Kontent qismiga oʻtish

Zoʻrlash madaniyati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
100 000 aholiga nisbatan zoʻrlash darajasi (politsiya maʼlumotlari), 2010–2012
WikiAyollar loyihasi qismi
Feminizm
Tarixi
Bosqichlar
Ayollar saylov huquqi
Feministik ideologiya
Multikultural
Konservativ feminizmlar roʻyxati
Diniy variantlar
Harakatlar va mafkuralar
Tushunchalar
Nuqtai nazarlar
Nazariya
Areas of study
Mamlakat boʻyicha
Roʻyxatlar va turkumlar
Roʻyxatlar

Zoʻrlash madaniyati bir qancha sotsiologik nazariyalar tomonidan oʻrganiladigan muhit boʻlib, unda zoʻrlash keng tarqalgan va jamiyatning jins va insonlarning jinsiy hayotiga boʻlgan munosabati tufayli normallashgan[1][2]. Odatda zoʻrlash madaniyati bilan bogʻliq boʻlgan xatti-harakatlar jabrlanuvchini ayblash, fohishalarni uyaltirish, jinsiy obyektivlashtirish, zoʻrlashni ahamiyatsizlashtirish, keng tarqalgan zoʻrlashni inkor etish, jinsiy zoʻravonlik keltirgan zararni tan olishdan bosh tortish yoki bularning baʼzi kombinatsiyalarini oʻz ichiga oladi[3][4]. U ijtimoiy guruhlar ichidagi xatti-harakatlarni, shu jumladan qamoqxonadagi zoʻrlash va urush vaqtidagi zoʻrlash singari psixologik urush sifatida ishlatiladigan mojaro hududlarini tasvirlash va tushuntirish uchun ishlatilgan. Butun jamiyatlar zoʻrlash madaniyatiga ega boʻlgani daʼvo qilingan[5][6][7][8][9].

Zoʻrlash madaniyati tushunchasi 1960-yillardan boshlab, birinchi navbatda Qoʻshma Shtatlarda ikkinchi toʻlqin feministlari tomonidan oʻylab topilgan. Kontsepsiyaning tanqidchilari uning mavjudligi yoki koʻlami haqida doimiy bahslashadilar. Chunki bu tushuncha juda tor yoki zoʻrlash keng tarqalgan madaniyatlar mavjud boʻlsa-da, zoʻrlash madaniyati gʻoyasining oʻzi zoʻrlovchining aybi emas, balki zoʻrlashga imkon beradigan butun jamiyat aybdor ekanligini anglatishi mumkin. Ushbu holat tanqidchilari faqat bir tomon aybdor boʻlishi kerak degan fikrga qarshi chiqishadi va jinoyatchi asosiy aybdor boʻlishi mumkinligini, uni yashirishga yordam bergan yoki jabrlanuvchini sherik sifatida koʻrsatish kerakligini taʼkidlaydilar. Ularning fikriga koʻra, jamiyat va madaniyatni bu shaxslarga jamoaviy taʼsir qilish uchun ayblash mumkin.

Kelib chiqishi va qoʻllanilinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Zoʻrlash madaniyati“ atamasi birinchi marta 1970-yillarda Qoʻshma Shtatlardagi ikkinchi toʻlqin feministlari tomonidan zamonaviy Amerika madaniyatiga nisbatan qoʻllangan[10]. 1970-yillarda feministlar zoʻrlashning keng tarqalgani haqida jamoatchilikni xabardor qilish uchun ong faoliyatini oshirish harakatlari bilan shugʻullana boshlaydilar. Kanadalik psixologiya professori Alexandra Rutherfordning soʻzlariga koʻra, koʻpchilik amerikaliklar zoʻrlash, yaqin qarindoshlar oʻrtasidagi nikoh va xotinni kaltaklash hoatlarini kamdan-kam hollarda sodir boʻladi deb oʻylashgan[11]. Zoʻrlash madaniyati tushunchasi va zoʻrlash Amerika madaniyatida keng tarqalgan va odatiy hol ekanligini hamda bu keng tarqalgan ijtimoiy misoginiya va seksizmning haddan tashqari keng tarqalgan koʻrinishi ekanligini taʼkidlagan. Zoʻrlash jinsiy jinoyat emas, balki zoʻravonlik jinoyati sifatida qayta taʼriflangan va uning maqsadi jinsiy zavq olish istagidan erkaklar hukmronligi, qoʻrqitish va nazorat qilishgacha olib borishi haqdagi tushunchalar mavjudligi aytib oʻtilgan[12][13][14]. Zoʻrlash ham jinoyatchilarning emas, jabrlanuvchilarning koʻzi bilan qayta oʻrganila boshlangan[13].

