Ngựa Nisaia

Ngựa Nisaia hay ngựa Nisa là giống ngựa có nguồn gốc từ vùng cao nguyên Nisean (phụ cận núi Zagros), thuộc Iran ngày nay. Chúng là giống ngựa được biết đến qua các ghi chép trong sử sách. Chúng được coi là một trong nhưng tổ tiên của giống Akhal-Teke, được sử dụng rộng rãi trong lịch sử Iran, kể từ thế kỉ VII TCN bởi những người du mục gốc Trung Á là người Media, nhờ thể chất mạnh mẽ và khả năng thích nghi cực tốt. Ngoài ra, giống ngựa này còn sở hữu kích thước to lớn và sự oai vệ vượt xa các giống ngựa bình thường. Thậm chí, trong suốt lịch sử tồn tại của đế chế Media, ngựa Nisean trở thành biểu tượng của sự cao quý và giới quý tộc Iran, vì chỉ những người xuất thân cao quý hoặc giàu có mới đủ khả năng sở hữu giống ngự các đế quốc Ba Tư kế nhiệm, để xây dựng lực lượng kị binh siêu nặng cataphract.

Nguồn gốc

Kể từ khoảng 600 TCN, sau lập ra đệ nhất đế chế Iran, người Media đã xây dựng một lực lượng kỵ binh nặng được gọi là cataphract có sức chiến đấu cao, đặc biệt là trong các đợt xung kích và công phá đội hình đối phương, nhằm phục vụ cho các chiến dịch quân sự. Họ đã phát hiện ra một giống ngựa sinh sống trên vùng thảo nguyên xứ Nisa (dưới chân núi Zagros), có ta tuyệt mỹ này. Người La Mã từng ấn tượng trước sức khỏe phi thường và độ lì lợm của giống ngựa này khi chạm trán với lực lượng cataphract của đế quốc Parthia. Người ta tin rằng Bucephalus_chiến mã huyền thoại của Alexander Đại đế, thuộc giống ngựa Nisean. Giống ngựa Nisean thời đó quý và quan trọng đến mức thường xuyên trở thành đề tài chính gây ra các cuộc chiến tranh giữa nhiều quốc gia quanh khu vực Iran ngày nay.

Một con tuấn mã Akhal-teke

Hậu duệ

Giống ngựa Nisean được coi là tổ tiên của giống ngựa Akhal-Teke. Nisa là tên thủ đô của vương quốc cổ Parthia, cách Achkhabab ngày nay không xa. Từ trước, Nisa được người đời xưng tụng là ngựa vàng. Các vua chúa tôn sùng ngựa Nisa, khi chết phải đem ngựa theo xuống nhà mồ. Những vị anh hùng như Karkara Ahmed và Allaouddin Pacha mà huyền thoại là những người đầu tiên của miền Trung Á đã cùng với đoàn Kỵ binh Nisa, vượt rặng Caucase và biển Caspience để chinh phục Constantinople, khi chết đã chôn chung với ngựa, con ngựa giống của quốc vương Osman, thì sống quãng đời còn lại của nó tại lăng miếu của ông ta cho tới lúc chết.

Các sự kiện lịch sử gắn với giống ngựa Nisean

• Khi shahanshah nhà Achaemenid là Cambyses II ngã ngựa và băng hà năm 521 TCN, người kế nhiệm ông là Darius Đại Đế đã làm cho con ngựa Nisean của tiên đế Cambyses hí lên vào khoảnh khắc mặt trời mọc, đánh dấu sự chuyển giao triều đại của đế chế Ba Tư.
• Vào năm 481 TCN, khi shahanshah Xerxes I xâm lược Thessaly, ông này đã tổ chức một cuộc đua ngựa_nơi mà những con ngựa Nisean đã giành chiến thắng trước những con ngựa Thessaly được cho là tốt nhất Hy Lạp cổ đại.
• Năm 479 TCN, tướng Mardonius của Athena đã vô tình tử nạn dưới chân của tuấn mã Nisean lông xám do ông ta sở hữu, khiến cho con ngựa sợ hãi đến mất kiểm soát, buộc những người lính Athena phải giết chết nó.
• Khi Alexander Đại Đế xâm lược Ba Tư, ông đã yêu cầu các thành phố vừa đầu hàng cống nạp hàng nghìn con ngựa Nisean cho quân đội Macedonia.
• Khi nhà địa lý Strabo nhìn thấy một đàn ngựa Nisean, ông ta nhận xét đây là giống ngựa tuyệt hảo nhất từng tồn tại trên đời.
• Đơn vị kị binh tinh nhuệ Zhayedan của đế quốc Sassanid được cho là đã sử dụng ngựa Nisean.
• Thánh Isidore thành Seville nhận định đội chiến mã hoàng gia La Mã được hoàng đế Justianian I nhập về Constantinople từ Nisa (Ba Tư) là những con ngựa đẹp nhất thế giới.
• Hán Vũ Đế của nhà Tây Hán được nghe kể về giống Hãn Huyết bảo mã ở Đại Uyên, khiến ông ta sai quân đến lấy về Trung Hoa. Khoảng 13 con Hãn Huyết bảo mã đã được lấy về từ thung lũng Ferghana cùng với hơn 1,000 ngựa thuộc vài giống khác. Khi Vũ Đế thấy những con ngựa, ông ta tỏ ra hài lòng rằng chuyến viễn chinh thật đáng giá.
• Giống Nisean được cho là tuyệt chủng sau cuộc chinh phục Consatntinople năm 1204.

Tham khảo

• “The History of the Nisean Warhorse and its Descendants”. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 7 năm 2007. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2007.
• Burris-Davis, Beverley. Parthian Horses, Parthian Archers. bibliography attached
• http://www.parthia.com/parthia_horses_burris.htm
• Davis, Beverley. Timeline for the Development of the Horse. Sino-platonic papers. http://www.sino-platonic.org/complete/spp177_horses.pdf
• Olmstead, A. T. History of the Persian Empire. University of Chicago Press. 1948
• Plutarch. The Lives of Noble Greeks and Romans
• A. Sh.Shahbazi; F. Thordarson; A. Solṭānī Gordfarāmarzī; C. E. Bosworth. “ASB”. Encyclopædia Iranica. Truy cập ngày 23 tháng 10 năm 2011.