but

Inglizcha (en)

Hol

but

Fransuzcha (fr)

Ot

but

gol

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

but

Etimologiyasi

BUT Bu tojikcha ot 'dindorlar choʻqinadigan krest shaklidagi buyum' maʼnosini anglatadi (ТжРС, 86; OʻTIL, I, 154). Bu otga 'sajda kil-' maʼnosini anglatadigan tojikcha parastidan feʼlining parast xozirgi zamon asosini qoʻshib (Tj RS, 298) butparast sifati hosil qilingan boʻlib, 'butga choʻqinuvchi' maʼnosini anglatadi (OʻTIL, 1,154).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

BUT I ’ikki oyoq oraligʻi’, ’chot’. Olahargʻaga yeta— man deb chumchuhning b u t i yirilibdi (Maqol). Qadimgi turkiy tilda asli ’oyoq’ maʼnosini anglatgan bu ot bu:t tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, II, 281); keyinroq u: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (Devon, III, 131; DS, 129): bu:t > but. Maʼno taraqqiyoti natijasida bu ot oʻzbek tilida ’chot’ maʼnosini anglata boshlagan.

BUT II ’bekam-u koʻst mavjud’. Uö anjomlari b u t. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi 'tugal boʻl-’ maʼnosini anglatgan büt- feʼlining belgi maʼnosini anglatuvchi eshi boʻlib (КРС, 169), oʻzbek tilida ü unli — sining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: büt- | büt > but.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

But I

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Toʻliq, hech qanday kamchiligi yoʻq; bekamu koʻst; yetarli; taʼmin etilgan. ◆ Ust-boshim but, qornim toʻq, qaygʻum yoʻq. Gʻ. Gʻulom, Shum bola.◆  Berdiboyning oʻz hunar-lariga tegishli boʻlgan hamma asboblari but. A. Qodiriy, Gʻirvonlik Mallavoy.◆  Qorning toʻq, usting but, noshukurchiliging boshingni yeydi. "Yoshlik".◆  Qush qanotsizucholmaganidek, mashina ham yoqilgʻisiz yoki biror qismi but boʻlmasa, bir qadam ham siljiy olmaydi. "Mushtum".

Imoni but 1) Ollohga, dinga ishonchi mustahkam; 2) vijdonli, eʼtiqodli.◆  Tila-gim: yoshlar aslo zavol topmasinlar, imon-lari doimo but boʻlsin. M.M.Doʻst, Lolazor. Koʻngli (yoki bagʻri) but Kamchiligi yoʻq, baxtli.◆  Nazar akam yetim oʻsmagan, bagʻri but odam, lekin shunday boʻlsa-da, negadir unga rahmim keladi. M.M.Doʻst, Lolazor.◆  Toki uning IMuhsinning] koʻngli but boʻlsin, umr daftariga dogʻ tushmasin.. M.M.Doʻst, Lolazor. Noni but Tirikchiligi toʻliq taʼ-minlangan, roʻzgʻordan kamchiligi yoʻq.◆  Noni but kishining soʻzi ham burro. Gʻ. Gʻulom.

2 Sinmagan, butun, shikastlanmagan, sogʻ.◆  Soʻng qoʻl-oyoqlarini harakatlantirib koʻrdi. Shukur, azoyi badani zirqirab ogʻ-rib tursa ham, suyaklari butga oʻxshaydi. "Yoshlik". But qilmoq Oʻz holiga keltirmoq, butun qilmoq.◆  Kosa sindi. Endi uni but qilib boʻlmaydi. X. Toʻxtaboyev, Yillar va yoʻllar.◆  [Saidxon] Ikki parchani bir-biriga ulab, but qilib koʻrdi. Sh. Toshmatov, Tongdagi koʻlanka. Toʻrt ( yoki chor) shikali but q. chor.

But II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

but

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II 1 s. t. Ikki oyoq orasi; chot. ◆ Olaqargʻaga yetaman deb, chumchuqning buti yirilibdi. Maqol. n◆  -Tezroq yuravering, Isomov, butingiz yirshshaydi, — dedi Zum-rad. Ayollar gurullab kuldi. S. Siyoyev, Otliq ayol.◆  Oyim chelakni butiga qistirgancha, zirillab turgan yelinga yana qoʻl choʻzdi. Oʻ. Hoshimov, Ikki eshik orasi.

2 shv. Oyoq, put.◆  Nabi Farhodning qoʻl-oyogʻiga bogʻlagan oddiy kishanni yechdi va boʻ-gʻovli kishanlardan birini olib, uning buti va boʻyniga urdi. S. Ayniy, Qullar.◆  Zoʻr degan devlar yiqilib qoldi, Ikki buti tovday boʻlib. "Malikai ayyor".

But III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

but

Etimologiyasi

III \f. - sanam; goʻzal

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

din. 1 ayn. sanam.◆  Bu yoʻllar koʻp qadim yoʻllardir, Konfutsiy, shomoniy, islom va budda, But va tasbeh yuklangan karvon. Gʻ. Gʻulom.◆  Balki u Buddani butga alishmas, Kosmos moʻʼjizasin anglamas balki.. A. Muxtor, Asarlar.

2. s. t. Xoch (krest) shaklidagi narsa; xoch, salib.◆  Otryadning oʻliklarini toʻplab, qa-yinzordagi qabristonni yogʻoch butlar bilan toʻldirib ketishdan boshqa iloji yoʻq edi. I. Rahim, Chin muhabbat.

Antonimlari

БУТ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

but I
1 идол;
2 икона;
3 разг. крест.

but II
пах.

but III
целый, полный; комплектный; ◆ ~ boʻlmagan mahsulot некомплектная продукция; ust-boshim (или egni-boshim, egnim) ◆ ~ я полностью одет и обут; ◆ chor ishkalning hammasi ham ~ всё в порядке.

Inglizcha (en)

Hol

but

Fransuzcha (fr)

Ot

but

gol