Qirol George oroli
 | |
| Geografiya | |
|---|---|
| Maydoni | 1,150 km2 |
| Dengiz sathidan balandligi | 705 m. |
| Eng baland nuqtasi | Rose Peak |
| Ma'muriyat | |
| Davlat | Antarktida boʻyicha Shartnoma tizimi ostida boshqariladi |
| Mintaqa | Antarktida boʻyicha Shartnoma mintaqasi |
| Demografiya | |
| Aholisi | tahminan 500 |
| Qo'shimcha ma'lumot | |
Qirol George oroli (Angentin ispancha: Isla 25 de Mayoʻ', Chili ispancha: Isla Rey Jorge, ruscha: Ватерлоо) — Janubiy Shetlend orollarining eng yirigi boʻlib, Janubiy okeanda Antarktida qirg'og'idan 120 kilometr masofada joylashgan. Orol Britaniya imperiyasi qiroli George III nomiga qoʻyilgan.
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qirol George orolida uchta asosiy koʻrfaz mavjud boʻlib, ular Maxwell koʻrfazi, Admirallik koʻrfazi va Qirol George koʻrfazidir. Admirallik koʻrfazida uchta fyord mavjud va bu koʻrfaz Antarktida shartnomasining Atrof-muhitni muhofaza qilish boʻyicha protokoli boʻyicha Antarktida maxsus boshqariluvchi hududlaridan biri sifatida himoya qilinadi.[1]
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Orol dastlab Britaniya tomonidan 1819-yil 16-oktyabrda rasman da'vo qilingan, 1908-yilda Britaniya tomonidan Falkland orollari hududlari bilan birgalikda anneksiya qilingan[2][3][4] va bugungi kunda orol alohida maqomdagi Britan Antarktida hududlaridan biri hisoblanadi. 1940-yilda orol Chili tomonidan Chili Antarktida hududlarining bir qismi sifatida da'vo qilingan. Orol shuningdek Argentina tomonidan ham Argentina Antarktida hududlarining bir qismi sifatida da'vo qilingan va bugungi kunda orol Argentinaliklar tomonidan Milliy bayram kuni (25-may) sharafiga Isla Veinticinco de Mayoʻ' deb ataladi. Qoʻshma Shtatlar va Rossiya hech bir davlatning Antarktidaga boʻlgan da'vosini tan olmaydi va oʻzlarining Antarktidaga nisbatan da'vo qilish huquqlarini rasman saqlab kelishmoqda.
Orol 1819-yilda britan sayohatchisi Wiliam Smith tomonidan kashf etilgan va oʻsha davrdagi Britaniya qiroli George III sharafiga Qirol George oroli deb nomlangan.[5] Orol uzunligi 95 km, kengligi 25 km va maydoni 1,150 kvadrat kilometrdir. Orol yuzasining 90 % dan ortig'i abadiy muzlik bilan qoplangan.[5] 1821-yilda, Lord Melville kemasining 11 dengizchisi birinchilardan boʻlib orolda qishlab qolishga muvaffaq boʻlishgan va ular ayni paytda birinchi bora Antarktidada qishlashga muvaffaq boʻlgan insonlar hisoblanadi.[6]
Oroldagi hayot
[tahrir | manbasini tahrirlash]Orolning qirg'oq hududlarida nisbatan turfa xil oʻsimliklar va hayvonlar istiqomat qiladi va ular qatoriga dengiz fili, Ueddel tyuleni va dengiz qoploni kabi sut emizuvchilarni, Adeli pingvini, Antarktida va gentu pingvinlarini misol keltirish mumkin. Boshqa bir necha turdagi dengiz qushlari, masalan skualar va janubiy gigant boʻronqushlar yoz oylarida orolda polapon ochishadi.
Inson faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chililik olimlar Admirallik koʻrfazida olib borilgan qazishma ishlariga tayanib oldin ham orolga amerikalik hindular tashrif buyurushganini da'vo qilishgan,[7] biroq ashyoviy dalillar - ikki oʻq uchlari - keyinchalik manzilga joylab qoʻyilgani aniqlangan.[8][9]
Qirol George orolidagi inson faoliyati AQSH, Argentina, Braziliya, Chili, Janubiy Koreya, Peru, Polsha, Rossiya, Urugvay va Xitoy davlatlariga tegishli ilmiy-tadqiqot stansiyalarining faoliyati bilan cheklanadi. Bu stansiyalarning koʻpchiligida muntazam tadqiqotchilar faoliyat olib boradi va ularda biologiya, ekologiya, geologiya va paleontologiya kabi sohalarda tadqiqot olib boriladi. Fildes yarim orolidagi Chili stansiyasi hisoblanmish Presidente Eduardo Frei Montalva bazasi kichik manzilgoh koʻrinishida boʻlib, unda aerodrom (yirik angar va havo nazorat minorasi), ba'zaning bir necha agentliklari xodimlari uchun yemakxonalar, bank, pochta boʻlimi, shuningdek farzandli oilalar uchun rancho uslubidagi qulay xonadonlar mavjud. Chili (Argentina va Buyuk Britaniya kabi) butun Antarktida yarim oroli va Janubiy Shetlend orollarini oʻzining hududi deb hisoblaydi. Lekin Antarktida shartnomasi shartlari Chiliga oʻz da'volarini amalga oshirmasdan shunchaki Fildes yarim orolini koloniyalashtirish imkonini beradi, xolos.[10] Xitoyning Buyuk Devor stansiyasida esa ichki koʻp maqsadli xona mavjud boʻlib bu toʻla hajmli basketbol zali vazifasini ham oʻtaydi.
