Aller au contenu

tuzer

Èn årtike di Wiccionaire.
(Redjiblé di tuzeuse)

Etimolodjeye

[candjî]

Tayon-bodje mîtrin neyerlandès « tusen » (dimorer coe, sondjiner), lu-minme do bodje mîtrin hôt almand « tûzen » ; çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) tuze
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) tuzez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) tuzans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) tuznut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) tuzrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) tuzéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) tuze
pårt. erirece (dj’ a, vos av) tuzé
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

tuzer

  1. (v. sins coplemint) fé aler s’ cervea po trover ene rexhowe a on problinme, ene rujhe.
    • Dji m’ va passer l’ nute tot tuzant po rfé l’ minme tchanson k’ i gn a cwarante ans Mme Cambier (fråze rifondowe).
    • Sins tuzer, come èn efant coixhî, Mossieu A a stitchî s’ doet e s’ boke Lorint Hendschel.
  2. (v. sins coplemint) èn nén bodjî, tot avant l’ air di sondjî.
  3. (v. sins coplemint) trinner a l'ovraedje tot sondjant, s’ arester tofer tot rotant.
    • Tot cagnåd, li Pere Noyé shût s’ voye, piyane miyane, e tuzant Yves Paquet (fråze rifondowe).
  4. (viebe å coplemint) pinser, reflechi a, trover ene rexhowe a.
    • C’ est tot tuzé : dji n’ irè nén Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
    • Dj’ a tuzé çou k’ dj’ aléve fé.
    • Cwè çki t’ tuzes co la ? Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
    • Fårè co k’ el « feme sins profession » coridje les fåtes del redaccion Ubén tuzer cwè dire divins l’ elocucion. Louis Baijot (fråze rifondowe).
    • Si bén tuzêye k’ ele pout-z esse, ene tactike come li « Consum » doet-z esse sitrimêye po polou mostrer s’ valeur Louis Baijot (fråze rifondowe).
  5. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») pinser, reflechi (a).
    • A cwè tuzez co, don, Tchofile ? Vosse cafè va-z esse froed ! Ernest Benoit (fråze rifondowe).
    • Il a tuzé å moyén di rfé l’ machine.
  6. (viebe å prono) dins les ratourneures : si tuzer moirt, si tuzer sot.

Ratourneures

[candjî]
  1. tuzer (pus) lon : vey lon padvant çou ki pôreut avni.
  2. tuzer lu tot seu, leye tote seule : tuzer sins dmander cwè ås ôtes.
  3. on n’ tuze måy assez : dijhêye cwand on s’ rind conte k’ on-z a rovyî ene sacwè dins èn ovraedje.
  4. tuzer al vude, tuzer sot : tuzer sins rzultat.
  5. tuzer tos plans : fé totes sôres di pordjets, imådjiner totes sôres di rexhowes.
  6. tuzer moirts et corvêyes, tuzer poenne et mizere : awè totes sôres di noerès idêyes.

Parintaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

Ortografeyes

[candjî]
  • tuzer : G0
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Li mot n’ est nén dins : O4, E203

Ratournaedjes

[candjî]
fé aler s’ cervea
èn nén bodjî, tot avant l’ air di sondjî
trinner a l’ ovraedje tot sondjant
trover ene rexhowe a
tuzer (pus) lon
tuzer lu tot seu
  • Francès : penser intérieurement
tuzer tos plans
  • Francès : élaborer un tas de projets, avoir des idées plein la tête
tuzer moirts et corvêyes, tuzer poenne et mizere
  • Francès : avoir des idées noires, broyer du noir