Tengiz Abuladze
| Tengiz Abuladze | |
|---|---|
| Tavalludi |
Tengiz Abuladze 31-yanvar 1924-yil |
| Vafoti |
6-mart 1994-yil (70 yoshda) Tbilisi, Gruziya |
| Fuqaroligi | SSSR va Gurjiston |
| Faoliyat yillari | 1956-1988 |
Tengiz Abuladze (gruzincha: თენგიზ აბულაძე; 1924-yil 31-yanvar Kutaisi — 1994-yil 6-mart, Tbilisi) — gruzin kinorejissyori, ssenariynavis, teatr oʻqituvchisi va SSSR xalq artisti[1][2]. U eng yaxshi sovet rejissyorlaridan biri sifatida tanilgan[3].
Biografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abuladze Gruziyaning Tbilisi shahridagi Shota Rustaveli nomidagi teatr institutida teatr rejissyorligi (1943-1946), Moskvadagi VGIK (Butunittifoq davlat kinematografiya instituti)da kino sanʼati boʻyicha tahsil olgan. 1952-yilda VGIKni tamomlagan va 1953-yilda „ Gruziyafilm“ (Gruziya kinostudiyalari uyushmasi)ga rejissyor sifatida ishga kirdi. 1980-yilda SSSR xalq artisti unvoni bilan taqdirlangan.
Uning Rezo Chxeidze bilan birga suratga olgan birinchi filmi „Magdananing eshagi“ (1956) 1956-yilda Kann kinofestivalida „Eng yaxshi qisqa metrajli fantastika“ mukofotiga sazovor boʻldi. Uning eng mashhur film-trilogiyasi: "Iltijo" (1968), „Orzu daraxti“ (1977) va „Tazarru“ (1984, 1987-yilda chiqarilgan)dir. Bu film Lenin mukofotini (1988) va birinchi „Nika“ mukofotini qoʻlga kiritdi. „Tazarru“ filmi 1987-yilda Kann kinofestivalida hakamlar hay’atining maxsus mukofotiga sazovor boʻldi[4]. 1987-yilda XV Moskva xalqaro kinofestivalida hakamlar hay’ati aʼzosi boʻlgan[5].
Qayta qurish davrida Abuladze Sovet Ittifoqida Stalin terrorini fosh etuvchi „Tazarru“ filmi ekranga chiqqach mashhur boʻldi.
"Tazarru" keksa zolim Varlam Aravidzening oʻlimi va Ketevan Barateli ismli ayolning Aravidze jasadini tinch qoʻyishdan bosh tortishi atrofida. U qayta-qayta jasadni parchalaydi va sud jarayonida oʻtmishda taqiqlangan sirlarni ham yoritadi. Aravidze Adolf Gitler, Benito Mussolini, Iosif Stalin sifatida umumlashtirilgan.
Ijodiy faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gruziyalik hamkasbi Revaz Chxeidze bilan Tbilisiga qaytib kelgan Abuladze „Gruziyafilm“ kinostudiyasiga qoʻshildi. Ular birgalikda oʻz mamlakati folkloriga oid hujjatli filmlar suratga olishni boshladilar. 1955-yilda ular oʻzlarining birinchi hujjatli boʻlmagan "Magdananing eshagi" filmini suratga olishdi. U 1956-yilda Kannda eng yaxshi qisqa metrajli film mukofotiga sazovor boʻldi. Abuladzening keyingi asari Tbilisi hayotining psixologik portreti boʻlgan "Oʻzga xalq bolalari" (1958) toʻliq metrajli filmi boʻldi. Shundan soʻng „Men, buvim, Iliko va Ilarion“ (1962), „Togʻ qishlogʻidagi axloq“ tragikomediyasi va „Sevganimga marjon“ (1973) lirik komediyalarini yaratdi.
Abuladzega obroʻ keltirgan deb yaxshilik va yomonlik, sevgi va nafrat, hayot va oʻlim haqidagi asosiy savollarga bagʻishlangan filmlar trilogiyasiga aytishimiz mumkin. Ulardan birinchisi, "Iltijo" (1968) filmi Vaja-Pshavelaning sheʼrlaridan ilhomlanib, oʻsha davrning boshqa filmlaridan tanish boʻlgan ogʻir gruzin hayoti manzarasiga qarshi oq-qora holatda suratga olingan. Trilogiyaning ikkinchi filmi — "Orzu daraxti" (1971) epik ertak boʻlib, xuddi shu manzarada tasvirlangan. Asosiy eʼtibor yosh ayolning orzu-umidlari va orzularni roʻyobga chiqaradigan afsonaviy daraxtni izlashiga qaratilgan. "Orzu daraxti " Moskva, Chexoslovakiya va Italiyada festival sovrinlarini qoʻlga kiritdi. Shundan keyin Gruziya Sovet Sotsialistik Respublikasi Davlat mukofotiga sazovor boʻldi. 1974-yildan boshlab Abuladze oʻzi oʻttiz yil avval tugatgan Rustaveli institutida dars berdi.
