Idris Asanin
Idris Asanovich Asanin (Qrim tatar. İdris Asan oğlu Asanin; 1927-yil 12-oktabr, Quyi Foti-Sala, Kuybishev tumani — 2007-yil 6-avgust, Baxchisaroy, Qrim Avtonom Respublikasi) — qrim tatar shoiri. Ukraina Yozuvchilar milliy uyushmasi a’zosi (1997). Olti yilini lagerlarda oʻtkazgan.
Tarjimai holi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1927-yil 12-oktabrda Quyi Foti-Sala qishlogʻida tugʻilgan. Otasi — Asan Chelebi. 1944-yilda Qrim tatarlari deportatsiya qilinganidan keyin oilasi bilan Samarqand viloyatida yashagan[1][2]. Deportatsiya paytida Idrisning ota-onasi vafot etgan. Uning yagona yaqin qarindoshi singlisi edi[3].
Maktabni tugatgach, Samarqand pedagogika institutining tarix fakultetiga oʻqishga kirgan. 1950-yilda institutning uchinchi kursida qrim tatarlarining ahvoli va qrim tatarlarini vatanlariga qaytarish boʻyicha guruh tashkil etish haqidagi shaxsiy asarlari uchun hibsga olingan. Asanin 25 yilga ozodlikdan mahrum etilgan. Xrushchev oʻzgarishlari boshlanishi bilan uning jazo muddati 10 yilga qisqartirildi va 1956-yilda u ozod qilindi[2].
1962-yilda Pedagogika institutini, 1971-yilda esa Toshkent politexnika institutini sirtdan tamomlab, „muhandis-quruvchi“ mutaxassisligini olgan[1]. Qurilish uchastkasi boshligʻi, ishlab chiqarish-texnik boʻlim boshligʻi lavozimlarida ishlagan. „Samarqandximqurilish“ tresti bosh muhandisi boʻlgan. Oʻzbekistonda yirik sanoat obʼyektlari qurilishida ishlagan[2].
Qrim-tatar milliy harakati a’zosi. Qrim-tatar milliy harakati tashkiloti faoliyatida ishtirok etgan. 1989-yilda Qrimga qaytib kelgan. 1997-yildan — Ukraina Yozuvchilar milliy uyushmasi a’zosi[4]. Qrim tatarlarining madaniy yodgorliklari bilan shugʻullanuvchi „Azizler“ („Muqaddas narsalar“) jamiyatiga rahbarlik qilgan[5].
Birinchi marta she’rlar kitobi „Bir avuch Toprak“ (tatar. „Бир авучь топракъ“) 1997-yilda nashr etilgan. Uch jildli „Adalet kurashi saflarynda” (tatar. „Адалет куреши сафларында“) kitobi chop etildi[1]. „Bekir Coban-zade“ haqida she’r yozib „Yildiz“ jurnali tanlovi gʻolibi boʻlgan[3]. Qrim xalqlari milliy jamiyatlari va jamoalari uyushmasi, Qrim respublika madaniyat jamgʻarmasi laureati (2000)[6].
2007-yil 6-avgustda Baxchisaroyda vafot etgan[3]. Baxchisaroyda dafn etilgan[7].
Xotira
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pionerskoye qishlogʻidagi koʻchaga Idris Asanin nomi berilgan[8].
2009-yilda Asaninning rafiqasi uning 200 dan ortiq hujjatlar arxivini Ismoil Gasprinskiy nomidagi kutubxonaga topshirgan[5].
2015-yilda Gasprinskiy nomidagi kutubxonada Asanin xotirasiga bagʻishlangan kecha oʻtkazilgan[5].
Mukofotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- III-darajali „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni (2005-yil 26-noyabr) — „Ukrainaning milliy va davlat tiklanishiga qoʻshgan katta shaxsiy hissasi, erkinlik va mustaqillik gʻoyalarini oʻrnatish uchun kurashdagi fidoyiligi, faol ijtimoiy faoliyati uchun“[9]
Oilasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xotini — Lemara Seyfullayeva[5].
Ishlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Адалет куреши сафларында : (Хатире китабы). I-II-III китаплар.- Симферополь : Къырымдевокъувпеднешир, 2002—2006 гг.
- Бир авуч топракъ : сюрьгюнлик зулмыны енъип чыкъкъан къалемнинъ иджадий махсулы — Акъмесджит : Къырымдевокъувпеднешир, 1997. — 335 б.
- Къырым — бизим Ватанымыз…; Ватан : шиирлер // Татар ичюн : сб. материалов по истории и культуре крымских татар. — Евпатория : Джемаат, 2002. — С. 10-11.
- Послевоенное заселение Крыма (1945—1987 гг.) // Крымскотатарское национальное и правозащитное движение: истоки, эволюция (Материалы Междунар. науч.- практич. конф.- Симферополь : Доля, 2004. — С. 32-43.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Украина Президентининъ Ферманы. Сабыкъ сиясий махбюслер ве репрессия олунгъан шахысларны Украинанынъ девлет мукяфатларынен такъдирлев акъкъында: [Идрис Асанинге III дередже «Ярарлыкълары ичюн» орденинен мукяфатланланды] // Янъы дюнья. — 2006. — апр. 15.
- Адаманов, А. «Адалет куреши сафларында»: [об издании 3-ей книги И.Асанина]/ А. Адаманов // Диалог. — 2006. — 10-17 нояб. — С. 3.
- Балталангъан истидат : [Идрис Асанин акъкъында] // Фазыл Р. Ирмакълар. Эдебий макъалелер, очерклер, хатырлавлар, левхалар. — Симферополь : Къырымдевокъувпеднешир, 2002. — С. 291—305.
- Сеитбекиров, А. Идрис Челеби-оглу Асанин — писатель, патриот, общественный деятель!/А. Сеитбекиров // Голос Крыма. — 2002. — 11 окт.
- Фазыл, Р. Эки шаир — бир такъдир: [Э. Шемьи-заде, И. Асанин] / Р. Фазыл // Йылдыз. — 1999.- № 6. — С. 109—116.
- Черкез Али. Бельбек баласы : [Идрис Асаниннинъ 70 йыллыгъына] // Уян, Чатырдагъ, Уян! — Симферополь, 1999. — С. 53.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Идрис Асанин (1927-2007)“. Республиканская крымскотатарская библиотека им. И. Гаспринского. 2020-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-iyun.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Асанін Ідріс Асан Оглу | Енциклопедія Сучасної України“. esu.com.ua. 2020-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-iyun.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Идрис Асанин | Alem-i Medeniye“. medeniye.org. 2020-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
- ↑ „1990 Авдет №6 (1 жовтня)“. 2022-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-iyun.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „Память крымскотатарского писателя Идриса Асанина почтили в Симферополе“. QHA (2015-yil 13-dekabr). 2020-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
- ↑ Кто есть кто в Крыму. Таврический издательский дом, 2000, с. 9
- ↑ „Крымскотатарская литература понесла тяжелую утрату“. www.tatar-inform.ru (2007-yil 7-avgust). 2020-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-iyun.
- ↑ „Коды ОКАТО ОКТМО - Пионерское село Симферопольский район.“. www.gosspravka.ru. Qaraldi: 2020-yil 20-iyun.
- ↑ „Про відзначення державними нагородами України колишніх політичних в'язнів і репресованих“ (uk). 2020-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-iyun.