Shilliqqurt
Shilliqqurt – quruqda yashaydigan qorinoyoqli oʻpkali mollyuskalar. 1000 ga yaqin turi maʼlum. Tanasi chuvalchang yoki silindr shaklida. Kunduzi nam va soya joyda yashirinib yotadi. Havo salqin va nam paytlarda (oqshom hamda tunda) serharakat boʻladi. Koʻp turi dala, poliz va sabzavot ekinlariga katta zarar yetkazadi. Rossiyaning Yevropa qismi gʻarbi va shimoli-gʻarbida toʻrli, subtropiklar (Kavkaz, Oʻrta Osiyo) da parmatsellalar urugʻiga mansub shilliqqurtlar xavfli zararkunanda hisoblanadi. Ayrim shilliqqurtlar chorva mollarida parazitlik qiluvchi bir qator gelmintlar uchun oraliq xoʻjayin boʻlishi mumkin.
Kurash choralari: zax oʻtloq va yaylovlar quritiladi; begona oʻtlar yoʻqotiladi; bogʻ va polizlar hosil qoldiqlaridan tozalanadi; pestitsidlarshsht limatsidlar guruhidan foydalaniladi.
Tuproq shilliqurtlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koʻpgina tuproq shilliqurtlari (Stylommatophora) guruhidan oʻpka salyangozlari guruhiga kiradi, ammo ular orasida rivojlangan qobiqli (salyangozlar) juda koʻp turlari mavjud. Shilliqurtlarni ekologik guruh sifatida, aniq qobigʻi boʻlmagan gastropodlarning hayot shakli va qattiq biotaksonomik birlik boʻlgan Limacidae shilimshiqlar oilasi vakillarini ajratib koʻrsatish kerak.
Tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tuproq shilliqurtlarining tanasi uzunligi ancha choʻzilgan, ammo mushaklarning qisqarishi tufayli shaklini oʻzgartirishi kuchli rivojlangan. Tashqi tomondan, slugs ikki tomonlama simmetriyaga ega. U faqat oʻng tomonda joylashgan juft boʻlmagan oʻpka teshigi tomoni orqali oʻtadi. Teri epiteliysi koʻp miqdorda shilimshiqni chiqaradi, bu terining qurishini oldini oladi, sirt ustida yaxshiroq sirpanishga yordam beradi, shuningdek, yirtqichlardan himoya qiladi. Aksariyat shilliqurtlar qobiq rudimentlarini saqlaydi. Bu ibtidoiy organ kalsiy tuzlarini saqlash uchun xizmat qiladi va koʻpincha ovqat hazm qilish bezlari bilan birga faoliyat koʻrsatadi[1]. Limacidae[2] va Parmacellidae[3] oilalari vakillarida ichki qobiqni topish mumkin, Philomycidae[2], Onchidiidae[4] va Veronicellidae[5] ning katta yoshli aʼzolarida qobiqlar butunlay yoʻq. Boshdan nervlar butun tana boʻylab harakatni nazorat qilish uchun oyoqqa va ovqat hazm qilish tizimiga oʻtadi.
Shilliq qavati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shilliqurtlar ikki xil shilimshiq hosil qiladi: biri nozik va suvli, ikkinchisi esa qalin va yopishqoq. Ikkalasi ham gigroskopikdir. Suyuq shilimshiq oyoqning markazidan qirralarga tarqaladi. Qalin shilimshiq old tomondan orqaga qarab ochiladi.
Shilliq shilimshiqlar uchun juda muhimdir, chunki u harakatlanishiga yordam beradi va ularning vertikal sirtlardan pastga siljishiga toʻsqinlik qiluvchi tolalarni oʻz ichiga oladi. Mukus, shuningdek, yirtqichlardan himoya qiladi va namlikni saqlashga yordam beradi. Baʼzi turlar yerda harakat qilish yoki juftlashish paytida oʻzlarini vaqtincha toʻxtatib turish uchun shilliq kordonlardan foydalanadilar.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ R. A.; Loest. Ammonia Volatilization and Absorption by Terrestrial Gastropods_ a Comparison between Shelled and Shell-Less Species(ingl.) // Physiological Zoology : journal. — The University of Chicago Press, 1979. — Andoza:Bibliografik qisqartma, Andoza:Bibliografik qisqartma. — Andoza:Bibliografik qisqartma. — DOI:10.2307/30155937. — JSTOR 30155937.
- ↑ 2,0 2,1 Branson, B. A. The recent Gastropoda of Oklahoma, Part VIII. The slug families Limacidae, Arionidae, Veronicellidae, and Philomycidae(ingl.) // Proceedings of the Oklahoma Academy of Science : journal. — 1980. — Andoza:Bibliografik qisqartma. — Andoza:Bibliografik qisqartma.
- ↑ Alonso, M. R., Ibañe, M. Estudio de Parmacella valenciannesii Webb & Van Beneden, 1836, y consideraciones sobre la posicion sistematica de la familia Parmacellidae (Mollusca, Pulmonata, Stylommatophora)(isp.) // Boletín de la Sociedad de Historia Natural de les Baleares : diario. — 1981. — Andoza:Bibliografik qisqartma. — Andoza:Bibliografik qisqartma. Архивировано 28 may 2016 года.
- ↑ Dayrat, B. Review of the current knowledge of the systematics of Onchidiidae (Mollusca: Gastropoda: Pulmonata) with a checklist of nominal species(ingl.) // Zootaxa : journal. — 2009. — Andoza:Bibliografik qisqartma. — Andoza:Bibliografik qisqartma.
- ↑ Schilthuizen, M., Thome, J. W. Valiguna flava (Heynemann, 1885) from Indonesia and Malaysia: Redescription and Comparison with Valiguna siamensis (Martens, 1867)(Gastropoda: Soleolifera: Veronicellidae)(aniqlanmagan) // Veliger. — 2008. — Andoza:Bibliografik qisqartma, Andoza:Bibliografik qisqartma. — Andoza:Bibliografik qisqartma.
 |
