kuch

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

kuch

Etimologiyasi

KUCH ' jismoniy harakat qilish qobiliyati', ' quv-vat'. Esing borida el tani, k u ch i n g borida yer tani (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli kü:ch tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, III, 97), keyinroq oʻ: unlisining choʻ-ziqlik belgisi (ПДП, 396; Devon, III, 132; DS, 322), oʻzbek tilida esa yumshoqlik belgisi ham yoʻqolgan: kü:ch > koʻch > kuch.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Odam va jonivorlarning oʻz mus-kullarini ishlatib, jismoniy harakat qilish qobiliyati; jismoniy energiya; quv-vat. ◆ Jismoniy kuch. Muskul kuchi. Esing borida el tani, kuching borida yer tani. Maqol . m ◆ Bola kuchi yetsa, chelak sudrab, yetmasa, koʻra koʻtarib, sahnga suv separ.. edi. M. Ismoiliy, „Fargona t“ . o. ◆ Kimning bilagida kuchi boʻlsa, kim ishning havosini olsa.. oʻsha ilgʻor boʻlave-radi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Kuchdan qolmoq Kuch-madori ketib zaif-lashmoq.

2 Mehnat qilish, yaratish, yuzaga kel-tirish qobiliyati, ish-mehnat. ◆ Bir parcha kuygan qora non uchun Yoshlik chogʻingdan oʻz kuching sotib. Hamza . | ◆ Boylar].. koʻklamgacha yuvindi bilan boqadi, olti oy yoz tekinga ishlatadi. Odamning kuchi eshak kuchidin past bahoga tushadi ularga! Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 Maʼnaviy, aqliy va ruhiy quvvat. ◆ Aqliy kuch. n ◆ Haydar ota kampirning iroda kuchiga ishonmas, shuning uchun hozir Asror-qulning unga roʻpara boʻlishini istamas edi. A. Qahhor, „Asror bobo“ . ◆ Uni toʻxtatib qolishga hech qanday andishaning, hech qanday sevgi va hurmatning kuchi yetmas edi. S. Zunnunova, „Koʻk chiroqlar“ .

4 fiz. Jismlarning oʻzaro mexanik taʼ-sir etish qobiliyati va uning oʻlchovi. ◆ Mar-kazdan qochma kuch. Kuch birligi. n ◆ Tortish kuchi yoki, boshqacha aytganda, gravitatsiyaning nima ekani hozircha biron olimga oshkor emas. "Fan va turmush" .

5 Quvvat, energiya. ◆ Elektrostansiya-ning kuchi.

6 Taʼsir qilish darajasi; taʼsir. ◆ Do-rining kuchi, m ◆ Bu kungi qora sovuq quyosh kuchini-da kesgan edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Ochlik oʻz kuchini koʻrsatib, uni hol-dan toydirgan edi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Bulahza-da aroq Valijonga oʻz kuchini koʻrsatib qoʻygan edi. "Guldasta" .

7 Toʻyimlilik, quvvat berish belgi-xususiyati, koʻrsatkichi. ◆ Yerning kuchi. Ta-omning kuchi.

8 Biror ishni amalga oshira bilish imkoni, imkoniyati; hol-qudrat, qurb. ◆ Uning avtomashina sotib olishga ham kuchi yetadi. n ◆ Hambarali akani sotib olgani kuchingiz yetmasa kerak. Miltiq bilan boʻlma-di, endi pul bilan raxna solmoqchimisizlar? A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

9 Biror sohada va umuman ishlab chiqa-rishda ishlovchi kishilar. ◆ Xotin-qizlar — korxonada katta kuch. a ◆ Bugun Uzbekiston-da birinchi marta qurilayotgan metall za-vodiga FZOni bitirgan yosh kuchlar keldi. N. Safarov, „Saodatning qissasi“ . ◆ Koʻchib kelgan zavodlarga qizlarni yubordik: kuchimiz ozayib qoldi, vazifamiz katta, yukimiz ogʻir. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

10 Biror ishni amalga oshirishga qara-tilgan, biror maqsad uchun foydalanila-digan shaxs yoki narsalar. ◆ Dushman desant-chilarni dengizga uloqtirib tashlash uchun qoʻshimcha kuch keltirardi. T. Rustamov, „Mantu jasorat“ . ◆ Xuroson taxti uchun isyon koʻtargan Mirzo Yodgor ham shu atrofda kuch toʻplagan edi. Oybek, „Navoiy“ . ◆ [Biz] Kelishmovchilik-larni chetdan kuch jalb qilmasdan, oʻz kuchi-miz bilan, oʻzaro keng muhokama qilish yoʻli bilan bevosita bartaraf qiladigan boʻlib qoldik. A. Qahhor, „Nutq“ .

