Vindemiatriks

Vindemiatriks (lotincha: Vindēmiātrix „vino ishlab chiqaruvchi“ / ε Vir / ε Virginis / 47 Virginis / Epsilon Virgo) — Sunbula yulduz turkumidagi uchinchi eng yorqin yulduz.

Fizik xususiyatlari

Vindemiatriks G8III spektral sinfidagi sariq gigant boʻlib, yorqinligi boʻyicha oʻzining turkumida faqat Spika va Porrimaga yoʻl beradi. Vindemiatriksning koʻrinadigan yulduz kattaligi 2,83^mni tashkil qiladi va sirt harorati bizning Quyoshnikidan bir oz 4990 K sovuqroq. Yulduzgacha boʻlgan masofa 102 yorugʻlik yiliga teng, yorqinligi esa quyoshnikidan 83 baravar koʻp. Ushbu parametrlarning kombinatsiyasi Kapella yulduz tizimining yorqinroq, sovuqroq komponentiga juda oʻxshash 12 quyosh radiusli Vindemiatriks radiusiga olib keladi. Yulduz vodoroddan ogʻirroq elementlarga bizning Quyoshdan taxminan 15% ga boy.

Vindemiatriksning asosiy harakat vektori koʻrish chizigʻiga perpendikulyar yoʻnaltirilgan, shuning uchun uning osmondagi harakat tezligi atrofdagi yulduzlarnikidan sezilarli darajada yuqori va har besh yilda bir yoy soniyasini tashkil qiladi. Vindemiatrix — bu kuchli elektromagnit faollikni koʻrsatadigan rentgen toʻlqinlarining juda kuchli manbai. Yulduzning rentgen nurlanishining umumiy kuchi quyoshnikidan deyarli 300 baravar katta, bu parametr boʻyicha Vindemiatriks shunga oʻxshash „sovuq“ gigantlar orasida uchinchi oʻrinda turadi va Deneb Keytos va 24 Katta ayiqdan keyin ikkinchi oʻrinda turadi (24 UMa).

Vindemiatriks, albatta, vodorod yoqilgʻisi zaxirasini tugatgan boʻlsa-da, uning ichki tuzilishi noaniqligicha qolmoqda. Uchta quyosh massasi bilan Vindemiatriks oʻz hayotini oq-havorang B sinf yulduzi sifatida boshlagani taxmin qilinadi va hozirda vodorod yonishidan geliy yonishiga oʻtishning dastlabki bosqichida yoki uning ichki qismida geliydan uglerodga aylanish jarayoni allaqachon boshlangan.

Vindemiatriks qoʻshaloq yulduz boʻlib, uning yoʻldoshi K0 spektral turi va 11,7^m kattalikda asosiy yulduzdan 248,7" burchak masofasida joylashgan.

Vindemiatriksning Giad guruhiga, Savr yulduz turkumidagi shu nomdagi yulduz turkumiga tegishli ekanligiga ishonish uchun asos bor.

Nomi va mifologiyasi

Yulduzning nomi Vindēmitor soʻzining ayollashtirilgan shaklidir, uning qadimgi yunoncha Προτρυγητὴρ nomining lotincha tarjimasi boʻlib, u „uzum yigʻuvchi“ deb tarjima qilinishi mumkin. Yunon mifologiyasida bu yulduz yerning samarali kuchlari va vinochilik xudosi Dionisning suyukli yigiti Ampelning yulduzga aylangani sifatida tushunilgan. Biroq, ehtimol, bu nom qadimgi davrlarda bu yulduz uzum yigʻim-terimi paytida koʻtarilganligi bilan izohlangan. Yulduzning boshqa romanlashtirilgan nomlari: Protrygetor, Provindemiator, Protrigetrix.

Yulduzning arabcha nomi [Al Mureddin] Paygʻambarimizning ismlaridan birini anglatadi va „shogird“ deb tarjima qilingan [Al Muridin] soʻzidan olingan boʻlishi mumkin. Arab va yahudiy mifologiyasida Vindemiatriks va Sunbula burjining baʼzi yulduzlari yer yuzini inson iflosligidan tozalash uchun kelgan Nuh paygʻambar (iudaizmda Noy) bilan tenglashtirilgan. Paygʻambarni „oʻroqchi“ yoki „uzum yetishtiruvchi“ deb ham atashgan. Yulduzning boshqa nomi ham maʼlum [Al-Mutakaddim li-l-Kattaf], yaʼni „uzum yigʻimchidan oldingi“. Shunday qilib, arab va lotin nomlari umumiy ildizlarga ega. Arab astronomiyasida Vindemiatriks yulduz turkumi [Alaraph] nomi bilan ham atalgan, bu „sof qiz“ degan maʼnoni anglatadi.

Injilda bu yulduz ham paygʻambar, Xudoning shogirdi bilan bogʻliq edi. Zaburda u haqida quyidagi eslatma bor: „pastga tushuvchi“ yoki „kuchga ega boʻlgan“ yoki boshqa tarjimada: „tushayotgan [uzum] novdasi“. Tok novdasi Xudoni, shoxi esa paygʻambarning timsoli edi. Qadimgi yahudiylar orasida yulduz qadimgi ivrit: צמח [Tzemax] nomiga ega edi, bu ham „shox“ degan maʼnoni anglatadi.

Havolalar

• Vindemiatrix — The Star Information Tool^(ingl.)
• Stars, Prof. Emeritus of Astronomy, Jim Kaler^(ingl.)
• Vindemiatrix — The Fixed Stars by Anne Wright^(ingl.)