Årlon (veye)
Årlon (so plaece Arel, F. Arlon), c' est èn ancyin ptit ban del Walonreye, divnou intité.
Foclore et spotaedjes des djins
[candjî | candjî l’ côde wiki]Foclore
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Cwarmea d' Årlon avou l' broûlaedje des bosses des "fôs" (les dguijhîs, les Areler Gekken), al nute.
- Sôre di peltaedje des djonnes maryîs, avou l' muzike.
Sipotaedjes des djins
[candjî | candjî l’ côde wiki]- les Choumakes. Divinltins, on n' pleut aprinde li coibjhî k' a Årlon, et les coibjhîs d' Årlon fijhént des tournêyes dins tot l' Payis Gåmet. Li dierin choumake d' Årlon a bouté disk' e 1918.
- les cis del Knipchen (do ptit tiene). Eto dins l' tchanson: Zu Arel op der Knipchen / Do sin die Weiber froo / Si drénke gier eng schlipchen / Eng rift der aaner zoo (A Årlon, sol tiernea, / drola, les cmeres sont binåjhes / Ele boevnut voltî on goirdjon / et s' priyî eto mon ene u l' ôte). Zu Arel op der Knipchen, c' esteut, avou, l' essegne del coirnêye sol Payis d' Årlon e l' Avni do Lussimbork.
- les Hetschegaass (ene des rowes d' Årlon).
- les Areler Gekken (les fôs d' Årlon = les dguijhîs å cwarmea). On traitéve les cis d' Årlon insi: Dù, Areler Geck, du hos, du huos an der Girscher Pets gekukt) Ti, po on fô d' Årlon, ti t' a stî rwaitî dins l' pousse di Guiyisch.
- les Heireksfreisser (golafeus d' sorets); les djins des viyaedjes ni magnént pont d' pexhons, et trovént ça drole.
- les Biergerkleppel (Grosse biesse di bordjoe). Les djins des viyaedjes traitént les cis d' Årlon avou ene tchanson: Biergerkleppel / Chêss an 't Deppen / Chêsse deck, chêss denn / Chêss de Giével nit mat em (Grosse biesse di bordjoe / Tcheye …(?) / Tcheye sipès, tcheye tene / Ni tcheye nén li … (?) avou.
Djeyografeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sourd di Smwès.
Istwere
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li cazere Leyopôl a cmincî a esse basteye e 1838, cwand li province do Lussimbork esteut co avou l' Grande Dutcheye d' asteure.
Li cazere s' a bråmint diswalpé inte 1870 et 1905, pask' on-z aveut stî seré di cåze del guere di 1870, la k' les Francès avént stî esserés pås Prûsyins a Sdan, fok 10 km lon del frontire bedje. Li 11inme di Lene s' î astale.
E 1880 on-z a emantchî li tchamp d' tir di Lagland. On-z a basti ene pourreye ådzo del plinne des Manouves et èn ospitå militaire.