11 (asosan koʻpl. shaklida) Harbiy qoʻshilmalar; qoʻshin. ◆ Qurolli kuchlar. m ◆ Tank va motodiviziyalardan yigirma ikkitasi katta havo kuchlarining yordami bilan Kalinin, Oryol, Tulaga qarab bormoqda. I. Ra-\im, „Chin muhabbat“ .

12 (asosan koʻpl. shaklida) Jamiyatning biror belgi-xususiyati, dunyoqarashi va sh. k. bilan farqlanuvchi qismi. ◆ Reaksion kuchlar. Sinfiy kuchlar munosabati. Qora kuchlar.

13 huq. Qaror, qonun va shu kabilarning qoʻllanishi, amali, joriyligi. ◆ Qonun kuch-ga kirdi. Hukm kuchda qoldi. Qaror kuchini yoʻqotdi.

Yomonning kuchi yapaloqqa yetar q. yapaloq. Ot kuchi fiz. Dvigatel quvvatining oʻlchov birligi. Ogʻziga kuchi yetmagan Tilini tiyol-may, birovlar haqida gʻiybat, nomaqbul gap-lar qiladigan. ◆ Bilgan u dedi, bilmagan bu. Hatto ogʻziga kuchi yetmagan baʼzi birovlar, yuziga boʻlmasa-da, orqavoratdan "notavon koʻngi. 1'ga qoʻtir jomashov", deb luqma tashla-shardi. S. Siyoyev, Rayhon. ◆ Qoʻying, xafa boʻlmang, xola, bunga yoʻrgakda tekkan kasal bu.. Ogʻziga kuchi yetmagan kishi har narsani gapiraveradi. N. Safarov, „Tanlangan asarlar“ .

Antonimlari

КУЧ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

kuch (koʻplik kuchlar)

• Turkcha:güç
• Uygʻurcha: كۈچ (küç)
• Yoqutcha: күүс (küüs)

Ruscha _ru

kuch
1 сила; мощь, мочь; ◆ katta ~ большая сила; ◆ ~dan ketmoq обессилеть, выбиться из сил; ◆ ~dan qolmoq лишиться сил (от старости); ◆ ~ini kesmoq умерить силу кого-чего-л.; обессилить; ◆ ~ yigʻmoq собраться с силами; ◆ ~i keladi или ◆  ~i yetadi он осилит; он в силах (что-л. сделать); ◆ bu qopni koʻtarishga ~ing yetmaydi ты не сможешь (ты не в силах) поднять этот мешок; ◆ uning avji ~ga toʻlgan payti он в самом расцвете сил; ◆ kishi ~idan foydalanish эксплуатация человека; ◆ iroda ~i сила воли; ◆ leninizm ideyalarining buyuk ~i великая сила идей ленинизма; ◆ sovet tuzumining ~i va hayotiyligi сила и жизненность советского строя; ◆ revolyutsiyaning harakatlantiruvchi ~lari движущие силы революции; ◆ demokratiya va sotsializm ~ lari силы демократии и социализма; ◆ ~ quvvat сила, мощь; ◆ butun ~-quvvatni paxta yigʻim-terimiga safarbar qilish kerak все силы и энергию необходимо мобилизовать на сбор хлопка;
2 физ. тех. сила; ◆ Yerning tortish ~i сила притяжения Земли; ◆ ogʻirlik ~i сила тяжести; ◆ shamol ~i сила ветра; ◆ teng taʼsir etuvchi ~ равнодействующая сила;◆ qarshilik ~i сила сопротивления;
3 эк. сила; ◆ ish ~i или ◆  ishchi ~i рабочая сила; ◆ jamiyatning ishlab chiqarish ~lari производительные силы общества;
4 (только мн.) воен. силы, войска; ◆ mamlakatning qurolli ~lari вооружённые силы страны; ◆ harbiy-havo ~lari военно-воздушные силы;
5 юр. сила, правомочность; ◆ yangi qonun ~ga kirdi новый закон вступил в силу; ◆ oʻz ~ini yoʻqotmoq терять, утрачивать свою силу (о каком-л. распоряжении, постановлении); ◆ oʻz ~ida qoldirmoq оставлять в силе (напр. приговор); * ◆ ish ~ работа тяжела; ◆ ot ~i физ. лошадиная сила.