Ushbu atamaning birinchi nashr etilgan kitobdagi qoʻllanishi 1974-yilda Noreen Connell va Cassandra Wilson tomonidan Nyu-York radikal feministlarining loyihasi sifatida tahrirlangan Rape: The First Sourcebook for Women (Zoʻrlash: Ayollar uchun birinchi manba) kitobida amalga oshirilgan[15]. Kitobda shunday deb yozilgan edi: „Bizning asosiy maqsadimiz zoʻrlashni bartaraf etishdir va bu maqsadga jamiyatimizni inqilobiy oʻzgartirishsiz erishib boʻlmaydi“[16]. Ushbu kitob va Susan Brownmillerning 1975-yildagi Against Our Will: Men, Women and Rape (Bizning irodamizga qarshi: Erkaklar, ayollar va zoʻrlash) kitobi birinchi shaxs tomonidan zoʻrlanganlik haqidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan birinchi asarlarlardandir. Kitobning mualliflari zoʻrlash holatlari ilgari insonlar taxmin qilib kelganlaridan koʻra ancha keng tarqalganini koʻrsatishni maqsad qilgan edi[17]. Kitobda Brownmiller ayollar hech qachon zoʻrlash haqida gapirmaydilar, chunki ular „oʻzlarining jismoniy daxlsizligiga qarshi jinoyat“ haqida ochiq gapirishni istamaydilar, bu esa zoʻrlashning keng tarqalgani haqida jamoatchilikning bexabar qolishlik holatini tushuntirishga urunadi[18]. Nyu-York radikal feministlari aʼzosi Brownmillerning taʼkidlashicha, ham akademiya, ham jamoatchilik zoʻrlash holatlariga eʼtibor bermaydi[19]. U psixologlarga ushbu „zoʻrlashni qoʻllab-quvvatlovchi madaniyat“ nima sababdan paydo boʻlganini kuzatish va oʻrganishga yordam bergan[20]. Against Our Will (Bizning irodamizga qarshi) bu feminizm va jinsiy zoʻravonlik boʻyicha muhim asar boʻlib, zamonaviy zoʻrlashni oʻrganishningasosiy ustunlaridan biri hisoblanadi[21] :1[22].

Sotsiologiya professori Joyce E. Williams „zoʻrlash madaniyati“[23] atamasining birinchi qoʻllanishini 1975-yilda chiqqan "Rape Culture (Zoʻrlash madaniyati)" hujjatli filmida kuzatadi. Bu Cambridge Documentary Films tashkiloti uchun Margaret Lazarus va Renner Wunderlich tomonidan ishlab chiqarilgan film boʻlib, u Williamsning soʻzlariga koʻra, „kontsepsiyani birinchi boʻlib aniqlagani uchun muvaffaqiyatga erishgan“[23]. Film zoʻrlashning kengroq madaniy normallashuvi konteksida erkaklar va ayollarning zoʻrlanish holatlarini muhokama qiladi[24][25]. Filmda DC Rape Crisis Center[26] tashkilotining kelajakda Prisoners Against Rape, Inc bilan hamkorlikdagi faoliyati aks ettirilgan. Zoʻrlovchilar va qurbonlar, shuningdek, feminist faylasuf va ilohiyotchi Mary Daly va yozuvchi-rassom Emily Culpepper kabi zoʻrlashga qarshi taniqli faollar bilan boʻlgan suhbatlarni oʻz ichiga oladi. Filmda ommaviy axborot vositalari va ommabop madaniyat zoʻrlashga boʻlgan munosabatini qanday davom ettirayotgani oʻrganib chiqiladi[25].

Patrisiya Donat va Jon D’Emilio oʻzlarining 1992-yilgi „Journal of Social Issues“ jurnalida „Zoʻrlash va jinsiy tajovuzning feministik qayta taʼrifi: tarixiy asoslar va oʻzgarishlar“ nomli maqolalarida bu atama „Bizning irodamizga qarshi“ asarida „zoʻrlashni qoʻllab-quvvatlovchi madaniyat“ sifatida paydo boʻlgan deb taxmin qilishadi[27]. 1970-yillarning oʻrtalariga kelib, bu ibora turli ommaviy axborot vositalarida kengroq qoʻllanila boshlandi.

Umumiy koʻrinish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Feministlar va gender faollari zoʻrlash madaniyatini gender zoʻravonligini ragʻbatlantiradigan, shuningdek, zoʻrlashga shunchaki „qoʻpol jinsiy aloqa“ sifatida qarashdan tortib, jabrlanuvchini zoʻrlashga taklif qilishda ayblashgacha boʻlgan „zoʻrlash afsonalarini“ davom ettiruvchi madaniy muhit sifatida tushunadilar.

Michael Parenti zoʻrlash madaniyati zoʻrlashni kundalik hodisa sifatida qabul qilish va hatto erkaklar huquqi sifatida namoyon boʻladi, deb hisoblaydi. Bu zoʻrlash holatlarini koʻrib chiqishda politsiyaning loqaydligi, shuningdek, jabrlanuvchini ayblash, hokimiyatning patriarxal madaniyat meʼyorlariga qarshi chiqishni istamasligi, shuningdek, zoʻrlash qurbonlari va ularning oilalari tomonidan stigmatizatsiya qilinishidan qoʻrqish bilan yanada kuchayishi mumkin[28] . Boshqa sotsiologlarning taʼkidlashicha, zoʻrlash madaniyati rozi boʻlmagan jinsiy aloqani jamiyatning madaniy tuzilishi bilan bogʻlaydi, bu yerda mizoginiya va gender tengsizligi bilan bogʻliq boʻlgan patriarxal dunyoqarash avloddan-avlodga oʻtadi va bu zoʻrlashning keng tarqalgan ijtimoiy va institutsional qabul qilinishiga olib keladi.

