Người San
 Người San, Namibia. | |
| Khu vực có số dân đáng kể | |
|---|---|
| Botswana (55.000), Namibia (27.000), Cộng hòa Nam Phi (10.000), Angola (<5.000), Zimbabwe (1.200) | |
| Ngôn ngữ | |
| Ngôn ngữ thuộc các nhóm Khoe, Kx'a, và Tuu. | |
| Tôn giáo | |
| Tôn giáo San | |
| Sắc tộc có liên quan | |
| Khoikhoi, Xhosa, Basters, Griqua |
Người San (hay Saan), còn được gọi là người Bushmen (trong tiếng Anh) hay Basarwa, là tên để chỉ nhiều dân tộc bản địa có truyền thống săn bắt-hái lượm, sinh sống tại khu vực Nam Phi (gồm Botswana, Namibia, Angola, Zambia, Zimbabwe, Lesotho[1] và Cộng hòa Nam Phi). Có sự khác biệt đáng kể về ngôn ngữ giữa người San phương bắc sống tại vùng giữa sông Okavango tại Botswana và vườn quốc gia Etosha ở tây bắc Namibia, và nam Angola; người San vùng trung tâm tại đa phần Namibia and Botswana, cộng với Zambia và Zimbabwe; và người San phương nam tại trung tâm sa mạc Kalahari và khu vực sông Molopo.[2][3]
Quê hương của tổ tiên của người San được cho là tại Botswana và Nam Phi. Sự hiện diện của người San tại Botswana lại đặc biệt rõ nét tại vùng đồi Tsodilo. Tại đây, công cụ đá và tranh vẽ trên đá có niên đại hàng nghìn năm. Truyền thống, đây là những người bán du mục, di chuyển theo thời vụ dựa trên sự hiện diện của tài nguyên như nước, động vật, và thực vật ăn được. Tính tới năm 2010, số người San tại Botswana là từ 50.000 đến 60.000 người.[4]:5
Từ thập niên 1950 đến nay, người San dần chuyển sang trồng trọt vì những dự án của chính phủ các nước. Họ đã cung cấp cho các nhà khoa học một lượng thông tin phong phú về nhân loại học và di truyền học. Một nghiên cứu về sự đa dạng di truyền châu Phi hoàn thành năm 2009 cho thấy người San là một trong bốn nhóm có sự đa dạng di truyền cao nhất (trong số 121 nhóm dân cư châu Phi được thu thập).[5][6][7] Người San là một trong 14 "cụm dân cư tổ tiên" còn tồn tại được biết đến.[6]
Tên gọi
[sửa | sửa mã nguồn]Những cộng đồng người San thường thích được gọi bằng tên riêng của dân tộc họ, ví dụ như:
- ǃKung,
- ǀXam,
- ǂKhomani,
- Nusan (Nǀu),
- Khwe (Khoi, Kxoe),[8]
- Naro,
- Haiǁom,
- Tsoa,
- Auen,
- Juǀ'hoan,
- Kua and,
- Gǀu (Gwi) và Gǁana (Gana).[9][10][11][12][13]
Nhiều thuật ngữ—gồm San, Bushmen và Basarwa- được dùng làm tên gọi chung cho tất cả họ. Có những tranh luận về các thuật ngữ này, do chúng ít nhiều được dùng với ý nghĩa miệt thị.[12][14]
Chú thích
[sửa | sửa mã nguồn]- ^ Walsham How, Marion (1962). The Mountain Bushmen of Basutoland. Pretoria: J. L. Van Schaik Ltd.
- ^ Barnard, Alan (2007). Anthropology and the Bushman. Oxford: Berg. tr. 4–7. ISBN 9781847883308.
- ^ “Who are the San? – San Map (Click on the image to enlarge)”. WIMSA. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 1 năm 2014. Truy cập ngày 13 tháng 1 năm 2014.
- ^ Anaya, James (ngày 2 tháng 6 năm 2010). Addendum – The situation of indigenous peoples in Botswana (PDF) (Bản báo cáo). United Nations Human Rights Council. A/HRC/15/37/Add.2.
- ^ Connor, Steve (ngày 1 tháng 5 năm 2009). “World's most ancient race traced in DNA study”. The Independent. Truy cập ngày 19 tháng 1 năm 2014.
- ^ a b Gill, Victoria (ngày 1 tháng 5 năm 2009). “Africa's genetic secrets unlocked” (online edition). BTCN World News. [[BTCN|British Broadcasting Corporation]]. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 7 năm 2009. Truy cập ngày 3 tháng 9 năm 2009.
- ^ Tishkoff, S. A.; Reed, F. A.; Friedlaender, F. R.; Ehret, C.; Ranciaro, A.; Froment, A.; Hirbo, J. B.; Awomoyi, A. A.; Bodo, J. -M.; Doumbo, O.; Ibrahim, M.; Juma, A. T.; Kotze, M. J.; Lema, G.; Moore, J. H.; Mortensen, H.; Nyambo, T. B.; Omar, S. A.; Powell, K.; Pretorius, G. S.; Smith, M. W.; Thera, M. A.; Wambebe, C.; Weber, J. L.; Williams, S. M. (2009). “The Genetic Structure and History of Africans and African Americans”. Science. 324 (5930): 1035–44. doi:10.1126/science.1172257. PMC 2947357. PMID 19407144.
- ^ Từ Khoi nghĩa là "người" trong các ngôn ngữ Khoe. Do vậy, nó được cả người Khoikhoi và San sử dụng.
- ^ Lee, Richard B. and Daly, Richard Heywood (1999) The Cambridge Encyclopedia of Hunters and Gatherers, Cambridge University Press, ISBN 052157109X
- ^ Smith, Andrew Brown (2000). The Bushmen of Southern Africa: A Foraging Society in Transition. Cape Town: New Africa Books. tr. 2. ISBN 9780864864192.
- ^ Ouzman, Sven (2004). “Silencing and Sharing Southern Africa Indigenous and Embedded Knowledge”. Trong Smith, Claire; Wobst, H. Martin (biên tập). Indigenous Archaeologies: Decolonizing Theory and Practice. Abingdon, Oxon: Routledge Taylor & Francis Group. tr. 209. ISBN 9781134391554.
- ^ a b “San, Bushmen or Basarwa: What's in a name?”. Mail & Guardian. ngày 5 tháng 9 năm 2007. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 1 năm 2012. Truy cập ngày 11 tháng 1 năm 2014.
- ^ Coan, Stephen (ngày 28 tháng 7 năm 2010). “The first people”. The Witness. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 10 năm 2013. Truy cập ngày 11 tháng 1 năm 2014.
- ^ Suzman, James (2001). Regional Assessment of the Status of the San in Southern Africa (PDF). Windhoek: Legal Assistance Centre. tr. 3–4. ISBN 99916-765-3-8.
Liên kết ngoài
[sửa | sửa mã nguồn]
