kitchessî
Apparence
Plinne cogne Lidje-Årdene (betchete sipotchåve) |
Cogne Nameur-Tchålerwè (betchete nén spotchåve) |
Sipotcheye cogne Lidje-Årdene |
---|---|---|
kitchessî | cotchessî | ctchessî |
Etimolodjeye
[candjî]Do viebe « tchessî », avou l’ betchete « ki- » des viebes
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ki.t͡ʃɛ.ˈsiː/ /kɔ.t͡ʃɛ.ˈsiː/ /kɔ.t͡ʃɛ.ˈsi/ /ku.t͡ʃɛ.ˈsiː/ /ku.t͡ʃɛ.ˈsi/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ki.t͡ʃɛ.ˈsiː/
- Ricepeures : ki·tches·sî
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | k(i)tchesse |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | k(i)tchessîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | k(i)tchessans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | k(i)tchesnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | k(i)tchesrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | k(i)tchessive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | k(i)tchesse |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | k(i)tchessî |
Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
kitchessî (viebe å coplemint)
- ricweri sins rlaye po fé do må a (ene sakî ki s' catche, on djibî).
- Binawureus seroz vs cwand on vs mådirè et vs kitchessî, et dire do må d' vos a non-syince. — Jean-Marie Lecomte, ratournant Sint Matî (fråze rifondowe).
- Si dj’ esteu l’ pôve oujhea k’ on ktchesse,
Dont les gaméns ont dzivé l’ nid,
Dj’ ireu, dzo l’ pire di vosse finiesse,
Dmani — Martin Lejeune, "Djône amour" imité d’Adolphe Hardy, guitare (fråze rifondowe). - Dj' ô bin ki l' mizére èl kitchèsse
A pont k' on l' veûrè, fåte d'in plèce
Fé l' martchand d' trapes ou bin tchouk-tchouk...
N'av' nin d' l' ovraedje po l' gros Farouk ?!... — Camille Gaspard.
- cweri po tchessî evoye.
- I houkèt des djins d' mestî po ctchessî les fougnants. — Joseph Bily (fråze rifondowe).
- tchôkî evoye.
- Si dj’ esteu d’ si måle oumeur et si dj’ a ctchesî les heyeus, c’ est k’ i m’ vént co d’ ariver ene afwaire. — Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.59 (fråze rifondowe).
- Å vint ki sorlive li poussire,
Ki ctchesse les nûlêyes divant lu. — Joseph Vrindts, "Vîx Lîge" (1901), "Ax léheus" (fråze rifondowe). - Come on tchén ki roufele divins ene hiede di berbis,
Li vint ctchesse avå l’ cir les dierinnès nûlêyes. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Gåylotèdjes », 1924, p.31 (fråze rifondowe).
- fé ebaguer ene sakî tot-z adawiant s' lodjisse.
- Come quausë tos lès kërés dès vëladjes d’avaur là, lès mwin.nes dë l’abîye dë Bounéfe ont r’fësé èt yèsse cotchèssîs — Bernard Vanorlé : Fau lès cauves Noer Boton l° 505, p. 20-21..
- tofer ribouter.
- Comint s’ fwait i ki dj’ so todi cotchessî des comeres do viyaedje. — Joseph Suars (fråze rifondowe).
- sayî pa tos les moyéns d' aveur on contak avou (ene sakî nén åjheye a-z atôtchî).
- Il esteut cotchessî patocosté. — Franwal d’ après Nameur, a « harceler » (fråze rifondowe).
- sayî sins rlaye di fé avancî pus rade.
- Il estént a fener ene binde, et m' pårén les vôve aler aidî. Mins surmint k' i n' si pla ratni d' les ctchessî ou d' les consyî, gn out onk ki lyi djha : «Si c' est po nos vni groûler, vos n' av ki d' endè raler !». — Louis Remacle, Proses wallonnes, p. 75 (fråze rifondowe).
Sinonimeye
[candjî]- (sayî pa tos les moyéns d' aveur ene rilåcion) : Loukîz a : francès «harceler».
Ratourneures
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
- cotchèssi : C1
- coutchèssi : C8
- coutchèssî : O0
- cotchèssî : O0
Ratournaedjes
[candjî]ricweri sins rlaye po fé do må
sayî pa tos les moyéns d' aveur on contak avou
Pårticipe erirece
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | cotchessî | cotchessîs |
femrin | cotchesseye | cotchesseyes |
kitchessî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "kitchessî".
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | cotchessî | cotchessîs |
femrin | cotchesseye | cotchesseyes |
kitchessî omrin
- onk k' on rboute.
- Comint s’ fwait i ki dj’ so todi des comeres do viyaedje, li cotchessî. — Joseph Suars (fråze rifondowe).
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon avou ene betchete ki-/co-/c-
- Viebes do walon avou l' betchete ki-
- Mots do walon di troes pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come tchessî
- Pårticipes erireces do walon
- Pårticipes erireces do walon avou l' cawete -î
- Viebes do walon ki l' pårticipe erirece est parey ki l' infinitif
- Sustantifs do walon