Namoyishchining yozuvidagi zoʻrlash madaniyati

Bu miflarning umumiyligini tushuntirishdan biri shundaki, faqat baʼzi „yomon“ yoki „notoʻgʻri xulqli“ ayollar zoʻrlanadi. Bu umumiy aholidan ajratilgan ayollar toifasini yaratadi, bu „oʻzgalikni“ ragʻbatlantiradi va har qanday odam zoʻrlanishi mumkinligi haqidagi fikrni kamaytiradi[29][30]. Zoʻrlash haqidagi keng tarqalgan afsonalardan biri shundaki, hech qanday hodisa tasodifiy emas. Bu zoʻrlangan ayollar hech qanday sababsiz zoʻrlanmagan, balki ular bunga loyiq edilar, degan gʻoyani ilgari suradi. Agar ayollar zoʻrlashga oʻzlarini sababchi boʻlgan deb hisoblasalar, ular rasmiylarga murojaat qilmasliklari mumkin. Jamiyat, shuningdek, erkaklarning tajovuzkorligi haqidagi stereotipni oʻz harakatlariga bahona sifatida ishlatadi. Bu zoʻrlashni oqlaydi va normallashtiradi. Jamiyat bu afsonalarni yaratadi, ayollarni zoʻrlashdan oldin qoʻrqitadi. Zoʻrlash madaniyatini qabul qilishning yana bir sababi bu „adolatli dunyo“ gipotezasi boʻlib, u hayotda shaxs bilan sodir boʻlayotgan voqealar tabiatan ularning harakatlariga bogʻliq va shuning uchun adolatli deb hisoblanadi. Ushbu nazariyaga ishonadigan odamlar, zoʻrlangan ayollar qandaydir tarzda bunga loyiq ekaniga ishonishlari mumkin. Nihoyat, zoʻrlashni ayollarga zulm qilish va ayollar ustidan nazoratni yaratish uchun foydalanilgan omil sifatida tarixan muomala qilish usullari bilan bogʻlash mumkin[29].

Brownmiller „Bizning irodamizga qarshi“ asarida XX asr boshidan oʻrtalariga qadar aniq belgilangan zoʻrlash haqidagi afsonalardan xabardor boʻlishga yordam bergan uchta gʻoyani muhokama qiladi. Birinchidan, har qanday ayol yoshi, kattaligi, shakli, millati va mavqeidan qatʼi nazar, zoʻrlash qurboni boʻlishi mumkin. Ikkinchidan, har qanday erkak zoʻrlovchi boʻlishi mumkin, avvalgi oʻn yilliklarda oʻylangandek, nafaqat „yovuz“ yoki „ruhiy kasal“ odamlar. Nihoyat, zoʻrlash notanish kishi tomonidan zoʻravonlik, zoʻravonlik bilan zoʻrlash stereotipidan tashqari turli xil shakllarda ham sodir boʻlishi mumkin[12][14].

Har qanday ayol zoʻrlanishi mumkinligi gʻoyasi jabrlanuvchini ayblash tushunchasiga eʼtibor qaratgan yangi taklif edi. Endi zoʻrlash har kimga taʼsir qilishi mumkinligi sababli, erkaklar va ayollar uchun undan qochishning toʻgʻri yoʻli boʻlmaydi. Qanday ayollar zoʻrlanishi asosida keng qabul qilingan baʼzi zoʻrlash haqidagi afsonalar jabrlanuvchi har doim „yosh, beparvo goʻzal“ yoki erkaklarni qoʻzgʻatish orqali „zoʻrlashga taklif qiladigan“ „boʻsh“ ayollardir."[31][32] Garchi Braunmiller jabrlanuvchini ayblash haqidagi gʻoya zoʻrlash miflarini fosh qilishi kerak edi, bu esa qurbonni ayblashni yoʻq qilish, zoʻrlash sharoitida jabrlanuvchini ayblash hali ham keng tarqalgan amaliyotdir.

Zoʻrlash madaniyati uchinchi shaxslar tanlangan shaxslarning jinsiy zoʻravonligini ajratib, ularni har kim zoʻrlashga qodirligini tan olish oʻrniga, ularni deviant buzuqlar sifatida rad qilganda namoyon boʻlishi mumkin. 1960-yillarda zoʻrlovchilar koʻpincha jamiyatda ruhiy kasal yoki deviant sifatida koʻrilgan va bu qarash 1990-yillargacha baʼzi odamlar orasida saqlanib qolgan[13].

Ikkala tomon ham bir-birlarini ilgari tanigan zoʻrlash holatlari „tanishlarcha zoʻrlash“ deb atalgan, bu atama birinchi marta 1982-yilda feminist yozuvchi va faol Diana Rassell tomonidan nashr etilgan[33]. Robin Warshawning „I Never Called It Rape“ (Men buni hech qachon zoʻrlash demadim) kitobi 1988-yilda nashr etilgan boʻlib, bu mavzu boʻyicha birinchi chuqur muhokamani taʼminladi[34][35]. Keyinchalik bu atama Meri P. Koss kabi taniqli akademiklar tomonidan qoʻllangan.

