tirik

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ti-rik

Etimologiyasi

TIRIK 'yashab turgan’, 'oʻlmagan'. Baliq suv bi-lan t i r i k (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shundai maʼnoni anglattan bu sifat ¹ yasha—¹, ' hayot ke — chir ' maʼnosini anglatgan ti:r- feʼlidan -(i)g qoʻ-_t^{SHIMChasIbilan yasalgan} (ЭСТЯ, III, 239; ПДП, 430; Devon,

'    ' ^ „\    ),    U¹¹¹®    A^avRlardayoq    i:    unlisining    choʻziqlik

belgisi yoʻqolgan, keyinchalik soʻz oxiridagi g undoshi k

undoshiga almashgan: ti:r— ig = ti:rig > tirig > ti— rik.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Oʻlmagan, hali yashab turgan; hayot, barhayot. ◆ Ikkita tirik katta baliq-ning boʻgʻzidan kanop oʻtkazib, hovuzga tashlab qoʻyildi. Mirmuhsin, „Soʻgal“ . "E, ona-jonginam, qani endi, sen ham shu yerda tirik boʻlsang-u, oʻz oʻgʻlingning qanday odam boʻl-ganini koʻrsang", debxayol qildi [Elmurod

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

. P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Alhamdulil/yuh, koʻrdim, tirik ekansan, noqobil bolam. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Oʻsimlik yoki hayvonot dunyosiga oid; jonli. ◆ Tirik tabiat. Tirik organizm.

3 Oʻzining yangi vaqtdagi koʻrinishini, tarovatini yoʻqotmagan, soʻlmagan (oʻsimlik, uning guli, mevasi va shu kabilar haqida). ◆ Sabzi-ning tirik-tirigini terib olmoq. Bodring suvda tirik turadi.

4 Kuch-quvvatini yoʻqotmagan; bardam, te-tik. [ ◆ Buvim\ Tirikkina kampir, hassa mym-maydi. Oybek, „Bolalik“ .

5 Tiyrak; sergʻayrat, harakatchan. ◆ Hamida oʻn olti yoshlardagi tirik, quvnoq qiz. A. Qahhor, „Adabiyot muallimi“ .

6 koʻchma Yashayotgan, saqlanib qolgan, jonli, barhayot. ◆ Azim togʻa bilan suhbatlash-gan odam uni tirik tarix deydi. "Oʻzbekis-ton qoʻriqlari" . ◆ "Bu taxtu saltanatlar benomu nishon yoʻqolur, faqat meʼmoru mu-savvirlar yaratgan zoʻr sanʼat asarlari tirik qolur", degan aqidalar bizga maʼlum. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

7 koʻchma Yaxshi pishib yetilmagan (asosan ovqatga solingan don haqida). ◆ Mastavaning guruchi tirik, bir oz qaynasin. Mosh hali tirik. shsh Xayolim qochib, kabobni qayish qilib qoʻyibman. Osh ham tirik boʻlibdi. P. Qodirov, „Qadrim“ .

Koʻz tirigida Hayot vaqtida, hayotligida, oʻlmasdan. [Ona:] Koʻzimning tirigida orzu-havasini kursam, deyman bolaginamning. I. Rahim, Chin muhabbat. Endi koʻzimning tiri-gida eng kichik Yusufjon ukangni ham xatna qildirib qoʻysam, deyman. "Boʻtakoʻz". Tirik vazn Hayvonning tiriklayin tortilganda-gi ogʻirligi. ◆ Goʻshtga topshirilgan har bir qoramolning tirik vazni oʻrtacha 400 kilo-grammga yetdi. Gazetadan . Tirik yetim Ota-onasi oʻlmagan, ammo ulardan biror sabab bilan judo boʻlgan bola haqida. (Sharofat:] ◆ Bolam tirik yetim boʻlmasin, deb keldim. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Tirik jon Yashab turgan inson haqida, unga nisbatan qoʻllanadi. ◆ Hay, mayli, tirik jon nimalarni koʻrmaydi! Nima boʻlsa, koʻraveramiz! P. Tursun, „Uqituvchi“ . Tirik tovon q. tovon II.

Antonimlari

ТИРИК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tirik
1 живой; ◆ tirik baliq живая рыба; ◆ tirik tabiat живая природа;
2 свежий; ◆ bodring suvda tirik turadi огурец в воде сохраняет свою свежесть;
3 бодрый; ◆ Buvim tirikkina kampir, hassa tutmaydi (Ойбек, «Болалик») Бабушка моя, бодренькая старушка, ходит без палки; ◆ qoʻzilarning tirik vazni живой вес ягнят; ◆ u odam hali tirik, Qoʻqonda yashaydi тот человек ещё жив, живёт в Коканде; koʻzim tirigida пока я жив; Koʻzim tirigida baxtingni koʻrsam, bolam (Ойбек, «О. в. шабадалар») Пока я жива, хочу, дитятко, увидеть твоё счастье; arslonning oʻligi - sichqonning tirigi посл. мёртвый лев сильнее живой мыши; ◆ baliq suv bilan tirik посл. рыба жива водой;
4 неразварившийся (преимущественно о рисе в плове).