Kontent qismiga oʻtish

Pirmuhammadxon II

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Pirmuhammadxon II
oʻzbekcha: Pirmuhammadxon II
 13- Buxoro xonligi xoni
Mansab davri
1598 – 1599
Oʻtmishdoshi Abdulmoʻminxon
(1598)
Vorisi Joni Muhammad
(1599—1603)
Toj kiydirish marosimi 1598-yil,Buxoro
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 1550-yil
Buxoro
Buxoro xonligi
Vafoti 1599-yil
Buxoro
Buxoro xonligi
Bolalari Muhammad Salim sulton, Ibodulla sulton
Otasi Sulaymon Sulton
Dini Islom sunniylik

Pirmuhammadxon II (oʻzbekcha: Pirmuhammadxon II)—1598 — 1599-yillarda Buxoro xonligida hukmronlik qilgan oʻzbek Shayboniylar sulolasining oʻn uchinchi hukmdori.

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pirmuhammadxon II Sulaymon Sultonning oʻgʻli, Oʻzbek xonligi asoschisi Abulxayrxonning avlodi. U Abdullaxon II ning ham amakivachchasi hisoblanadi.

Siyosiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abulg‘ozi Bog‘adirxonning „Shajarat al-atrak“, Muhammad Yusuf Munshiyning „Tarixi Mukimxoniy“ va boshqalar kabi bir qator O‘rta Osiyo manbalari Abdullaxon IIning o‘g‘li va vorisi Abdulmo‘minxonni so‘nggi shiboniylar deb biladi. Movarounnahr hukmdori. Shuning uchun ham ayrim tadqiqotchilar 1598-yilni Movarounnahr Shiboniylar hukmronligining so‘nggi yili deb ko‘rsatadilar[1].

Biroq, 1864-yilda V. IN. Velyaminov-Zernov Iskandar Munshiyning „Tarix alamar Abbosiy“ materiallariga asoslanib, Abdalmoʻminxon isyonkor amirlar qoʻlidan vafot etganidan soʻng uning amakisi, Abdullaxon II ning amakivachchasi Pirmuhammad II . Buxoro xonligi taxtiga oʻtirgan, u Miyonqolada Abdulmoʻminxon tomonidan sodir etilgan qirgʻindan yashirinishga muvaffaq boʻldi. Natijada koʻplab mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar, masalan, G. Xovors, S. Lene Pool, K. A. Bosvord, Movarounnahrdagi Shiboniylar sulolasining tarixi Abdulmo‘minxon bilan emas, Pirmuhammadxon II bilan tugaydi.

Buxoro xonligidagi Shiboniylar sulolasining Buxoro xonligidagi so‘nggi vakili Pirmuhammadxon II hokimiyat tepasiga 1598-yilda kelib, Movarounnahrdagi barcha Shiboniylarning oliy xoni sifatida Buxoro xonligini boshqargani[2]. Pirmuhammadxon II Movarounnahr hududiga bostirib kirgan qozoq sultonlariga qarshi muvaffaqiyatli kurash olib bordi. Bu janglarda unga Ashtarxoniy sultonlari yordam bergan. Qozoq sultonlarini daf qilgandan so‘ng , Samarqandni Pirmuhammadxon II Boqiy Muhammad va ashtarxoniylar urug‘ining boshqa aʼzolariga jangdagi roli uchun mukofot sifatida berdi.

Sharqshunoslarning so‘nggi tadqiqotlari shuni ko‘rsatdiki, B. A. Ahmedov va A. K. Alekseevlar hokimiyatning Shiboniylar qo‘lidan Ashtarxoniylar qo‘liga o‘tish sanasini belgilashda xato qilganlar. Shunday qilib, jahon tarixi fani 1599-yil sanasini tan oldi, bu ham tangalar bilan tasdiqlangan. Faqat bitta manba — " Bahr al-isror "da Shiboniylarning Ashtarxoniylar bilan almashtirilgan yili 1601-yil bo‘lganligi taʼkidlanadi.

