Eversman Eduard
| Eduard Aleksandrovich Eversman | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
11-yanvar 1794-yil Veringauzen |
| Vafoti |
14-aprel 1860-yil Qozon |
| Fuqaroligi | Rossiya imperiyasi |
| Kasbi | botanik, zoolog, shifokor |
| Ilmiy darajasi | Tibbiyot fanlari doktori |
| Turmush oʻrtogʻi | Sofiya Aleksandrovna Eversman |
Eduard Aleksandrovich Eversman (nemischa: Eduard Friedrich Eversmann ; 11-yanvar 1794-yil, 14-aprel 1860-yil, Qozon) — rus tabiatshunosi, botanik, zoolog, entomolog va lepidopterist, shifokor va sayohatchi. Millati nemis.
Tarjimai holi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1794-yil 11-yanvar Vestfaliyada Hagen shahri yaqinidagi Veringauzen qishlog'ida tug'ilgan. Uning otasi bergmeister edi. Eduard Magdeburg, Berlin va Drezden universitetlarida tahsil olgan . 1811-yilda u Harzning kon zavodlarida xizmat qilgan. 1814-yil 9-avgustda Halle shahrida u falsafa doktori va liberal fanlar magistri, 1816-yilda Dorpat universitetida tibbiyot va akusherlik fanlari doktori ilmiy darajasini olgan "De affinitate chemica" dissertatsiyasini himoya qildi.
1816-yilda u Germaniyadan Janubiy Uralsga Zlatoustga Zlatoust qurol zavodining asoschisi va direktori otasi Eversmann-von Avgust Fridrix-Aleksandrga ko'chib o'tdi. Zlatoustda fors va tatar tillarini o'rgangan. 1818-yilda u Zlatoust qurol zavodida shifokor xizmatiga kirdi. Biroq, u tez orada zoologiyaga qiziqib, mahalliy tabiatni o'rganishni boshladi va Ural va O'rta Osiyo bilan tanishishni o'z oldiga maqsad qilib qo'ydi. 1820-yilda Orenburg harbiy general-gubernatori Essenning iltimosiga koʻra, u Buxoroga shifokor boʻlib joʻnab ketdi.
Keyinchalik u Moskva tabiatshunoslar jamiyatining to'liq a'zosi, 1824-yilda Berlindagi Qirollik tabiatshunoslar jamiyatining a'zosi etib saylandi. 1825-yilda Eversman shifokor sifatida polkovnik F. F. Bergaga Qirg'iz cho'lining ba'zi qismlarida va Kaspiy dengizi yaqinida bir qator dastlabki tadqiqotlarni o'tkazishni topshirdi.
1828-yil mart oyida u Qozon universitetining zoologiya va botanika professori etib tayinlandi. Keyinchalik Eversman universitetning biologik to'plamlarini ko'paytirish uchun har yili Orenburg, Saratov, Astraxan viloyatlariga sayohat qildi. 1830-yilda u Kavkaz bo'ylab , 1834-yilda esa Saratov va Astraxanga sayohat qildi.
1837-yilda u sog'ligi sababli chet elga ta'tilga chiqdi. 1838-yilda u davlat maslahatchisi lavozimiga ko'tarildi. 1839-yilda u fidoyi xizmati uchun eng yuqori mukofot bilan taqdirlandi. 1844-yilda u Germaniya, Fransiya va Italiyaga ilmiy sayohat qildi.
1849-yilda u imperatorning e'tiboriga tushdi. 1851-yilda u faol davlat maslahatchisi lavozimiga ko'tarildi va Qozon universitetidan bo'shadi.
1857-yilning yozida u Italiya, Germaniya, Shveysariya va Jazoirga sayohat qildi.
14-aprel 1860-yil Qozonda vafot etdi.
Zoologik to'plamlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eversman sayohatlari natijasida turlarga boy sut emizuvchilar, qushlar, hasharotlar kolleksiyalarini to'pladi va turli hayvonlar turlarining taksonomiyasi, biologiyasi, tarqalishi haqida batafsil ma'lumot berdi va bir qator yangi turlarni tasvirlab berdi.
Eversman 30 yildan ko'proq vaqt davomida zoologik kolleksiyalarni to'plagan, hasharotlarni yig'ishni afzal ko'rgan, ulardan 11 252 turning 50 420 tasi uning kolleksiyasida mavjud edi[1]. Entomologik kolleksiyada qo'ng'izlar (3852 tur) va kapalaklar (2848 tur)
[1] ustunlik qildi. Uning o'limidan so'ng, to'plam Rossiya Entomologiya jamiyati tomonidan sotib olindi va hozirda Rossiya Fanlar akademiyasining Zoologiya muzeyida (Sankt-Peterburg) saqlanmoqda.
Ilmiy faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eversman birinchilardan bo'lib Rossiya imperiyasining Qozon gubernatorligidan Orol dengizi, Kaspiy dengizi va Kiskavkazgacha bo'lgan bir qator hududlarini o'rgangan. U birinchi bo'lib zararkunandalarga qarshi biologik kurash choralarini taklif qildi.
1823—1825-yillarda Eversman ham Rossiya, ham Yevropadagi mutaxassislar va havaskorlar bilan, xususan, Eversmanning Buxoroga sayohati materiallarini nashr etgan, to'plamlardagi bir qator turlarni tasvirlab bergan o'qituvchisi, Berlin tabiiy tarix muzeyi professori M. Lixtenshteyn bilan aloqada bo'lgan.
Eversman Berlindagi Germaniya tabiatshunoslar akademiyasining "Leopoldina" a'zosi edi. 1845-yilda u Lepidoptera haqidagi monografiyasi uchun Demidov mukofotining yarmini oldi[2].
Oilasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Otasi: Eversman Avgust-Fridrix-Aleksandr.
- Xotini: Sofiya Aleksandrovna Eversman (Mansurova), general Aleksandr Pavlovich Mansurovning qizi.
Eversman nomi bilan atalishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hayvonlar va o'simliklarning bir qancha turlari Eversman nomi bilan atalgan. Bundan tashqari, 2005-yildan boshlab Rossiyada Rossiya Entomologiya Jamiyatining (REO) mintaqaviy bo'limlari tomonidan nashr etilgan Eversman nomidagi "Eversmannia" entomologik ilmiy jurnali chop etildi[3].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Зоологический музей им. Э. А. Эверсманна“. 2007-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-dekabr.
- ↑ Есаков В. Учёный и путешественник // Вокруг света : журнал. — 1979. — № 1. — С. 20—21..
- ↑ Смородкин С. Посох Эверсманна // Вокруг света : журнал. — 1979. — № 1. — С. 18—21.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Эверсман, Эдуард Александрович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. (Дата обращения: 9 декабря 2009)
- Эверсман, Эдуард Александрович // Русский биографический словарь : в 25 томах. — СПб.—М., 1896—1918.
- Эверсманн Эдуард Александрович — статья из Большой советской энциклопедии.
- Гептнер В. Г.. Э. А. Эверсманн. 1794-1860, МОИП 1000 экз, М.: МОИП, 1940.1000 экз&rft.pub=МОИП&rft.place=М.">