.jpg)
2004-yilda Rossiyaning Bellingshausen stansiyasi yaqinida Pravoslav cherkoviga qarashli Troitsa cherkovi ochildi. Dunyodagi eng janubiy kengliklardan birida joylashgan va Antarktidadagi oz sonli muqim binolardan biri boʻlmish ushbu cherkovda bir rohib toʻliq shtatda xizmat koʻrsatadi.
2013-yil oktyabr oyida Amerika heavy-metal bandasi Metallica The Coca-Cola Company kompaniyasi homiyligida Carlini stansiyasi heliportida konsert oʻtkazishini e'lon qildi. Freeze 'Em All nomli konsert 2013-yil 8-dekabr kuni Argentinaning Carlini bazasida 120 kishi tomoshabinligida boʻlib oʻtdi.[11]
Antarktida materigida qotillikka boʻlgan birinchi urinish 2018-yilda Rossiyaning Bellingshausen stansiyasida sodir boʻldi.[12]
Yoz oylarida oz miqdorda turistlar ham orolga tashrif buyuradi va Antarktik marafon deb ataluvchi yillik marafonda ishtirok etishadi.
Fildes yarim oroli orolning janubi-g'arbiy qismida joylashgan 7 km uzunlikdagi yarim orol boʻlib, bu nom Britaniya Antarktida joy nomlari qoʻmitasi tomonidan 1960-yilda yaqinda joylashgan Fildes boʻg'ozi bilan bog'liq ravishda berilgan.
Arctowski stansiyasidagi Point Thomas mayog'i esa dunyodagi eng janubiy hududda joylashgan mayoqdir.[13]
AQSHning Milliy Okean va Atmosfera Administratsiyasi orolda Lenie bazasini yuritadi. Soʻzlashuvda Copacabana deb nomlanuvchi ushbu kichik stansiya Admirallik koʻrfazida pingvinlarni fasliy tadqiq etish bilan shug'ullanadi va Antarktidada faqat yoz oylarida ish olib boradi. Qishda esa favqulodda vaziyatda boshpana binosi vazifasini bajaradi.[14]
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Antarktida yarim oroli va uning yaqinidagi orollar Antarktidadagi eng moʻtadil iqlimli hududlardir. Orol iqlimi atrofni oʻrab turgan okeanlarning kuchli ta'siri ostida.[15] Köppen iqlim klassifikatorida orol Antarktidadagi muzlik emas, tundra iqlim zonasi sifatida tasniflangan oz sonli hududlardan biridir.[16] Havo haroratidagi oʻzgarish keskin emas va eng sovuq oy, iyulda oʻrtacha havo harorati -6.5 °C ni tashkil qilsa, eng issiq oyda 1.5 °C ni tashkil qiladi. Orolda yiliga atigi 591.3 quyoshli soatlar boʻladi va qor, yomg'ir yoki doʻl yog'uvchi orol iqlimi odatda bulutli va boʻronlidir.[15] oʻrtacha hisobda orolga yiliga 729 mm yog'in yog'adi.[15]
| Bellingshausen stansiyasi (Collins gavani, Qirol George oroli) (1968-2004) iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻrsatkich | Yan | Fev | Mart | Apr | May | Iyun | Iyul | Avg | Sen | Okt | Noy | Dek | Yil |
| Oʻrtacha maksimal, °C | 3,3 | 3,3 | 2,1 | 0,2 | −1,5 | −3,1 | −3,8 | −3,6 | −2 | −0,9 | 0,4 | 2,0 | −0,3 |
| Oʻrtacha harorat, °C | 1,5 | 1,5 | 0,4 | −1,7 | −3,6 | −5,6 | −6,5 | −6,2 | −4,4 | −2,6 | −1,1 | 0,4 | −2,3 |
| Oʻrtacha minimal, °C | 0,1 | 0,1 | −1,3 | −3,8 | −6 | −8,3 | −9,7 | −9,3 | −7,1 | −4,7 | −2,7 | −1 | −4,5 |
| Yogʻingarchilik meʼyori, mm | 54,4 | 66,4 | 72,1 | 65,6 | 60,6 | 53,4 | 60,5 | 62,1 | 59,8 | 54,6 | 46,7 | 46,0 | 702,2 |
| Manba: Arctic and Antarctic Research Institute. 4 May 2004. | |||||||||||||
| Frei stansiyasi (Fildes koʻrfazi, Qirol George oroli) iqlimi iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻrsatkich | Yan | Fev | Mart | Apr | May | Iyun | Iyul | Avg | Sen | Okt | Noy | Dek | Yil |
| Mutlaq maksimal, °C | 13,0 | 9,2 | 8,3 | 5,9 | 4,6 | 4,2 | 5,0 | 3,8 | 4,4 | 4,4 | 6,0 | 8,2 | 13,0 |
| Oʻrtacha maksimal, °C | 2,7 | 2,7 | 2,2 | 0,6 | −0,8 | −1,5 | −0,9 | −2,2 | −1,3 | −0,8 | 0,0 | 2,1 | 0,3 |
