Jean Haust

Jean Haust (10 di fevrî 1868 - 24 di nôvimbe 1946) fourit-st onk des pus grands rcwereus sol walon k' i gn euxhe avou. I pout esse riwaitî come li pere des studiaedjes modienes sol walon, poy k' i scrijha 297 papîs u lives sincieus so ci lingaedje la.

Biyografeye

Loukîz cial si biyografeye e francès

I skepia a Vervî, la k' il a-st oyou l' walon sol rowe, des gaméns di si ådje, ca ses parints nel djåzént nén.

Sicrijhaedjes

Si mwaisse-ouve, "le dialecte wallon de Liège", a parexhou e troes bokets:

li "Dictionnaire des rimes" (1927)
li "Dictionnaire Liégeois" (1933)
li "Dictionnaire Français-Liégeois" (après s' moirt, e 1947).

Il a eto scrît des motlîs :

so les houyeus do payis d' Lidje ("La houillerie liégeoise", 1926, rééd. amon Vaillant-Carmanne e 1976).
so l' accint walon di Ståvleu (Motlî di Ståvleu).

Il a splitchî, avou, sacwants ôtes costés do lingaedje walon, inte di zels:

les nos d' plaece (Le toponyme ardennais fa, fè, fwè), 1937.
Enquête dialectale sur la toponymie wallonne, 1940.

Come eplaideu

I va eplaidî des lives tot les corwaitant miersipepieuzmint:

Metans des vîs scrijhaedjes e walon do 17inme et 18inme sieke :

"Quatre dialogues de paysans", di 1631
Li Paskeye sol sidje et l' dissidjmint d' Viene di 1683.
«Dix pièces de vers sur les femmes et le mariage» do 17inme sieke,
"Simon li scrinî", pîce di 1760).

Mins eto des scrijheus di s' tins, come :

Edouard Remouchamps (Tåtî l' Perikî),
Joseph Calozet (4 romans).

Li pupårt di ces eplaidaedjes la sont ont parexhou dins l' coleccion Haust di scrijhaedjes e walon.

Come etimolodjisse

Tot rcwerant après les mots walons, les cis des scrijhaedjes et les cis des cåzeus, il asprouve, a tot côp bon, di trover leu-z etimolodjeye, on mestî k' el va fé préjhî long et lådje come on fén cnoxheu del diyalectolodjeye del Bijhe do dominne galo-roman.

Tantea k' on lyi ofrixh li tcheyire di diyalectolodjeye romane (askepieye por lu) a l' univiersité d' Lidje (1921-1938), ki va siervi d' modele po les ôtès univiersités.

Portant, end a des cis, come Robert Grafé k' ont rilevé sacwants flotches dins les etimolodjeyes da Haust. Il aveut sovint ptchî di vey on sourdant tîxhon k' on sourdant latén.

Come enondeu di nouzomes ricweraedjes

C' est Haust k' a-st enondé deus nouzomes tchantîs:

li ci do "Dictionnaire Général de la Langue Wallonne" (avou Jules Feller), ki n' a måy sitî tot fwait.
li ci di "l'Atlas Linguistique de Wallonie", k' ene pitite mitan des dnêyes ont stî eplaideyes so tote li deujhinme mitan do 20inme sieke, et tcheryî disk' å djoû d' ouy.

Haust come enondeu d' soces

A bråmint fwait po mete so pîs li soce "les Amis de nos dialectes", po sayî di rashonner tos des waloneus ki boutént tchaeke di s' costé; mins ki dmorént a Brusselle: M. Moreau , M. Marchal eyet J.A Dupont et Jules Herbillon. I fourit eto on fel poûssant po l' askepiaedje del rivuwe "les dialectes belgo-romans" kel prumî limero, ci fourit e prumî troemoes 1937.

Corwaitaedje di l' ouve da Djan Haust

Deus grandès cwålités uminnes da Djan Haust: èn nén todi dire åmen ås cis k' ont scrît ene sacwè divant lu, et tni do cas des cåzeu(se)s ki lyi evoyént des racsegnes so l' walon d' ene sadju — ses temons —, et todi citer leu no. Sins rovyî l' leyî padrî lu ene peclêye di shuveus(es) k' alént continouwer s' bouye.

Li flåwisté di l' ouve da Haust, k' aléve esse li cene di tos les waloneus å 20inme sieke, ça a stî di n' nén s' ocuper do tot do fé rcåzer et raprinde li walon, et di nel nén rwaitî come on lingaedje (i n' eploye dins ses scrîts fok les mots patois et dialecte).

Lu-minme nel djåzéve nén, ni avou ses aidants, ni avou les ptitès djins k' il aléve rescontrer a håre et hote.

Sacwants covietes di ses lives

Difoûtrinne hårdêye

Si biyografeye (e francès)