Foydalanuvchi:Muzaffar Murodovich/qumloq2
Neptun halqalari asosan beshta asosiy halqadan iborat. Ular birinchi marta („yoylar“ sifatida) 1984-yil 22-iyulda La Silla observatoriyasi (ESO) va Chilidagi Amerikalararo Cerro Tololo observatoriyasida André Brahic va William B. Hubbardning jamoalari tomonidan yulduzlar okkulatsiyasini bir vaqtda kuzatish natijasida kashf etilgan[1]. Oxir oqibat, 1989-yilda Voyager 2 kosmik kemasi tomonidan suratga olingan[2]. Eng zichligida ular Saturn halqalarining kamroq zich qismlari, masalan, C halqasi va Kassini boʻlimi bilan solishtirish mumkin, ammo Neptun halqa tizimining koʻp qismi juda nozik, zaif va changli boʻlib, Yupiterning halqalariga koʻproq oʻxshaydi. Neptun halqalari astronomiya sohasida muhim ishlarga hissa qoʻshgan astronomlar sharafiga nomlangan[2]: Galle, Le Verrier, Lassel, Arago va Adams[3][4][5]. Neptun, shuningdek, Galatea oyining orbitasi bilan mos keladigan zaif nomsiz halqaga ega. Yana uchta yoʻldosh halqalar orasidan aylanadi: Naiad, Thalassa va Despina[4].
Neptun halqalari juda qora materialdan, ehtimol Uran halqalarida topilganlarga oʻxshash radiatsiya bilan qayta ishlangan organik birikmalardan iborat[6]. Halqalardagi changning ulushi yuqori (20% dan 70% gacha)[6], optik chuqurligi esa past va oʻrtacha, 0,1 dan kam[7]. oʻziga xos tarzda, Adams halqasi Fraternite, Egalité 1 va 2, Liberte va Couragedeb nomlangan besh xil yoyni oʻz ichiga oladi. Yoylar orbital uzunliklarning tor diapazonini egallaydi va halqalar aniqlanganidan beri 1980-yilda bir oz oʻzgargan, juda barqarordir[6]. Yoylarning qanday barqarorlashishi hali ham munozara ostida. Biroq, ularning barqarorligi, ehtimol, Adams halqasi va uning ichki choʻpon oyi Galatea oʻrtasidagi rezonansli shovqin bilan bogʻliq[8].
Kuzatishlar va kashfiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Neptun atrofidagi halqalar haqida birinchi eslatma 1846-yilda Neptunning eng katta yoʻldoshi Tritonning kashfiyotchisi William Lassell sayyora atrofida halqani koʻrgan deb oʻylagan paytga toʻgʻri keladi[2]. Biroq, uning daʼvosi hech qachon tasdiqlanmadi va bu kuzatuv artefakt boʻlishi mumkin. Birinchi ishonchli halqani aniqlash 1968-yilda yulduz okkultatsiyasi orqali amalga oshirilgan, ammo bu natija 1977-yilgacha Uran halqalari topilgunga qadar eʼtiborga olinmagan[2]. Uran kashfiyotidan koʻp oʻtmay, Harold Reitsema boshchiligidagi Villanova universiteti jamoasi Neptun atrofidagi halqalarni qidirishni boshladi. 1981-yil 24-mayda ular bir okkultatsiya paytida yulduz yorqinligining pasayishini aniqladilar; biroq, yulduzning xiralashgani uzukni taklif qilmadi. Keyinchalik, Voyager uchib oʻtganidan soʻng, okkultatsiya Neptuniyaning kichik yoʻldoshi Larissa tufayli juda noodatiy hodisa ekanligi aniqlandi[2].
1980-yillarda Neptun uchun muhim okkultatsiyalar oʻsha paytda Somon yoʻli yaqinida joylashgan va shu tariqa zichroq yulduzlar maydoniga qarshi harakat qilayotgan Uranga qaraganda ancha kam uchraydi. 1983-yil 12-sentyabrda Neptunning navbatdagi okkultatsiyasi halqani aniqlashga olib keldi[2]. Biroq, yerga asoslangan natijalar noaniq edi. Keyingi olti yil ichida 50 ga yaqin boshqa okkultatsiya kuzatildi, ularning atigi uchdan bir qismi ijobiy natijalar berdi[9]. Neptun atrofida biror narsa (ehtimol, toʻliq boʻlmagan yoylar) mavjud edi, ammo halqa tizimining xususiyatlari sir boʻlib qoldi[2]. Voyager 2 kosmik kemasi 1989-yilda Neptunning yonidan uchib oʻtish paytida Neptun halqalarini aniq kashf etdi va 4,950 km (3,080 mi) ga yaqin masofani bosib oʻtdi. 25-avgustda sayyora atmosferasidan yuqorida. Bu ilgari kuzatilgan vaqti-vaqti bilan kuzatilgan okkultatsiya hodisalari haqiqatan ham Adams halqasidagi yoylar tufayli yuzaga kelganligini tasdiqladi (pastga qarang)[10]. Voyager uchib oʻtgandan soʻng, avvalgi yer okkultatsiyasi kuzatuvlari 1980-yillardagi kabi halqa yoylarining xossalari qayta tahlil qilindi, ular Voyager 2 tomonidan topilganlarga deyarli mukammal darajada mos keldi[6].
Voyager 2 kelganidan beri eng yorqin halqalar (Adams va Le Verrier) Hubble kosmik teleskopi va Yerga asoslangan teleskoplar yordamida suratga olindi[11]. Ular metan yutadigan toʻlqin uzunliklarida tasvir shovqin darajasidan biroz yuqoriroq koʻrinadi, bunda Neptunning porlashi sezilarli darajada kamayadi. Zaifroq halqalar hali ham ushbu asboblar uchun koʻrish chegarasidan ancha past[12]. 2022-yilda halqalar James Webb kosmik teleskopi tomonidan suratga olindi, bu esa Voyager 2 uchib ketganidan keyin zaifroq halqalarni birinchi marta kuzatishni amalga oshirdi[13][14].
- ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedHubbard1986 - ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedMiner2007 - ↑ Sayyoradan ortib borayotgan masofada sanab oʻtilgan
- ↑ 4,0 4,1 Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedMiner2007b - ↑ Sayyoradan ortib borayotgan masofada sanab oʻtilgan
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedSmithSoderblom1989 - ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedHorn1990 - ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedBurns2001 - ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedSicardy1991 - ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedNicholson1990 - ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedDumas1999 - ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs nameddePater2005 - ↑ „New Webb Image Captures Clearest View of Neptune's Rings in Decades“. NASA (2022-yil 21-sentyabr).
- ↑ O"Callaghan, Jonathan. „Neptune and Its Rings Come Into Focus With Webb Telescope - New images from the space-based observatory offer a novel view of the planet in infrared.“. The New York Times (2022-yil 21-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 23-sentyabr.