Chris OʻSallivanning taʼkidlashicha, jinsiy aloqalar odatda meʼyoriy misoginistik amaliyotlarni tasdiqlash va ratsionalizatsiya qilish uchun qoʻllanadi. Misol uchun, jinsiy aloqada boʻlgan hazillar ayollarga hurmatsizlik va ularning farovonligiga eʼtiborsizlikni kuchaytirish uchun aytilishi mumkin yoki zoʻrlash qurboni qanday kiyinganligi yoki xatti-harakati tufayli zoʻrlanganlikda ayblanishi mumkin. OʻSallivan zoʻrlash madaniyati va birodarliklarni oʻrganadi, jinsiy tajovuzga hissa qoʻshadigan sotsializatsiya va ijtimoiy rollarni aniqlaydi va „birodarlar hayoti“ va raqobat va doʻstlikning birodarlik ideallariga qaraydi. Bu guruhlarda jinsiy aloqa yigitlar tomonidan ayollar bilan jinsiy aloqada boʻlish uchun musobaqalarda qatnashganligi sababli, „aka-uka“larni qabul qilish va ular bilan bogʻlanish vositasi sifatida qaraladi[36]. OʻSallivanning maqolasida ayollarga nisbatan jinsiy zoʻravonlik ayollarning tanasini jinsiy aloqada mavjud deb hisoblaydigan jamiyatdagi davomiylikning bir qismi sifatida qaraladi[36].

Baʼzilar uchun zoʻrlash madaniyatining asosiy sababi „ayollarning hukmronligi va ob’yektivligi“[37]. Biroq, akademik nazariya zoʻrlash madaniyatining yagona sababi boʻlishi shart emasligini va sabablar madaniyatning boshqa ijtimoiy jihatlari asosida mahalliylashtirilishi mumkin. Zoʻrlash madaniyati – bu ijtimoiy ishlab chiqarilgan va ijtimoiy qonuniylashtirilgan suyuqlik va doimo oʻzgaruvchan mavjudot, shuning uchun vaqt va joylashuv davomida uning taʼriflari oʻzgaradi. Zoʻrlash va zoʻrlash madaniyati haqida fikr yuritishga gender va geteroseksuallik meʼyorlari ham taʼsir qiladi[38][3]. Masalan, Janubiy Afrikada erkaklik va zoʻravonlikka urgʻu berilgan „urush madaniyati“ zoʻrlash normallashgan madaniyatga olib keldi[37]. Kaliforniyadagi Devis universitetining jamoat hujjatida taʼkidlanishicha, zoʻrlashning asosiy sabablari ayollarning ijtimoiy qoidalarga rioya qilishlari va gender rollarining shart-sharoitlariga rioya qilishlari shart[39]. Boshqalarning aytishicha, zoʻrlash madaniyatida ayollar erkak jinsiy aloqasi uchun mas’uliyatni oʻz zimmalariga olishga shartlangan va gender rollari ijtimoiy jihatdan qurilgan va qoʻrquv orqali ayollarga tatbiq etilgan[40].

XX asrning oxiridan beri tadqiqotchilar va faollar universitet kampuslarida, ayniqsa Qoʻshma Shtatlar, Kanada va Buyuk Britaniyada zoʻrlash madaniyati masalasiga qayta-qayta murojaat qilishdi. Koʻpincha jabrlanuvchilar universitetlar va kollejlarning noaniqligi tufayli jinsiy zoʻravonlik haqida xabar berishdan qaytarishadi[41]. Zoʻrlash haqidagi xabarlarga munosabat va yomon xabarlarni bostirish istagi. Jabrlanuvchilar oʻz hayotlarida, ayniqsa kampus jamiyatida stigmatizatsiya va tekshirish xavfini istamasliklari mumkin. Jabrlanuvchi – bu ijtimoiy ijod boʻlib, stigma bilan bogʻliq. „Zoʻrlash“ va kimga „haqiqiy qurbon“ sifatida qaralishi haqidagi taʼriflar jamiyatning ijtimoiy, siyosiy va madaniy sharoitlarini aks ettiruvchi nutq va amaliyotlarda tuzilgan. Misol uchun, zoʻrlash qurbonlari, agar ular kurashmagan yoki janjal qilmagan boʻlsa, bunday deb hisoblanmasligi mumkin. Jabrlanuvchi yolgʻon gapiradimi yoki yoʻqmi, aniqlashga yordam berish uchun tergov davomida ularning hissiy javoblari kuzatiladi va xabar qilinadi[42]. Bundan tashqari, kollej maʼmuriyati xodimlari baʼzan qurbonlarning hisoblarini shubha ostiga qoʻyishdi, bu esa kollejlarni jinoyatlar toʻgʻrisida hisobot berishni talab qiladigan „Clery Act“ kabi profilaktik qonunlarga qaramasdan, talabalar hujumlarini hujjatlashtirish va politsiyani yanada murakkablashtirdi[43][44].

Zoʻrlash madaniyati fohishalarni uyaltirish va qurbonlarni ayblash bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, unda zoʻrlash qurbonlari zoʻrlanganlikda aybdor deb hisoblanadi. Olimlarning taʼkidlashicha, bu bogʻliqlik hetero-normativ turmush qurgan oilada koʻpayish maqsadida boʻlmagan barcha ayol jinsiyligini sharmanda qiladigan madaniyat tufayli amalga oshiriladi[3]. Baʼzi qurbonlar ishonmaslikdan qoʻrqib, zoʻrlash haqida politsiyaga xabar bermasliklari koʻpincha zoʻrlash madaniyatining alomati sifatida tilga olinadi[3][45]. Zoʻrlanganlik haqida xabar bermagan ayollarning 6 foizi buni politsiya ishonmaslik qoʻrquvi bilan izohlagan[46].