| Oʻrtacha harorat, °C | 1,5 | 1,6 | 0,4 | −1,7 | −3,8 | −5,5 | −6,5 | −6,5 | −4,5 | −2,6 | −1 | 0,6 | −2,3 |
| Oʻrtacha minimal, °C | 0,3 | 0,6 | −1,2 | −4,8 | −8,2 | −9,4 | −13,2 | −11,3 | −8 | −5,6 | −2,8 | −0,3 | −5,3 |
| Mutlaq minimal, °C | −5,1 | −5,8 | −9,9 | −16,8 | −23,6 | −24,2 | −28,5 | −28,7 | −23 | −17 | −10,7 | −6,8 | −28,7 |
| Yogʻingarchilik meʼyori, mm | 53,8 | 52,3 | 52,5 | 46,6 | 31,0 | 29,2 | 32,2 | 34,5 | 42,0 | 47,7 | 41,0 | 30,1 | 492,9 |
| Manba: Dirección Meteorológica de Chile (havo harorati ma'lumotlari: 1970–2004, boshqa ma'lumotlar: 1990–2000) | |||||||||||||
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „ASPA 128: Western shore of Admiralty Bay, King George Island, South Shetland Islands“. Qaraldi: 2023-yil 21-avgust.
- ↑ Odd Gunnar Skagestad. Norsk Polar Politikk: Hovedtrekk og Utvikslingslinier, 1905–1974. Oslo: Dreyers Forlag, 1975.
- ↑ Thorleif Tobias Thorleifsson. Bi-polar international diplomacy: The Sverdrup Islands question, 1902–1930. Simon Fraser University, 2004.
- ↑ Robert K. Headland. The Island of South Georgia. Cambridge University Press, 1984.
- ↑ 5,0 5,1 David G. Campbell. The Crystal Desert: Summers in Antarctica. Houghton-Mifflin Books — 4-bet. ISBN 0-618-21921-8.
- ↑ William James Mills. Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2003 — 353-bet. ISBN 1-57607-422-6.
- ↑ Hattersley-Smith, G. (1983). „Fuegian Indians in the Falkland Islands“. Polar Record. 21-jild, № 135. Cambridge University Press. 605–606-bet. doi:10.1017/S003224740002204X.
- ↑ „Authentication of aboriginal remains in the South Shetland Islands“. 2014-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 21-avgust.
- ↑ Tom Griffiths. Slicing the Silence: Voyaging to Antarctica. Harvard University Press, 2007 — 344-345-bet. ISBN 978-0674026339.
- ↑ National Geographic, 2001-yil, dekabr.
- ↑ Miriam Coleman. „Metallica Play a Dome in Antarctica“. Rolling Stone (2013-yil 9-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 21-avgust.
- ↑ Natalie oʻNeill. „Antarctica scientist stabbed colleague for spoiling book endings“. New York Post (2018-yil 30-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 21-avgust.
- ↑ Russ Rowlett. „Lighthouses of Antarctica“ (2007-yil 14-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 21-avgust.
- ↑ „Antarctic Ecosystem Research Division, Southwest Fisheries Science Center“. Qaraldi: 2023-yil 21-avgust.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 „Climate & Weather Averages in King George Island, Antarctica“. Qaraldi: 2023-yil 21-avgust.
- ↑ Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. (2007). „Updated world map of the Köppen–Geiger climate classification“ (PDF). Hydrology and Earth System Sciences. № 11 (5). 1633–1644-bet. Bibcode:2007HESS...11.1633P. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. ISSN 1027-5606.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- A.G.E. Jones, "Captain William Smith and the Discovery of New South Shetland", Geographical Journal, Vol. 141, No. 3 (1975-yil noyabr), 445–461-betlar.
- Alan Gurney, Below the Convergence: Voyages Toward Antarctica, 1699–1839, Penguin Books, New York, 1998
- Revista de la Asociación Geológica Argentina 62 (1): 35–43-betlar (Ispancha)
- E. Serrano. Espacios protegidos y política territorial en las islas Shetland del Sur (Antártida). Boletín de la A.G.E. N.º 31 – 2001, 5–21-betlar. (Ispancha)