Pirmuhammadxon IIning oʻgʻillari Muhammad Salim Sulton va Ibodulla Sulton Hisori Shodmon va Chagʻoniyonda hukmronlik qilganlar[3].

nothumb
1500 — 1510 Muhammad Shayboniy
1511 — 1512 Suyunchxoʻjaxon
1512 — 1530 Koʻchkunchixon
1530 — 1533 Abu Said
1533 — 1540 Ubaydulla I
1540 — 1540 Abdulla I
1540 — 1551 Abdullatif
1540 — 1550 Abdulaziz
1552 — 1556 Navroʻz Ahmad
1552 — 1556 Burhon sulton
1556 — 1561 Pirmuhammad
1561 — 1583 Iskandarxon
1583 — 1598 Abdullaxon II
1598 — 1599 Abdulmoʻmin
1599 — 1601 Pirmuhammad II
1601 — 1605 Boqimuhammad
1605 — 1608 Valimuhammad
1608 — 1650 Imomquli
1640 — 1647 Nadr Muhammadxon
1645 — 1680 Abdulaziz
1680 — 1702 Subhonquli
1702 — 1711 Ubaydullaxon II
1711 — 1747 Abulfayz
1756 — 1758 Muhammad Rahim
1758 — 1785 Doniyolbiy otaliq
1785 — 1800 Amir Shohmurod
1800 — 1826 Amir Haydar
1826 — 1826 Amir Husayn
1826 — 1827 Amir Umar
1827 — 1860 Amir Nasrulloh
1860 — 1885 Amir Muzaffar
1885 — 1910 Amir Abdulahad
1910 — 1920 Amir Olimxon

1599-yilda Bog‘i shamol hududida Pirmuhammadxon II qo‘shinlari bilan ashtarxoniylar urug‘i o‘rtasidagi jangda Boqi Muhammad qo‘shin markazini ag‘darib, dushman qo‘shinlarini mag‘lub etishga muvaffaq bo‘ldi. Pirmuhammedxon II yaralanib, asirga olinadi. Oradan bir qancha vaqt o‘tgach, u Boqi Muhammadning buyrug‘i bilan qatl etildi[4][5].

Oʻshanda oʻz nomidan kumush va mis tangalar chiqargan Shayboniy Keldi Muhammad (1598 — 1604) Toshkent hokimi boʻlib qolgan

  1. Ахмедов 1982, s. 97.
  2. Ахмедов 1982, s. 100.
  3. Ахмедов 1982, s. 98—99.
  4. Thomas Welsford, Four Types of Loyalty in Early Modern Central Asia: the Tūqāy-Tīmūrid takeover of Greater Mā Warā al-Nahr, 1598—1605, Leiden. Boston., Brill, 2013, s.93
  5. „History of civilizations of Central Asia, v. 5: Development in contrast, from the sixteenth to the mid-nineteenth century, p. 629-657, illus.“. Unesdoc.unesco.org. 2019-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 29-dekabr.
  • Ahmedov B.A.. Balx tarixi (XVI—XVIII asrning birinchi yarmi). T: Muxlis, 1982 — 295-bet. 

Shayboniylar sulolasi

Shaybon (XIII-asr)
Abdulxayr-xon (1428 - 1468)
Shayboniy-xon (1468 - 1510)

Samarqand
Koʻchkunchi-xon (1510 - 1531)
Abu Saidxon (1531 - 1534)
Abdulla I (1534 - 1539)

Buxoro
Ubaydalla-xon (1512 - 1539)

Davlat birlashish
Abdulla-xon I (1539 - 1540)
Abdullatif (1540 - 1552)
Navroʻz Ahmad (1552 - 1556)

Samarqand

Pirmuhammad I (1556 - 1561)
Iskandar-Sulton (1561 - 1583)

Buxoro

Abdulla-xon II (1556 - 1598)
Abdulmoʻmin (1598)
Pirmuhammad II (1598)