Kontent qismiga oʻtish

Qingming festivali

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Qingming festivali[1] yoki Ching Ming festivali[2], ingliz tilida qabrlarni supurish kuni (baʼzan Xitoy xotirasi kuni, aniq yorqinklik festivali yoki sof yorqinlik festivali deb ham ataladi)[3][4][5][6] qadimiy Xitoy, Gonkong, Aomin, Tayvan, Malayziya, Singapur, Kambodja, Indoneziya, Filippin, Tailand va Vetnamda etnik xitoylar tomonidan nishonlanadigan anʼanaviy xitoy festivalidir. Bahor bayrami[6][7] anʼanaviy Xitoy oy-quyosh taqvimining beshinchi quyosh davrining (shuningdek, Qingming deb ataladi) birinchi kuniga toʻgʻri keladi. Bu bahorgi tengkunlikdan keyingi 15-kun, yaʼni maʼlum bir yilning 4, 5 yoki 6-apreliga toʻgʻri keladi[8][9][10].Qingming davrida xitoyliklar ota-bobolarining qabrlarini ziyorat qilib, qabrlarni tozalashadi va ota-bobolariga qurbonliklarini qilishadi[5].Takliflar odatda anʼanaviy taomlar va joss tayoqchalari va joss qogʻozini yoqishdan iborat[5][6][11]. Bayram Xitoy madaniyatida ota-bobolarga chuqur hurmatini bildiradi[5]. Qingming festivalining 2500-yil oldin kelib chiqqan, garchi bu marosim sezilarli darajada oʻzgargan boʻlsa ham. Bu 2008 yilda materik Xitoyda davlat bayramiga aylandi, bu yerda u qingtuan,[12] yelimli guruchdan tayyorlangan yashil chuchvara va xitoylik krujka yoki arpa oʻti isteʼmoli bilan bogʻliq. Ilgari Tayvanda, davlat bayrami 1975- yilning oʻsha kuni Chiang Kay-shining oʻlimi sharafiga 5-aprelda nishonlangan, ammo Chiangning mashhurligi pasayganligi sababli, bu udumga rioya qilinmayapti. U yerda Jersi kabudi bilan tayyorlangan kaozaiguo yoki shuchuguo deb nomlangan qandolat isteʼmol qilinadi. Shunga oʻxshash bayram Ryukyu orollarida nishonlanadi, mahalliy tilda Shimī deb ataladi[13].

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Festival bahor va kuz davrida Jin (zamonaviy Shansi) shtatining zodagoni Jie Zitui xotirasiga bagʻishlangan Sovuq ovqat yoki Xanshi festivalidan kelib chiqqan[5]. Li Ji tartibsizliklari paytida u 655-yilda xoʻjayini shahzoda Chongʻerga ergashdi Mill.avv. di qabilalari orasiga va Xitoy atrofiga surgun qilgan. Taxminlarga koʻra, u bir marta xoʻjayiniga shoʻrva tayyorlash uchun oʻz oyogʻining goʻshtidan kesib tashlagan[6][5]. 636- yilda Mill.avv. Qin gersogligi Mu Jinga bostirib kirdi va Chongʻer va uning hukmdori sifatida taxtga oʻtirdi, u muhtoj boʻlgan paytda unga yordam berganlarni mukofotladi. Biroq, oʻzining axloqan toʻgʻriligi yoki gersogning beparvoligi tufayli Jie uzoq vaqt lavozimi oshirilmadi[5][6]. U nihoyat keksa onasi bilan Mian togʻi atrofidagi oʻrmonda yashadi va nafaqaga chiqdi.[5]Mill.avv.636-yil yilda gersog oʻrmonga bordi, lekin ularni topa olmadi. Keyin u oʻz odamlariga Jieni va uning onasini oʻldirish uchun oʻrmonga oʻt qoʻyishni buyurdi[5][7]. Buning oʻrniga Jie va uning onasi oʻldirilganda, gertsog bundan buyon hech kim Jie oʻlgan kuni olov yoqmaslikni buyurdi.[5][7] Keyinchalik Shansi aholisi Jieni oʻlmas deb hurmat qilishdi va qishning qaʼrida bir oy davomida olov yoqishdan qochdilar, bu bolalar va qariyalar uchun shunchalik zararliki, mintaqa hukmdorlari uni asrlar davomida taqiqlashga urinishdi. Nihoyat, bahorning oʻrtalarida Qingming quyosh davri atrofida 3-kun bilan chegaralangan murosaga erishildi. Bayramning hozirgiday muhim boʻlishini obroʻga ega boʻlishi Tang imperatori Syuantszunga sababli . Xabarlarga koʻra, Xitoydagi badavlat fuqarolar ajdodlari sharafiga juda koʻp dabdabali va koʻzga koʻrinadigan darajada qimmat marosimlarni oʻtkazgan. Milodiy732-yilda Xuanzong bu amaliyotni cheklashga harakat qilib, bunday ehtiromni yiliga bir marta, Qingmingda rasmiy ravishda oʻtkazish mumkinligini eʼlon qildi.[14]

Indoneziyalik xitoylik oila Sanggar Agungning Jannat darvozasi ostida 2013 yilgi Qingming festivalida vafot etgan aʼzolari uchun ibodat qilmoqda
Qingming qabristonda Kalkata xitoylari tomonidan