Jabrlanuvchini ayblash „Zoʻrlash haqidagi afsonani qabul qilish“ deb nomlanuvchi hodisaning bir qismi boʻlib, 1980-yillarda tadqiqotchi Marta Burt tomonidan kiritilgan atama. Bu zoʻrlash, zoʻrlash qurbonlari va zoʻrlovchilarga nisbatan notoʻgʻri, stereotip yoki yolgʻon eʼtiqodlar sifatida taʼriflanadi, ular zoʻrlashni ahamiyatsizlashtirish, keng tarqalgan zoʻrlashni inkor etish, ayblovchini yolgʻonchi deb belgilash, zoʻrlash boʻyicha ayblovlarning aksariyati yolgʻon ekanligini taʼkidlash, zararni tan olishni rad etish. jinsiy zoʻravonlikning baʼzi shakllaridan kelib chiqqan yoki jabrlanuvchining „bunga loyiqligini“ qabul qilishi, chunki u fohisha deb taʼriflangan[47]. Jabrlanuvchini ayblashning yana bir sababi, jabrlanuvchining jinoyatchi bilan jinsiy aloqada boʻlishni xohlash stsenariysida zoʻrlash nimani anglatishini noaniq tushunishdir. Agar jabrlanuvchi jinsiy aloqa qilishni xohlasa, lekin jinsiy aloqaga rozilik berishdan bosh tortsa va jinoyatchi davom etsa, vaziyat zoʻrlash deb hisoblanadi; ammo, boshqalar uchun vaziyatda jabrlanuvchini ayblash osonroq boʻladi, chunki u „jinsiy aloqada boʻlishni xohlagan“[48].

Feministlar koʻpincha zoʻrlash madaniyatini pornografiyaning keng tarqalishi bilan bogʻlashadi, bu esa ayollarni ob’yektivlashtiradigan, ayol tanasini tovarga aylantiruvchi madaniyatning ifodasi sifatida qaraladi[49]. Zoʻrlovchilarning hisoblarida koʻpincha bir nechta pornografik motivlar birlashtirilgan.

Qamoqxonadagi zoʻrlash – bu hazillar koʻp boʻlgan mavzu. Linda Makfarleyn, Just Detention International direktori, „Humor madaniy munosabatning bir qismidir, bu (qamoq) zoʻrlash mumkin boʻlgan yagona joy“[50].

Jinsiy aloqa

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jinsiylashtirish va jinsiy ob’yektivlashtirish — bu zoʻrlash madaniyatining mavzusi boʻlgan ayollarning giperseksuallashtirilgan inʼikoslarini normallashtirishga yordam beradigan amaliyotdir[51][52] . Giperseksuallashtirilgan yoki pornografik ommaviy axborot vositalari koʻpincha tajovuzkor xatti-harakatlar va ayollarga nisbatan zoʻravonlikni qoʻllab-quvvatlovchi munosabatlar bilan bogʻliq[52]. Ommaviy axborot vositalarida zoʻravon jinsiy faoliyat tasvirlari, shuningdek, xatti-harakatlarning tajovuzkorligini oshirishi qayd etilgan[53]. Jinsiy tasvirlar baʼzi hollarda misoginistik eʼtiqodlarni yuzaga keltiradi va kuchaytiradi[53]. Ushbu media filmlar, musiqa, reklama, video oʻyinlar va boshqalar koʻrinishida boʻlishi mumkin[54].

Jabrlanuvchini ayblash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jabrlanuvchini ayblash – bu jinoyat qurboni oʻziga nisbatan sodir etilgan huquqbuzarliklar uchun qisman yoki toʻliq javobgarlikka tortiladigan hodisa[55]. Masalan, jinoyat qurboniga (bu holatda zoʻrlash yoki jinsiy zoʻravonlik) politsiya, tez yordam xonasi yoki sud zalida jabrlanuvchi biror narsa qilgani, muayyan yoʻl tutganligi yoki kiyim kiyganligini koʻrsatadigan savollar beriladi. jinoyatchini qoʻzgʻatishi mumkin boʻlgan kiyim-kechak, shuning uchun jabrlanuvchiga qarshi jinoyatlarni oʻz aybiga aylantiradi[56][57].

Jabrlanuvchini ayblash jabrlanuvchining tengdoshlari orasida ham sodir boʻlishi mumkin va kollej talabalari, agar ularga nisbatan zoʻrlanganlik haqida xabar berishsa, ayniqsa, jinoyatchi mashhur shaxs yoki taniqli sportchi boʻlsa, chetlashtiriladi[58][59]. Bundan tashqari, uyda, maktablarda yoki davlat idoralarida zoʻrlash haqida umuman umumiy muhokamalar boʻlmasa-da, bunday suhbatlar zoʻrlash madaniyatini „qanday qilib zoʻrlanmaslik“ (goʻyo uni qoʻzgʻatgandek) usullariga qaratib, zoʻrlash madaniyatini davom ettirishi mumkin. „Qanday qilib zoʻrlamaslik kerak.“ Bu zoʻrlash va zoʻrlovchilarning tajovuzkor harakatlarini qoralashdan koʻra, allaqachon qurbon boʻlgan shaxslarga nisbatan yaratilgan va buzilgan stigma tufayli muammoli[60][61]. Shuningdek, qamoqxonadagi mahbuslar zoʻrlashga loyiq va ular sodir etgan jinoyatlari uchun jazoning oqilona shakli hisoblanadi[61]. Jabrlanuvchini ayblashning yana bir omili irqchilik va irqiy stereotiplarni oʻz ichiga oladi[62]. Jabrlanuvchini ayblash jiddiy oqibatlarga olib keladi, chunki u keng tarqalgan zoʻrlash madaniyatini davom ettirishga yordam beradi[63]. Jinsiy zoʻravonlikni oshkor qilishda salbiy javob olgan jabrlanuvchilar koʻproq qaygʻuga duchor boʻlishadi va shuning uchun ular sodir boʻlgan taqdirda kelajakdagi voqealar haqida xabar berish ehtimoli kamroq[64].

