Kontent qismiga oʻtish

Maahes

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Maahes[1] (Mihos[1] yoki Mahes[2][3]; misr. m3ḥs3) — qadimgi Misr mifologiyasida arslon boshli urush[4][5], momaqaldiroq, boʻron[3] va jazirama issiq xudosi[5]. „Uning ismi uning yonida rostgoʻy“ degan maʼnoni anglatadi.

Ism

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maahes ismi erkak arslonning ierogliflari bilan boshlanadi, soʻzma-soʻz „oldini koʻra oladigan“[6] deb tarjima qilinadi. Biroq, birinchi belgi ham " Maat " belgisining bir qismidir, yaʼni haqiqat va tartib — shuning uchun ismning talqini „uning yonida rostgoʻy boʻlgan“: Maahes aybdorlarni jazolaydigan va begunohlarni himoya qiluvchi xudo hisoblangan[6]. Ismning yana bir maʼnosi „qattiq arslon“[5][7].

Maahesning unvonlari: „Oʻldirilganlarning Janobi“[8], „Yovvoyi koʻrinadigan arslon“, „[qon bilan quvonadigan“[3], „Pichoqning hukmdori“ va „Olovli (qizil) xudo“[6].

Tasvirlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maahes arslon boshli odam sifatida tasvirlangan: baʼzida u ikkala qoʻlida pichoq ushlagan, qoʻsh tojli " pshent " yoki toj kiygan " atef "[9]. Baʼzan Maahes Nefertum bilan aniqlangan va uning yonida lotuslar guldastasi yotardi[9]. Maaxes asirlarni yutib yuboruvchi arslon sifatida ham tasvirlangan.

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xemhemet toji bilan Xudo Apedemak. Nubiyadagi Naga ibodatxonasi (Sudan).

Maahes haqida birinchi yozma eslatma Yangi qirollik davrida paydo boʻlgan[6]. Baʼzi Misrshunoslar Maahes chet ellik boʻlgan deb hisoblashadi; va haqiqatan ham u Nubiya va Misrning Gʻarbiy choʻllarida sigʻinadigan arslon-xudo Apedemak boʻlishi mumkinligi haqida baʼzi dalillar mavjud[10].

Mahesning otasi Atum yoki Ptah[6] bilan tanishtirilgan quyosh xudosi Ra hisoblangan, onasi esa mushuk maʼbudasi Bast[3] (Quyi Misr shofiyi) yoki urush maʼbudasi Sexmet edi (Yuqori Misr shofiyi)[9]. Maaxes Misrning himoyachi xudosiga aylandi va Raning oʻgʻli sifatida Raning tungi sayohatida ilon Apep bilan jang qilgan edi[6].

Arslon boshli xudolarning kuchining atributlari fir’avnlarning kuchi bilan bogʻliq deb ishoniladi, shuning uchun kelajakda arslonlar Misrning homiylari sifatida hurmat qilina boshladilar. Misrda „shahzoda“, „boshliq“, „kuch“, „hukm“ kabi soʻzlarni yozishda „arslon“ ieroglifidan foydalanilgan[6].

Misrliklar Maahesni urush va noqulay ob-havo, lotus gullari bilan bogʻlashdi va shu bilan birga uni asirlarni yutib yuboruvchi sifatida qabul qilishdi. Bu xudo koʻpincha ikkala qoʻlda pichoq bilan tasvirlangan. Uning dinining asosiy joylari Quyi Misrda toʻplangan: Tarem (Leontopol) va Bubastis (Per-Bast). Yuqori Misrda esa ibodat markazi Afroditepolis edi. Keyinchalik yunon-rim davrida u Edfu, Dendera, Filae, Nubiya va Liviya choʻlidagi Bahariya kabi vohalarda ham hurmatga sazovor boʻlgan[6].

Muqaddas hayvonlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xatshepsut ibodatxonasida sher tasvirlangan barelyef.

Tarem shahrining ibodatxonalarida, ular Maahesga sigʻinib, boʻysundirilgan arslonlarni saqlaganlar. Maahes ibodatxonasi Bast va Sexmet maʼbudalarining ibodatxonalari yonida joylashgan edi[11]. Qadimgi yunon tarixchisi Klavdiy Elian shunday yozgan:

" Misrda arslonlarga sigʻinadilar va ularning nomi bilan atalgan shahar bor. (…) Arslonlarning ibodatxonalari va ular sayr qiladigan koʻp joylari bor; Ularga har kuni hoʻkiz goʻshti berilardi (…) va arslonlar Misr qoʻshiqlari sadolari ostida ovqatlanadilar ".

Shunday qilib, Leontopolis shahrining yunoncha nomi maʼlum boʻldi.

Baʼzida arslonlarning mumiyalari Misrning yuqori martabali zodagonlarining qabrlarida topila. Taxminlarga koʻra, ular, marhumni keyingi hayot boʻylab sayohatda himoya qilishlari kerak boʻlgan Maahesni ramziy qiladi. Xuddi shu maqsadda xudoning oʻzi koʻrinishidagi haykalchalar-tumorlar ham ishlatilgan.

  • Tutu
  • Shezmu
  • Xonsu
  • Nefertum

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 В. Н. Топоров. Мифология. Статьи для мифологических энциклопедий. ЯСК, Знак, 2014 — 376-bet. 
  2. ↑ Мероэ: история, история культуры, язык древнего Судана. Изд-во "Наука", Главная ред. восточной лит-ры, 1977 — 118-bet. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Н. Н. Швец. Махес, Словарь египетской мифологии, М.: Центрполиграф, 2008. ISBN 978-5-9524-3466-0. 
  4. ↑ Erman, Adolf & Grapow, Hermann: Wörterbuch der Aegyptischen Sprache., Im Auftrage der Deutschen Akademien, Berlin: Akademie Verlag (1971), II., p.12, II., p.12
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Lurker, Manfred.. Dictionary of gods and goddesses, devils and demons. London: Routledge and K. Paul, 1987. ISBN 0710208774. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 www.egyptopedia.info
  7. ↑ egypt_dictionary.html
  8. ↑ Lurker, op.cit., p.215.
    The epithet was used for many Egyptian gods: Thoth (cf. Erik Hornung, The Secret Lore of Egypt: Its Impact on the West, 2001, p.6), Wepwawet (cf. Egypt: Temple of the Whole World : Studies in Honour of Jan Assmann, Brill 2003, ISBN 90-04-13240-6, p.106), Set (cf. Homer William Smith, Man and His Gods, 1952 p.20) etc.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Alan W. Shorter. The Egyptian Gods: A Handbook. Routledge, 1978 — 134-bet. ISBN 0-7100-0037-5. 
  10. ↑ Encyclopædia Britannica: A New Survey of Universal Knowledge, 1956 — 54-bet. 
  11. ↑ caroline seawright. „Maahes, Ancient Egyptian God of War and Protection“ (en) (deadlink). www.thekeep.org. 2015-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 5-may. (Wayback Machine saytida 2015-11-02 sanasida arxivlangan)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Maahes&oldid=2863128" dan olindi