tashqari

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tash-qa-ri

Etimologiyasi

TASHQARI 'hovli, xona kabilardan sirtda joy-lashgan'. Darvoza ochildi, tashharidan saman otini yetaklab Hasanali kirdi (Abdulla Qodiriy). Bu soʻz asli qadimgi turkiy tilda ' sirt' maʼnosini angla-tuvchi tash otidan (ПДП, 427; Devon, III, 166; DS, 539) joʻnalish kelishigining qadimgi -qaru qoʻshimchasi bi-lan hosil qilingan (ЭСТЯ, III, 166); keyinchalik bu ke — lishik shakli isteʼmoldan chiqqan va bu soʻz yaxlitli — ™cha sifatga aylangan; oʻzbek tilida a unlilari ä un-lilariga, soʻz oxiridagi u unlisi i unlisiga almashgan: tash qaru tashqaru > täshqäri.

Bu soʻz tarkibini boshqacha talqin qilish ham mumkin: Qadimgi turkiy tilda 'sirt' maʼnosini ang-latgan tash otidan -qar qoʻshimchasi bilan yasalgan feʼlga (ДС, 540) -u qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan (ПДП, 427; DS, 540); oʻzbek tilida yuqorida taʼkidlangan tovush oʻzgarishlari voqe boʻlgan: (tash qar = tashqar-) u = tashqaru > täshqäri.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 ot Bino, uy, hovli va shu kabilarning atrofidagi joy; tash. ◆ Tashqariga qa-rang, qorongʻi, hech narsani koʻrib boʻlmaydi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ Darvoza ochildi, tashqaridan saman otini yetaklab, Hasanali kirdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Tashqarida sevalab oʻtgan mayin yomgʻir ham tindi. N. Aminov, „Suvarak“ .

2 ot, etn. Tashqi hovli (hovli-joyning erkak mehmonlar va umuman erkaklar uchun xos, koʻcha darvozaga yaqin tomondagi xoli qismi; qiyos. ichkari 2. ◆ Boyning tashqarisi-da Yoʻlchidan boshqa hech kim yoʻq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Keng tashqari gʻarbga choʻzil-gan boʻlib, darvozadan kirgan kishiga u kaft-day koʻrinib turardi. M. Ismoiliy, „Fargʻo-na t“ . o ◆ ..tashqari hovlidagi naqilli.. meh-monxonaning birida qat-qat koʻrpacha,garda.. Mirzakarimboy oʻtirar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 sft. Tashqi tomondagi, tashqi, sirtqi. ◆ Tashqari darvoza.

4 (ch.k. bilan) koʻm. vazifasida. Boshqa, boʻlak. ◆ Bun-dan tashqari. Undan tashqari. m ◆ Bu yil kosil miqdoridan tashqari, tola sifatiga ham alohida eʼtibor beriladi. Gazetadan . ◆ Aʼzam koʻrinib turgan husni, barvastaligi-dan tashqari, oʻz ichki fazilatlarini ham ochib tashladi. Shuhrat, „Jannat qidirgan-lar“ . ◆ Uning gapidan Bashorat ishchilarning ishdan tashqari vaqtda ham ishlashga ahd qilishganini angladi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

Haddan tashqari Meʼyoridan ortiq, koʻp, ortiq darajada. ◆ Tong mahalida dushman ar-timeriyasi bizning pozitsiyalarimizni haddan tashqari qattiq toʻpga tutdi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ . ◆ Haddan tashqari horganligiga qaramay, har bir jangchining ismi, fami-liyasini xotirlar edi. N. Safarov, „Olovli izlar“ .

Antonimlari

ТАШҚАРИ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tashqari
1 внешняя, наружная часть (помещения, двора и т. п.); ◆ Yoʻlchi... tong vaqtida tashqari chiqdi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») На рассвете Юльчи вышел наружу;◆ uy issiq, tashqari sovuq в комнате тепло, а на дворе холодно;
2 ист. ташкары (наружный двор в узбекском доме; ср. также ichkari 2);
3 в роли послелога, управляющего исходным, падежом вне, за (пределами); кроме, помимо; сверх; ◆ navbatdan tashqari вне очереди; ◆ plandan tashqari вне плана; сверх плана; ◆ bundan tashqari кроме этого, помимо этого, сверх этого; ◆ 

• tashqari chiqmoq отклониться (от чего-л.); выйти за пределы (чего-л.); ◆ mavzudan tashqari chiqmoq отклониться от темы; ◆ odobdan tashqari chiqmoq выйти за пределы приличия, нарушить приличие.