Buyuk Britaniyada qurbonlarni ayblash koʻplab mintaqaviy politsiya kuchlarida tizimli muammo hisoblanadi. Bu, ayniqsa, „toʻragan toʻdalar“ qurbonlarini toʻgʻri himoya qilmaslikda yaqqol namoyon boʻladi. Bu toʻdalar, odatda, uzoq vaqt va koʻpincha yillar davomida bir xil odamni qayta-qayta suiisteʼmol qiladi va zoʻrlaydi. Sobiq detektiv, bolalar va ayollar xavfsizligi targʻibotchisi Meggi Oliverning soʻzlariga koʻra, "Jabrlanuvchini jinoiy javobgarlikka tortish juda odatiy hol. Ehtimol, 20 kishidan iborat juda uyushgan toʻdani tekshirish juda koʻp mehnat talab qiladi. Jabrlanuvchilarni mast yoki jamoat tartibini buzganlikda aybdor deb eʼtirof etish ancha osonʼ[65].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Olfman, Sharna. The Sexualization of Childhood. ABC-CLIO, 2009 — 9-bet. 
  2. ↑ Flintoft, Rebecca. Violence Goes to College: The Authoritative Guide to Prevention and Intervention John Nicoletti: . Charles C Thomas, October 2001 — 134-bet. ISBN 978-0398071912. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Herman, Dianne F. „The Rape Culture“. Printed in Women: A Feminist Perspective (ed. Jo Freeman). McGraw Hill, 1994. Retrieved 18 October 2011.
  4. ↑ Attenborough, Frederick (2014). "Rape is rape (except when it's not): the media, recontextualisation and violence against women". Journal of Language Aggression and Conflict 2 (2): 183–203. doi:10.1075/jlac.2.2.01att. 
  5. ↑ Sommers. „Researching the "Rape Culture" of America“. 2014-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 4-mart.
  6. ↑ Rozee, Patricia. „Resisting a Rape Culture“. Rape Resistance. 2013-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-yanvar.
  7. ↑ Steffes, Micah. „The American Rape Culture“. High Plains Reader (2008-yil yanvar). 2012-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-yanvar.
  8. ↑ Maitse, Teboho (1998). "Political change, rape, and pornography in postapartheid South Africa". Gender & Development 6 (3): 55–59. doi:10.1080/741922834. ISSN 1355-2074. PMID 12294413. 
  9. ↑ Baxi, Upendra (August 2002). "The Second Gujarat Catastrophe". Economic and Political Weekly 37 (34): 3519–3531. 
  10. ↑ Smith, Merril D.. Encyclopedia of Rape, 1st, Westport, Conn.: Greenwood Press, 2004 — 174-bet. ISBN 978-0-313-32687-5. 
  11. ↑ Review of Against Our Will: Men, Women, and Rape quoted in Rutherford, Alexandra (June 2011). "Sexual Violence Against Women: Putting Rape Research in Context". Psychology of Women Quarterly 35 (2): 342–347. doi:10.1177/0361684311404307. https://archive.org/details/sim_psychology-of-women-quarterly_2011-06_35_2/page/342. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Brownmiller, Susan. Against Our Will: Men, Women and Rape. Ballantine, 1975. Print ISBN 978-0449908204
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Maschke, Karen J. The Legal Response to Violence against Women. New York: Garland Pub., 1997. ISBN 9780815325192
  14. ↑ 14,0 14,1 Chasteen, Amy L. (April 2001). "Constructing rape: Feminism, change, and women's everyday understandings of sexual assault". Sociological Spectrum 21 (2): 101–139. doi:10.1080/02732170121403. 
  15. ↑ New York Radical Feminists „3“, . Rape: the first sourcebook for women. New American Library, 31 October 1974 — 105-bet. ISBN 9780452250864. 
  16. ↑ Freada Klein. „Book Review: Rape: The First Sourcebook for Women (New York Radical Feminists)“. Feminist Alliance Against Rape Newsletter (november–december 1974). 2017-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-iyun.
  17. ↑ Helen Benedict. „Letters to the Editor: Speaking Out“. New York Times (1998-yil 11-oktyabr). Qaraldi: 2012-yil 15-iyun.
  18. ↑ Brownmiller, Susan. Against Our Will: Men, Women and Rape. Ballantine, 1975. Print ISBN 978-0449908204
  19. ↑ Rutherford, Alexandra (June 2011). "Sexual Violence Against Women: Putting Rape Research in Context". Psychology of Women Quarterly 35 (2): 342–347. doi:10.1177/0361684311404307. https://archive.org/details/sim_psychology-of-women-quarterly_2011-06_35_2/page/342. 
  20. ↑ Maschke, Karen J. The Legal Response to Violence against Women. New York: Garland Pub., 1997. ISBN 9780815325192
  21. ↑ Buchwald, Emilie „Editor's Preface“, . Transforming a Rape Culture Buchwald: . Milkweed Editions, 1993 — 1–4-bet. ISBN 978-0918633067. 
