Novele-Zelande
Li Novele-Zelande, ubén lomêye Nouve-Zelande (en inglès New Zealand, e mawori Aotearoa, çou ki vout dire "li payis des longowès blankès nûlêyes"), c' est on payis di l' Oceyaneye, metou a nonne di l' Ostraleye. Ses vijhéns sont l' Ostraleye, a 2.000 kilometes å nôr-ouwess, li Nouve Caledonreye eyet les iyes Fidji et Tonga å nôr; å sud i gn a rén disk' a l' Antartike.
| Novele-Zelande | |
 |  |
|---|---|
| Imne nåcionå: God Defend New Zealand | |
 | |
| Mwaisse-veye | Wellington |
| Lingaedje oficir | Mawori, Inglès |
| Sitindêye • totåle | 268 021 km² |
| Populåcion • totåle | 5,118,700 dimorants 19.1 djins/km² |
| Dislaxhaedje | 13 decimbe 1986 |
| Tchîf d' estat | Charles III |
| Prumî minisse | Christopher Luxon |
| Manoye | dollar néo-zélandais |
| Coisse d' eure | UTC 13:00, UTC 12:00 |
| Preficse telefonike | +64 |
| Dominne internete | .nz |
 I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou Novele-Zelande | |
Etimolodjeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li Novele-Zelande, ça vôdreut dire : el novea teritwere del Zelande, k' est ene province neyerlandesse.
Djeyografeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li payis est fwait di sacwantes iyes, mins copurade les deus pus grosses, l' Iye Sud eyet l' Iye Nôr (k' i gn a-st on ovrant volcan, li mont Ruapehu); des montinnes di disk' a 3.754 metes hôt si trovèt so les iyes. Li payis si stind so dipus di 1.600 km so èn aessi Nôr / Nôr-Ouwess. Li climat est sovint doûs, avou des timperateures ki vont di 0 °C a 30 °C.
Cåze di s' retrôclaedje å fén mitan do Pacifike nonnrece, li Nouve Zelande a diswalpé èn ecosistinme pår unike; divant l' arivêye des Polinezyiens, i n' aveut nole biesse-ås-tetes a pårt ki troes sôres di tchawe-soris. Les bouyes normålmint fwaites påzès biesses-ås-tetes estént fwaites pa des oujheas, inte di zels li kiwi eyet li mowa (k' a disparexhou).
Istwere
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li teritwere del Novele-Zelande ni s' a peuplé fok lanawaire. Les prumîs colons polinezyins arivît inte 500 eyet 1300 di noste ere, et fé askepyî li tuzance mawori. Li prumî côp k' èn Uropeyin a veyou les iyes, ça a stî e 1642. Mins nerén, ele ni fourît esplorêyes k' a pårti di 1769 pa James Cook poy colnijheye pås Inglès. Li Novele-Zelande s' a dislaxhî li 26 di setimbe 1907.