1978-yilda Abuladze Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasiga qoʻshildi. Bu oʻsha paytda va shu nuqtai nazardan oddiy martaba harakati edi. 1980-yilda u SSSR xalq artisti unvoniga sazovor boʻldi. Abuladze Sovet Gruziyasining yetakchi kinoijodkorlaridan biri edi. Bir qarashda u sovet madaniyati nomenklaturasining mukammal namunasi edi. Keyin 1983-1984 yillarda u „Tazarru“ filmini suratga oldi (Gruziya televideniesi uchun yaratilgan). Film butun dunyo eʼtiborini jalb qilishga erishdi.
„Turgʻunlik davri“ning boshqa koʻplab filmlari singari „Tazarru“ ham „tokchada“ qoldi. Abuladze filmi yoʻq boʻlib ketishidan qoʻrqqan edi. U filmning soʻnggi qolgan nusxasini karavoti ostida saqlagan. 1986-yilda Mixail Gorbachev hokimyat tepasiga keldi. Sovet kinoijodkorlari uyushmasidagi eski gvardiya bir ovozdan ishdan boʻshatilganda, namoyishi toʻxtatilgan filmlarni koʻrib chiqish uchun Konflikt komissiyasi tuzildi. Oʻsha paytdagi SSSR Tashqi ishlar vaziri Eduard Shevardnadzening koʻmagi bilan „Tazarru“ filmi avval Gruziyada, soʻngra butun Sovet Ittifoqida chiqarildi. Film rekord darajadagi tomoshabinlarni jalb qildi va butun glasnost jarayonining eng muhim filmiga aylandi.
Filmografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tengiz Abuladze faoliyati davomida 12 ta film suratga olgan. Ulardan beshtasi hujjatli, yettitasi badiiy film edi. Uning soʻnggi filmi Galaktion Tabidze va Ilia Chavchavadze haqida boʻlishi kerak edi, ammo u tugallanmagan edi[6].
| Yil | Inglizcha sarlavha | Asl sarlavha | Uzunlik | Izohlar |
|---|---|---|---|---|
| 1953 yil | Chveni sasakhle | ჩვენი სასახლე | Nomaʼlum | Hujjatli film |
| 1954 yil | Qartuli tsekvis sakhelmtsipo ansambli | ქართული ცეკვის სახელმწიფო ანსამბლი | Nomaʼlum | Hujjatli film |
| 1955 yil | Dimitriy Arakishvili | დიმიტრი არაყიშვილი | Nomaʼlum | Hujjatli film |
| 1955 yil | Magdananing eshagi | მაგდანას ლურჯა | 63 min | |
| 1958 yil | Boshqa odamlarning bolalari | სხვისი შვილები | 77 min | Rezo Japaridze bilan birga ssenariy muallifi |
| 1962 yil | Men, buvim, Iliko va Ilarion | მე,ბებია,ილიკო და ილარიონი | 92 min | Nodar Dumbadze bilan birga ssenariyga hammualliflik qilgan. Film yozuvchining shu nomli romani asosida suratga olingan. |
| 1955 yil | Svanur-Tushuri chanaxatebi | სვანური ჩანახატები | Nomaʼlum | Hujjatli film |
| 1967 yil | Iltijo | ვედრება | 72 min | Rezo Kveselava va Anzor Salukvadze bilan ssenariy muallifi ham. Vazha-Pshavela — Xost va mehmon va Aluda Ketelauri sheʼrlari asosida . |
| 1971 yil | Sevganim uchun marjon | სამკაული ჩემი სატრფოსათვის | 70 min | shuningdek, Ahmad Abu-Bakar va Tamaz Meliava bilan ssenariy muallifi. Ahmad Abu-Bakarning qisqa hikoyasi asosida. |
| 1972 yil | Muzeumi gia tsis qvesh | მუზეუმი ღია ცის ქვეშ | Nomaʼlum | Hujjatli film |
| 1976 yil | Orzu daraxti | ნატვრის ხე | 87 min | Revaz Inanishvili bilan ssenariy muallifi ham |
| 1984 yil | Tazarru | მონანიება | 153 min | Nana Janelidze va Rezo Kveselava bilan ssenariy muallifi ham |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Peter Rollberg. Historical Dictionary of Russian and Soviet Cinema. US: Rowman & Littlefield, 2016 — 27–29-bet. ISBN 978-1442268425.
- ↑ Richard Taylor, Nancy Wood, Julian Graffy, Dina Iordanova. The BFI Companion to Eastern European and Russian Cinema. Bloomsbury, 2019 — 1935–1936-bet. ISBN 978-1838718497.
- ↑ „The man behind the USSR's most popular film - a parable about tyranny. Director Tengiz Abuladze talks about 'Repentance,' a film shelved until glasnost, but now acclaimed in the USSR and France, and soon to be seen in the US“. Christian Science Monitor. 7 August 1987.
- ↑ „Festival de Cannes: Repentance“. festival-cannes.com. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 30-avgust.
- ↑ „15th Moscow International Film Festival (1987)“. MIFF. 2013-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 18-fevral.
- ↑ „Გამოფხიზლება "მონანიებით" - 24 Hours“. www.24saati.ge. 2016-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyun.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Tengiz Abuladze IMDbda
- Abuladze, Tengiz, The Dictionary of Georgian National Biography. Retrieved 30 January 2007.