Qingming festivali xitoyliklarning ajdodlar qabrlarini supurish va ziyorat qilish anʼanasidir.[5] Bu anʼana qonunlarini ishlab chiqarish orqali har bir sulolaning ulugʻvor imperatoriga qabrlar qurilgan. Ming yillar davomida Xitoy imperatorlari, zodagonlar, dehqonlar va savdogarlar oʻlganlarning hayotini eslash, qabr toshlarini ziyorat qilish, qabrlarni tozalash, qabristonlarni ziyorat qilish, yoki zamonaviy shaharlarda yigʻilishgan. Bu yerni obodonlashtirish va parvarish qilishni amalga oshirish va oʻzlarining ajdodlari uchun oʻziga xos xitoylik keyingi hayot tushunchasida ibodat qilish va tirik qon qarindoshlari, qarindoshlariga ota-bobolarining xotiralarini taklif qilish majburiyatini olish. Baʼzi joylarda odamlar qabrni supurish faqat ushbu bayramda ruxsat etilgan deb ishonishadi, chunki ular boshqa kunlarda supurish oʻliklarning bezovtalani mumkin deb ishonishgan. Yosh-u qari ajdodlar qabr toshllar oldida tiz choʻkib duo oʻqiydilar, isiriq tayoqchalari (joss-tayoqlar) va kumush bargli qogʻozlar (joss qogʻoz) shaklidagi joss kuydiradilar,, qabrlarni supuradilar va ajdodlar xotirasi ovqat taklif qiladilar[5][6]. Qatnashuvchilarning diniga qarab, baʼzilari ota-bobolarini hurmat qilish uchun oliy xudoga ibodat qilishsa, boshqalari toʻgʻridan-toʻgʻri ajdodlar ruhiga ibodat qilishlari mumkin. Olislarda yashaydigan insonlar, ota-bobolari qabrlariga kela olmaydigan olmaydigan odamlar uzoqdan qurbonlik qilishlari mumkin.[7] Bu marosimlar uzoq vaqt anʼana Osiyoda boʻlgan, ayniqsa, marosimlar ichida milliy dinga aylantirgan imperatorlar orasida uzoq anʼana ega. Ular dehqonlar tomonidan saqlanib qolgan va bugungi kunda dehqonlar orasida eng mashhur boʻlib, ular davomiy marosimlar boshqa dunyodagi ruhlarni tinchlantirish orqali kelgusida samarali hosilni taʼminlashiga ishonadilar. Anor va tol shoxlari kabi marosim pokligining timsollari bu davrda mashhur boʻlgan. Baʼzi odamlar Qingmingda boshlariga tol novdalarini kiygan yoki uylariga tol novdalarini qoʻyishgan[5][6]. Xristianlikda Palma yakshabasida ishlatilgan palma barglariga kabi oʻxshashliklar mavjud; ikkalasi ham diniy marosimdir. Bundan tashqari, tol novdalari baxtsizlikdan xalos boʻlishga yordam beradi, deb ishoniladi[5]Manba xatosi: Invalid parameter in <ref> tag Xitoy madaniyatida odamlarga oxiratda ham bu narsalarning barchasi kerak, deb ishoniladi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Qingming Festival“ (en-AU). 2021-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-mart.
  2. ↑ „108 years of Ching Ming Festival continuous holiday traffic evacuation information“. Northeast and Yilan Coast National Scenic Area Administration (2019-yil 25-mart).
  3. ↑ „General holidays for 2015“. GovHK. Qaraldi: 2014-yil 25-avgust.
  4. ↑ „Macau Government Tourist Office“. Macau Tourism. 2016-yil 16-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-avgust.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 Wei, Liming. Chinese Festivals: Traditions, Customs and Rituals, Second, Beijing, 2010 — 31–35-bet. ISBN 9787508516936. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Stepanchuk, Carol. Mooncakes and Hungry Ghosts: Festivals of China. San Francisco: China Books & Periodicals, 1991 — 61–70-bet. ISBN 0-8351-2481-9. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Eberhard, Wolfram „Ch'ing-ming, the spring festival“, . Chinese Festivals. New York: H. Wolff, 1952 — 112–127-bet. 
  8. ↑ „Traditional Chinese Festivals“. china.org.cn (2007-yil 5-aprel). Qaraldi: 2014-yil 25-avgust.
  9. ↑ „Tomb Sweeping Day“. Taiwan.gov.tw. 2014-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-avgust.
  10. ↑ „Ching Ming Festival | Hong Kong Tourism Board“. 2018-yil 27-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  11. ↑ „Why Chinese Burn Paper on Tomb-Sweeping Day“ (EN). The Beijinger (2022-yil 2-aprel). Qaraldi: 2023-yil 7-mart.
  12. ↑ „Across China: Sticky rice balls make tradition "stickier" for young Chinese“. Xinhua. Qaraldi: 2023-yil 7-mart.
  13. ↑ „Festivals and Rituals of Okinawa – Seimei Ritual (Shiimii) –“. www.wonder-okinawa.jp. 2007-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-yanvar.
  14. ↑ „寒食清明节:纪念晋国大夫介之推“. Cathay.ce.cn. 2007-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qingming_festivali&oldid=5270387" dan olindi