Sharin darasi
| Sharin darasi | |
|---|---|
 | |
| Joylashuvi |
Olmaota,  Qozogʻiston |
| Koordinatalar | 43/21/23/N/79/04/45/E |
| Uzunligi | 154 km |
| 5 mln yosh[1] | |
Sharin darasi, Sharin kanyoni — Sharin daryosidan 154 kilometri boʻylab yotgan tabiiy obyekt hisoblanadi.
Geografik joylashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Chatqol Olmaota shahridan 195 kmday sharqga qaray joylashgan. Sharin daryosining barcha ob’yektlari 2004-yilning 23-aprelda tashkil etilgan Sharin davlat milliy tabiat bogʻi tarkibiga kiradi.
Xarakteri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Dara Sharin daryosi boʻyi bilan shimoli-sharqdan janubi-gʻarbga tomon 154 km ga choʻzilgan. Bu hududning relyefi xilma-xildir. Sahrin daryosidan Terskay va Kungey Olatov tizmalarining shimoliy yon bagʻirlaridan boshlanuvchi koʻplab daryo suvlari Sharin daryosiga qoʻshilib, suvi koʻp daryoga aylanadi va Jalanash botigʻi va Toʻraygʻir togʻining sharqidan ulkan dara hosil qiladi.
Daralar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oqtoʻgʻay darasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]„Oqtoʻgʻay“ (Beli les) darasi trapetsiya shaklida, kengligi 3 kilometrga, chuqurligi 200 dan 300 metrgacha yetadi.
Qo‘rto‘g‘ay darasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toʻraygʻir tizmasining sharqiy qismida Sharin daryosi „Qoʻrtoʻgʻay“ deb nomli chuqur va tor dara hosil qiladi. Bu daradagi koʻpchilikka mashhur boʻlgan ob’yekt „Toplar vodiysi“. Yomg‘ir va qor suvlarining yuvishi bilan shamol taʼsirida hosil bo‘lgan to‘q sariq-pushti qoyalar o‘ziga xos qiyofa hosil qilib, kimni boʻsa ham ertakdagidek obidalar — saroylar, minoralar, minoralar olamiga olib keladi. Dara oʻzining hozirgi koʻrinishini taxminan yarim million yil oldin olgan. Daraning chuqurligi 100 metrga etadi.
Uzinbuloq vodiysi daralari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qatu togʻining janubida joylashgan Uzinbuloq vodiysi („Qozoq uylar vodiysi“, „Sariq dara“) tabiatning durdonasi, juda goʻzal tabiat ijodi. Shamol esishi bilan yomg‘ir va qor suvlarining yuvilishi sarg‘aygan cho‘kindi togʻ jinslardan hayratlanarli meʼmoriy shakllarni — yonma-yon tizilgan o‘tovlarni eslatuvchi tasvirlar yaratgan. Koʻp sonli oʻyilgan daralar, vodiylar bilan jarliklar qalin va tartibsiz kichik daralar qatorini hosil qiladi. Kanyondan ochiq qoyalardan yura davriga oid ilk jamoa odamlarining turar joylari va mehnat qurollari, toshga aylangan hayvonlar va oʻsimliklar topilgan.
Oraliq dara
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yana bir kichik dara „Qoʻrgʻonlar vodiysi“ bilan Temirlik daryosining oʻng irmogʻi oraligʻida joylashgan. U „Qoʻrgʻonlar vodiysi“ning kichkina nusxasiga o‘xshaydi. Asosiy farqi koʻplab minoralar bilan ustunlar va Pasxa orolining haykaltaroshligini eslatuvchi minoralarning xilma-xilligi bilan farq qiladi.
Temir daralar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Temirlik daryosi Sharinning eng katta va oxirgi irmogʻi boʻlib hisoblanadi. Sharin daryosi singari Temirlik ham xuddi shunday boʻlib uzunlikdagi uch daraga boʻlinadi.
- Birinchi dara Temirlik daryosi boshlanuvchi Ketpen tizmasi etagidagi vodiyda taxminan 11 kilometrga choʻzilgan. U toshli qattiq jinslardan hosil boʻlib, kengligi 200 m, chuqurligi 100 m. Dara etagida, daryo bo‘yida chanoqzor o‘sadi.
- Daraning oʻrta qismi keng boʻlib, kengligi 1,5 kilometrga yaqin, chuqurligi 160 metrni tashkil qiladi. Uning uzunligi 11 kilometr. Ajablanarlisi shundaki, daraning bu qismi boshqa joylardan farq qiladi. Sohil bo‘ylab o‘sayotgan ko‘plab daraxt va butalarning quyuq soyasida daryo suvi go‘zal yashil qirg‘oqlar bo‘ylab silliq oqadi. Yarim quruq dasht jaziramasida haqiqiy voha. Undan narida daryo daraxtlar va butalar soyasidan otilib chiqadi va yovvoyi otlar podasi o‘tlayotgan toshli dara orqali yana keng kanyon bo‘shlig‘iga chiqadi. Shundan keyin daraning eng qiziqarli qismi boshlanadi. Millionlab yillar davomida daryoning tez oqimi chuqur va tor kanalni hosil qilib, choʻkindi jinslarni qazib oldi. Yaratilgan relyef shakli „Isqorlar vodiysi“ni eslatadi. Sharin daryosining boshqa shakllari bilan solishtirganda, daraning bu qismining katta afzalligi shundaki, turli oʻsimliklardan qalin yashil oʻrmon oʻsib, dara tubida qulay mikroiqlim yaratadi.
- Sharin daryosining quyi oqimida Cheten cho‘k tog‘ining mavjudligi ham alohida eʼtiborni tortadi. Bu yer „Sarito‘g‘ay“ deb ataladi. Toʻqayzorda 2 million yil davomida oʻz turini saqlab kelgan va Pliotsen davridan oʻsib kelayotgan noyob daraxt — soʻgʻli echeti oʻsadi. To‘qayzorda qari daraxtlar bor. Ulardan baʼzilarining tanasi 10 kishining bagʻriga sigʻadi. Shu bilan birga, bu yerda barglarining shakli va kattaligiga qarab nom olgan turli bargli chenten daraxtlari o‘sadi. Kanalning hech kim o‘tmaydigan qirg‘oqlarida barglari osilib qolgan tol, shox-shabba, shox-shabba o‘sadi.
Keng vodiyli „Oqtoʻgʻay“ darasidan „Saritoʻgʻay“ darasigacha boʻlgan chuqur va dumaloq yer Sahrin darasining asosiy boʻligini tashkil qiladi.
Sharin darasidagi geologik omillar taʼsirining orqasida bugungi kunda yoʻq boʻlib ketgan qadimiy oʻsimlik va hayvonot dunyosi qoldiqlari, tik qoyalardan toshga aylangan suyaklarning katta guruhi (mastodon — qadimda yashagan fil oilasiga mansub hayvon), fillar, karkidonlar, Stenon otlari, dahshatli boʻrilar va boshqalar) topildi.[2]
Fotogalereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „5 million years of climate change records have been found in a canyon“. Euronews.
- ↑ ATAMYeKYeN: Geografiyaliq ensiklopediya. / Bas red. B.Ө.Jaqip. — Almati: „Qazaq ensiklopediyasi“, 2011. — 648 bet. ISBN 9965-893-70-5