  22. ↑ Smith, Merril D.. Encyclopedia of Rape. Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2004 — 223-bet. ISBN 978-0313326875. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Wiliams, Joyce E. (2007). "Blackwell Encyclopedia of Sociology – Rape Culture". in Ritzer, George. Blackwell Encyclopedia of Sociology. Blackwell Publishing Inc.. doi:10.1111/b.9781405124331.2007.x. ISBN 9781405124331. Archived from the original on 9 June 2013. https://web.archive.org/web/20130609145843/http://www.blackwellreference.com/public/tocnode?id=g9781405124331_yr2012_chunk_g978140512433124_ss1-19#citation. Qaraldi: 21 January 2013. 
  24. ↑ „Rape Culture“. Cambridge Documentary Films. 2012-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-yanvar.
  25. ↑ 25,0 25,1 Norsigian, Judy (20 January 1975). "Women, Health, and Films". Women & Health 1 (1): 29–30. doi:10.1300/J013v01n01_07. 
  26. ↑ Follet, Joyce (2004–2005). "LORETTA ROSS". Voices of Feminism Oral History Project, Sophia Smith Collection, Smith College, Northampton, MA 01063: 122–124. http://www.smith.edu/libraries/libs/ssc/vof/vof-intro.html. Qaraldi: 7 May 2012. Zoʻrlash madaniyati]]
  27. ↑ Patricia Donat and John D’Emilio, „A Feminist Redefinition of Rape and Sexual Assault: Historical Foundations and Change“, Journal of Social Issues, vol. 48, n. 1, 1992; published in Di Karen J. Maschke, „The legal response to violence against women“, Routledge 1997, ISBN 978-0-8153-2519-2.
  28. ↑ Parenti, Michael. The Culture Struggle. New York: Seven Stories Press, 2005 — 71–79-bet. ISBN 9781583227046. Qaraldi: 2013-yil 13-iyun. 
  29. ↑ 29,0 29,1 Lonsway, Kimberly A.; Fitzgerald, Louise F. (1994). "Rape Myths: In Review". Psychology of Women Quarterly 18 (2): 133–164. doi:10.1111/j.1471-6402.1994.tb00448.x. https://archive.org/details/sim_psychology-of-women-quarterly_1994-06_18_2/page/133. 
  30. ↑ Herman, Dianne F. „The Rape Culture“, . Women: a feminist perspective, 4th, Mountain View, Calif.: Mayfield Pub. Co., 1989. ISBN 9780874848014. 
  31. ↑ Gordon, Margaret T., and Stephanie Riger. The Female Fear: The Social Cost of Rape. Urbana: U of Illinois, 1991. ISBN 978-0029124901.
  32. ↑ Whatley, M. A.; Riggio, R. E. (1993). "Gender Differences in Attributions of Blame for Male Rape Victims". Journal of Interpersonal Violence 8 (4): 502–11. doi:10.1177/088626093008004005. https://archive.org/details/sim_journal-of-interpersonal-violence_1993-12_8_4/page/502. 
  33. ↑ Diana E. H. Russell. Rape in marriage. Bloomington: Indiana University Press, 1990. ISBN 9780026061902. „"For example, he refers to wife rape as involving "acts of a less egregious kind' -- less egregious presumably than stranger and acquaintance rape"“ 
  34. ↑ Reeves Sanday, Peggy. A Woman Scorned: Acquaintance Rape on Trial. University of California Press, 1997. ISBN 978-0520210929. 
  35. ↑ Warshaw, Robin. I Never Called It Rape. Harper & Row, 1988-08-01. ISBN 9780060551261. 
  36. ↑ 36,0 36,1 O'Sullivan, Chris „Fraternities and The Rape Culture“, . Transforming a Rape Culture. Milkweed Editions, 1993 — 23–30-bet. ISBN 978-0918633067. 
  37. ↑ 37,0 37,1 Vogelman, L. „Sexual Face of Violence: Rapists on Rape (abstract)“. Raven Press Ltd (book); National Criminal Justice Reference Service (abstract). Qaraldi: 2011-yil 18-oktyabr.
  38. ↑ anderson, irina; doherty, kathy. Accounting for Rape. Routledge, 2008 — 4-bet. 
  39. ↑ „Defining a Rape Culture“. University of California Davis. 2013-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 18-oktyabr.
  40. ↑ Ritzer, George; Ryan, J. Michael. The Concise Encyclopedia of Sociology. John Wiley & Sons, 3 December 2010 — 493-bet. ISBN 978-1-4443-9264-7. 
  41. ↑ Anderson, Irina; Doherty, Kathy. Accounting for Rape. Routledge, 2008 — 13-bet. 
  42. ↑ Anderson, Irina; Doherty, Kathy. Accounting for Rape. Routledge, 2008 — 5-bet. 
  43. ↑ „Feds launch investigation into Swarthmore's handling of sex assaults“. Philadelphia Inquirer (2013-yil 16-iyul).
  44. ↑ „Annual campus crime report may not tell true story of student crime“. Daily Nebraskan (2013-yil 16-iyul).
  45. ↑ Ketterling, Jean.. „Rape culture is real“. Canadian University Press (2011-yil 23-sentyabr). 2011-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 18-oktyabr.
  46. ↑ Backman, Ronet (1988). "The factors related to rape reporting behavior and arrest: new evidence from the National Crime Victimization Survey". Criminal Justice and Behavior 25 (1): 8. doi:10.1177/0093854898025001002. 
