zels

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén «illas» (zeles) pal voye do vî walon «èles»; pu riscôpaedje di shuvions come "sins èles", "totes èles" (avou prononçaedje des loyeures -z-), çou ki s' comprindrè "sins zèles", "totes zeles". Cisse cogne femrinne la, "zel" divna li seule fôme dins cåzu tot l' Payis walon diviè Dataedje do mot : 1650) (Sintake do walon del Gléjhe t. I., pî-note p. 194-195.

Prononçaedje

miersipepieuzmint el mape ey el notule A.L.W. 2. 29.

Prono d’ djin tonike

	omrin	femrin
Singulî	lu	leye
Pluriyal	zels / yeusses	zeles

zels omrin

prono tonike des rwaitants (3inme djin do pluriyal).

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

1. metou dirî ene divancete. Dj' a des efants; c' est po zels ki dj' overe. Por zels, c' est todi bon assez. Ebén, ça serè tant pire po zeles. Dji dmoréve astok di zeles. I vnèt cwand on n' a pus dandjî d' zels. Dji n' avans nén mezåjhe did zeles. Les leus ni s' magnèt nén eter zels. Nos irans å martchi avou zels. On s' va anoyî sins zels. Nos frans bén sins zeles. Gn a des meres ki n' pinsèt k' a zeles. Loukîz a: yeusses.

2. metou tot seu el tiesse del fråze, u d' ene fråzlete adjondowe, et ki va esse repeté pa on prono ordinåre. Ti, ti t' casse li tiesse, et zels, i s' è fotèt come di leu prumire tchimijhe.

3. metou come rafoircixhant prono.

a) sudjet. Dji vou bén, mins zels ni vôront måy. Dimandez a on vî curè; zels conoxhèt tos les ptits screts-mawets (J. Brumioul). C' est zeles ki vénront aprester a marinde.

b) coplemint. Les djins ki sont metchants, c' est zels k' il lzî arive corade des måleurs.

(eployî seu e mitan d' ene fråze) mostere ki ces djins sont mås veyous do cåzeu ou k' i rsint del pitié por zels.
- Les dmeys djonnes omes di måle goviene,
  Si dnént radjoû, zels, el minme coine
  Po risker leus çanses ås cwårdjeus
  Ou wadjî les tiesses ou les peyes. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.42, “Li Plèce Grétry” (fråze rifondowe).

4. repetaedje do sudjet, sovint aconcoisté d' èn adviebe (di dgré, evnd.). C' est zels mwaisses. I sont zels assez. Ele sont zeles totes seules.

5. tot zels, totes zeles:

a) zels tertos, zeles tertotes. Dj' a stî contraryî pa tos zels. F. eux tous, elles toutes. Ingl. all of them.

b) les minmes (djins). Nos restans co avou tos zels. Loukîz a: tot. F. les mêmes. Ingl. the same people.

c) c' est tot zels, totes zeles c' est bén zel(e)s. C' est tot zels, la, ça, di leyî les usteyes e plan sol tchantî. F. ça leur ressemble à fond, c'est typiquement eux (elles).

Ratourneures

(metou tot seu)

a zels tos seus, a zeles totes seules rén k' inte di zel(e)s, sins nolu d' ôte. A zels tos seus, i frént bén ene ekipe di fotbale. F. à eux seuls.
a zels u da zels c' est zels k' endè sont mwaisses. Loukîz a: leur. F. à eux (elles); leur appartenant. Ingl. theirs.
on, ene ( no) da zel(e)s ene sacwè ki ls ôtes n' on tnén. Dji n' årgouwe nén les cis ki sayèt d' trover ene solucion da zels åd fwait do rfondaedje do walon (R. Viroux). F. personnel(le), propre. Ingl. own. Ny. eigen.
ene sacwè bén da zels Franwal: ahåyant po: "leur identité".
leu tuzance da zels Franwal: ahåyant po: "leur identité culturelle".

(dirî dvancete) Il estént zels cwate a cwate (djins, biesses). Loukîz a: leu. elle ont vnou zeles deus a deus. Loukîz a: leu, ambedeus. zels, zeles assez assez (tot cåzant d' djins). Il estént zels assez, dandjreus ? F. suffisamment nombreux. Ingl. enough of them. zels mwints, zeles mwintes; u: zels po fé : a bråmint (des djins). Il estént zels mwintes, a l' etermint ? Loukîz a: leu. F. à beaucoup, nombreux (se). Ingl. many of them.

Mots d’ aplacaedje

Mots vijhéns

Pronos d’ djins walons
Nombe	Djin	Djinre	Sudjet	Muroetrece	Acuzatif (droet coplemint)	Datif (coplemint nén direk)	Locatif	Djenitif (pårtixhrê)	Tonike (tot seu ou dirî dvancete)
Singulî	Prumire djin	—	dji, dj’ dju (padrî)	mi, m’, èm	mi, m’, èm (divant l’ viebe) mu, m’ (dirî l’ viebe)	mi, m’, èm (divant l’ viebe) mu, m’ (dirî l’ viebe)	—	—	mi
	Deujhinme djin	—	vos, vs ti, t’, èt tu, -ss (padrî)	vos, vs ti, t’, èt		vos, vis, vs ; ti, t’, èt	—	—	twè, ti, ti-minme, t’-minme, tizôte, etzôte
	Troejhinme djin	Omrin	i, il	si, s’, ès	li, l’, el	lyi	î	è endè, end, ndè, nd	lu
		Feminine	ele, elle		li, l’, el	lyi	î	è endè, end, ndè, nd	leye
		Neute	on		—	—	—	—	lu
Pluriyal	Prumire djin	—	nos, ns ; dji, dj’	nos, ns			—	—	nos, nozôtes
	Deujhinme djin	—	vos, vs	vos, vs	vos, vs	vos, vis, vs	—	—	vos, vozôtes, tizôtes, etzôtes
	Troejhinme djin	Omrin	i, il	si, s’	les, ls ; lzès, lzè, elzès	lezî, elzî, lzî	î	è endè, end, ndè, nd	zels, yeusses
	Troejhinme djin	Feminine	ele, elle	si, s’	les, ls ; lzès, lzè, elzès	lezî, elzî, lzî	î	è endè, end, ndè, nd	zeles, yeusses