li
Apparence
li | el |
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « ille » (ci-ci).
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes :
- omrin /li/ /lɪ/ /lœ/ /lɛ/, miersipepieuzmint e l’ notule ALW 1.54
- femrin /li/ /lɪ/ /lœ/ /lɛ/ /la/, miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.1
- prononçaedje zero-cnoxheu : /li/
- diferins prononçaedjes :
Årtike
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | li / el / l’ | les / ls |
femrin | li / el / l’ | les / ls |
li omrin et femrin
- definixhant årtike, metou divant on sustantif omrin ou femrin, ki cmince pa ene cossoune, al tiesse del fråze, dirî ene cossoune (dierin son do mot di dvant) ou ôtrumint, nén spotchî po ene ou l’ ôte råjhon.
- Li vatche va a gayet.
- Li torea est dins l’ paxhi.
- El vatche amoenne ès vea; ohé ohé å long do ri, li vatche amoenne ès vea. — tchanson d’ efant (fråze rifondowe).
- El vea assaetche li tchén ; ohé ohé å long do ri, li vea assaetche li tchén. — tchanson d’ efant (fråze rifondowe).
Mots d’ aplacaedje
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
- li u èl / l' : C1, C8, E1
- lù omrin : G201 (p. 181)
- le : S25 (metans p. 121 : « le guernî est plein d’ poussîre »)
- leu : S107 (metans p. 30 : « leu fil deu ronches »)
- èl : C9, E34, O3, S30
- lu omrin : G201 (p. 181)
- le̊ : C18, C49, C56, C61, C101, C103, S104 (p. 23), G201 (p. 181)
- èl / 'l : O2
- lè u èl / 'l u l' : O4
- lè : E200, G201 (p. 181), G202 (p. 25)
- la femrin : G202 (p. 25)
- lu omrin, la femrin / l' : S0, S117
- leú : G202 (p. 21)
- li : G201 (p. 181), G202 (p. 25)
- lù : G201 (p. 181), G202 (p. 21)
- lë : C65
Ratournaedjes
[candjî]definixhant årtike
- Arabe : al- (divant letes « lunrinnes »), ach-… (divant letes "solrinnes") = ال (ar)
- Arabe marokin : el-, l- (divant letes « lunrinnes »), ech-, ch-… (divant letes « solrinnes ») = ل ,ال
- Almand : der (de) omrin =, die (de) femrin das (de) neute (tertos nominatifs)
- Inglès : the (en)
- Espagnol : el (es) omrin, la (es) femrin
- Francès : le (fr) omrin, la (fr) femrin
- Gåmès : lu omrin, la femrin
- Neyerlandès : de (nl) omrin'femrin, het (nl) neute
- Picård : ech (pcd)
Prono d’ djin coplemint
[candjî]divant l’ viebe | li / el |
---|---|
dirî l’ viebe | lu |
sipotchaedje (padvant ou padrî) |
l’ |
li
- (omrin et femrin ) prono del troejhinme djin do singulî, omrin u femrin, droet coplemint metou divant on viebe ki cmince pa ene cossoune eyet : (1) dirî ene cossoune (dierin son do mot di dvant); (2) al tiesse del fråze; (3) après ene ahote dins l’ fråze; (4) ôtrumint, nén spotchî po ene ou l’ ôte råjhon; dins des egzimpes inte deus cossounes (omrin, pu femrin).
- Li comere li rwaita droldimint cwand i dmanda po lodjî.
- L’ ome li loukive d’ on drole d’ air, cisse båshele la.
- pareymint, dins des egzimpes al tiesse del fråze (omrin, pu femrin).
- Li vou dj’ riprezinter å raploû, vosse pordjet ?
- Li vloz vs rabressî, vos eto, mi mayon ?
- sifwaitmint divins des egzimpes après ene ahote do djhaedje del fråze (omrin, pu femrin).
- Djanine, cwand ele s’ a stî prezinter, li patron del måjhon Reno li vleut egadjî seyance tinante.
- Mitchî, cwand il amoussa e l’ otel, li båshele k’ esteut la li ricnoxha tot d’ shûte.