  47. ↑ Anderson, Janet „RAPE MYTHS“. www.wcsap.org (2001-yil may). 2011-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  48. ↑ Moore, Newlyn B.; Davidson, J. Kenneth Sr.; Fisher, Terri D.. Speaking of Sexuality: Interdisciplinary Readings. New York: Oxford University Press, Inc., 2010 — 358-bet. ISBN 9780195389494. 
  49. ↑ Willis, Ellen (1993). "Feminism, Moralism, and Pornography". New York Law School Law Review 38: 351. http://heinonline.org/HOL/LandingPage?collection=journals&handle=hein.journals/nyls38&div=26&id=&page=. Qaraldi: 8 May 2012. Zoʻrlash madaniyati]]
  50. ↑ Anna Clark. „Why Does Popular Culture Treat Prison Rape As a Joke?“. Alternet (2009-yil 16-avgust).
  51. ↑ Suarez, Eliana; Gadalla, Tahany M. (11 January 2010). "Stop Blaming the Victim: A Meta-Analysis on Rape Myths". Journal of Interpersonal Violence 25 (11): 2010–2035. doi:10.1177/0886260509354503. PMID 20065313. 
  52. ↑ 52,0 52,1 Hald, Gert Martin; Malamuth, Neil M.; Yuen, Carlin (1 January 2010). "Pornography and attitudes supporting violence against women: revisiting the relationship in nonexperimental studies". Aggressive Behavior 36 (1): 14–20. doi:10.1002/ab.20328. ISSN 1098-2337. PMID 19862768. 
  53. ↑ 53,0 53,1 Allen, Mike; D'alessio, Dave; Brezgel, Keri (1 December 1995). "A Meta-Analysis Summarizing the Effects of Pornography II Aggression After Exposure". Human Communication Research 22 (2): 258–283. doi:10.1111/j.1468-2958.1995.tb00368.x. ISSN 1468-2958. https://archive.org/details/sim_human-communication-research_1995-12_22_2/page/258. 
  54. ↑ Harding, Kate. Asking For It: The Alarming Rise of Rape Culture-and What We Can Do About It. Boston, MA: Da Capo Press, 2015 — 11–13-bet. ISBN 978-0-7382-1702-4. 
  55. ↑ Buchwald, Emilie. Boxelder bug variations: a meditation on an idea in language and music. Minneapolis, Minn.: Milkweed Editions, 1985. ISBN 978-0918633067. 
  56. ↑ Cole, Jennifer; Logan, T.K. (February 2008). "Negotiating the challenges of multidisciplinary responses to sexual assault victims: sexual assault nurse examiner and victim advocacy programs". Research in Nursing and Health 31 (1): 76–85. doi:10.1002/nur.20234. PMID 18163392. https://archive.org/details/sim_research-in-nursing-health_2008-02_31_1/page/76. 
  57. ↑ Fehler-Cabral, Giannina; Campbell, Rebecca; Patterson, Debra (December 2011). "Adult sexual assault survivors' experiences with sexual assault nurse examiners (SANEs)". Journal of Interpersonal Violence 26 (18): 3618–3639. doi:10.1177/0886260511403761. PMID 21602203. https://archive.org/details/sim_journal-of-interpersonal-violence_2011-12_26_18/page/3618. 
  58. ↑ Sexual assault: the victims, the perpetrators, and the criminal justice system. Durham, North Carolina: Carolina Academic Press, 2005. ISBN 9780890893340. 
  59. ↑ Sanday, Peggy Reeves. Fraternity gang rape: sex, brotherhood, and privilege on campus, 2nd, New York: New York University Press, 2007. ISBN 9780814740385. 
  60. ↑ Schwartz, Richard H.; Milteer, Regina; LeBeau, Marc A. (June 2000). "Drug-facilitated sexual assault ('date rape')". Southern Medical Journal 93 (6): 558–561. doi:10.1097/00007611-200093060-00002. PMID 10881768. http://www.medscape.com/viewarticle/410558. 
  61. ↑ 61,0 61,1 Basile, Kathleen C.; Lang, Karen S.; Bartenfeld, Thomas A.; Clinton-Sherrod, Monique (April 2005). "Report from the CDC: evaluability assessment of the rape prevention and education program: summary of findings and recommendations". Journal of Women's Health 14 (3): 201–207. doi:10.1089/jwh.2005.14.201. PMID 15857265. https://zenodo.org/record/1235275. 
  62. ↑ „Prisoner Rape Culture“. Just Detention International. Qaraldi: 2017-yil 3-fevral.
  63. ↑ George, William H.; Martínez, Lorraine J. (23 June 2016). "Victim Blaming in Rape: Effects of Victim and Perpetrator Race, Type of Rape, and Participant Racism". Psychology of Women Quarterly 26 (2): 110–119. doi:10.1111/1471-6402.00049. 
  64. ↑ Coates, L.. Reshaping Responses to Victims of Violent Crime, 2006. 
  65. ↑ Farrell, Jason „Grooming gangs continuing to abuse children in northern England, victims and campaigners warn“. Sky News. Qaraldi: 2021-yil 8-may.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zoʻrlash_madaniyati&oldid=5231133" dan olindi