- (neute) dins les ratourneures : li schaper bele, li trossî, li steper, li lever, l’ ascoxhî, l’ aveur schayete, li fé longue…
Mots d’ aplacaedje
[candjî]Mots vijhéns
[candjî]Nombe | Djin | Djinre | Sudjet | Muroetrece | Acuzatif (droet coplemint) | Datif (coplemint nén direk) | Locatif | Djenitif (pårtixhrê) | Tonike (tot seu ou dirî dvancete) |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Singulî | Prumire djin | — | dji, dj’ dju (padrî) |
mi, m’, èm | mi, m’, èm (divant l’ viebe) mu, m’ (dirî l’ viebe) |
mi, m’, èm (divant l’ viebe) mu, m’ (dirî l’ viebe) |
— | — | mi |
Deujhinme djin | — | vos, vs ti, t’, èt tu, -ss (padrî) |
vos, vs ti, t’, èt |
vos, vis, vs ; ti, t’, èt | — | — | twè, ti, ti-minme, t’-minme, tizôte, etzôte | ||
Troejhinme djin | Omrin | i, il | si, s’, ès | li, l’, el | lyi | î | è endè, end, ndè, nd |
lu | |
Feminine | ele, elle | li, l’, el | leye | ||||||
Neute | on | — | — | — | — | lu | |||
Pluriyal | Prumire djin | — | nos, ns ; dji, dj’ | nos, ns | — | — | nos, nozôtes | ||
Deujhinme djin | — | vos, vs | vos, vs | vos, vs | vos, vis, vs | — | — | vos, vozôtes, tizôtes, etzôtes | |
Troejhinme djin | Omrin | i, il | si, s’ | les, ls ; lzès, lzè, elzès | lezî, elzî, lzî | î | è endè, end, ndè, nd |
zels, yeusses | |
Feminine | ele, elle | zeles, yeusses |
Ratournaedjes
[candjî]prono droet coplemint del troejhinme djin
Pwaire minimom
[candjî]- lî (léjhou)
Anagrame
[candjî]Prono d’ djin 1
[candjî]li omrin
- lu (prono tonike 3inme djin singulî).
- C’èst nin pour li.
- C’ est nén por lu.
- C’èst nin pour li.
Sipårdaedje do mot
[candjî]w. do Mitan, w. do Levant, Basse Årdene, miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.27 .
Prono d’ djin 2
[candjî]li omrin et femrin
- lyi (prono d’ el 2inme djin do singulî, fôme camaerådrece, coplemint nén direk).
- I li done do fë à r’twade.
- I lyi dene do fi a rtoide.
- One cavale, i li fôt d’abôⁿrd kénze djous po se̊ r'mète après-oye̊ pout'né. — Motlî Gaziaux so les biesses di cinse, p. 18.
- Ene cavale, i lyi fåt dabôrd cwénze djoûs po si rmete après awè poûtné.
- I li done do fë à r’twade.
Sipårdaedje do mot
[candjî]Roman Payis, Hôte Årdene (Li Gléjhe) …, miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.37 .
Pårticipe erirece
[candjî]li omrin
- lî.
- […] dj’é li in artike su trwès colones, ilustrè di quate bias portréts, dins ène gazète di Châlèrwè. — Èl Bourdon, Pourmènâde dins Châlèrwè, 1963, lº 162, p. 31.
Anagrame
[candjî]Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Dobès rfondowes do walon
- Mots do walon vinant do latén
- Årtikes do walon
- Prezintoes do walon ki l' omrin et l' femrin sont pareys
- Mots ki sont dins l' ALW2
- Pronos d' djins coplemints
- Pronos do walon ki l' omrin et l' femrin sont pareys
- Mots sovint eployîs dins ene metowe ratourneure
- Mots do walon scrîts e Feller
- Pronos d' djins do walon scrîts e Feller
- Mots do grand Payis d' Nameur sicrîts e Feller
- Mots do grand Payis d' Lidje sicrîts e Feller
- Mots del Basse Årdene sicrîts e Feller
- Sustantifs do walon ki l' omrin et l' femrin sont pareys
- Mots do Roman Payis scrîts e Feller
- Mots del Hôte Årdene sicrîts e Feller
- Pårticipes erireces do walon scrîts e Feller