Kontent qismiga oʻtish

Apotozavr

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Apotozavr
Ilmiy tasniflashUshbu tasnifni tahrirlash
Olam: Hayvonlar
Sinf: Sut emizuvchilar
Turkum: Dinozavrlar
Binar nomi

(Charlz Marsh, 1877)

Apotozavr („aldamchi kaltakesak“) ma’nosini anglatadi - Shimoliy Amerikaning Laurentiya hududida yashagan o‘txo‘r dinozavrlar turkumi. Otniel Charlz Marsh 1877-yilda ma’lum bo‘lgan birinchi turni A. ajax deb nom bergan,ikkinchi turi esa William H. Holland tomonidan 1916 yilda kashf etilgan va A. louisae deb nomlangan. Apotozavr taxminan 152 dan 151 million yil oldin (mya), so‘nggi Kimmeridjdan erta Titon davrigacha yashagan va hozirda AQShning Kolorado, Oklaxoma, Nyu-Meksiko, Vyoming va Uta shtatlaridagi Morrison formatsiyasidagi qazilmalardan ma’lum.Apotozavrning o‘rtacha uzunligi 21–23 m (69–75 ft) va o‘rtacha massasi 21–23 metr (69–75 ft). Ba’zi namunalar maksimal uzunligini 11-30% ga oshiradi. Apotozavr ning bo‘yin umurtqalari Apotozavr ga o‘xshash Diplodocus ga qaraganda kamroq cho‘zilgan va suyaklari og‘irroq bo'lgan va oyoq suyaklari uzunroq bo‘lishiga qaramay ancha chidamli bo‘lib, Apotozavr ancha mustahkam hayvon ekanligini anglatadi. Dum normal harakat paytida yerdan yuqorida turgan.Apotozavr har bir oldingi oyoqda bitta panjaga va har bir orqa oyoqda uchta panjaga ega bo'lgan.Uzoq vaqtdan beri Kamarozavrga o‘xshash deb hisoblangan Apotozavr bosh suyagi Diplodocus ga ko‘proq o‘xshaydi. Umurtqalarini yengillashtirish uchun Apotozavr suyaklarini ichki tomondan teshiklar bilan to‘ldirib turadigan havo qoplariga ega edi. Boshqa dinozavrlar singari, uning dumi kuchli shovqinlarni yaratish uchun qamchi sifatida yoki yaqinda taklif qilinganidek, sezuvchi organ sifatida ishlatilgan bo‘lishi mumkin. Apotozavrning bosh suyagi 1909-yilgacha A. louisae holotipi topilgunga qadar Kamarozavr va Braxiozavr bilan adashtirilgan va bo‘yinning old qismidan bir necha metr uzoqlikda to‘liq bosh suyagi topilgan. Henry Fairfield Osborn bu assotsiatsiyaga qo‘shilmadi va Apotozavr skeletini Kamarozavr bosh chanog‘i bilan o‘rnatishni davom ettirdi. Apotozavr - Diplodocidae oilasiga mansub turkum. Bu ko‘proq basal turkumlardan biri bo‘lib, faqat "Amphicoelias" va ehtimol yangi, nomsiz, ibtidoiy jinsga ega. Apatosaurinae kenja oilasi 1929-yilda nomlangan bo‘lsa-da, guruh 2015-yilgi keng qamrovli tadqiqotgacha noto‘g‘ri nomlanmagan,faqat Brontosaurus ham kenja oilada bo‘lib, boshqa turkumlar unga sinonim hisoblanadi yoki diplodocines sifatida qayta tasniflanadi. Brontozavr uzoq vaqtdan beri Apotozavr ning kichik sinonimi hisoblangan; uning turi 1903 yilda "A.Excelsus" sifatida qayta tasniflangan. 2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqotda Brontozavr Apotozavr dan farq qiladigan sauropodlarning haqiqiy jinsi degan xulosaga keldi, ammo barcha paleontologlar ham bu bo‘linishga qo‘shilishmaydi. Shimoliy Amerikada so‘nggi yura davrida mavjud bo‘lganligi sababli, Apotozavr Allozavr, Kamarozavr, Diplodocus va Stegosau kabi dinozavrlar bilan birga yashagan bo‘lar edi.

Ta’rif

[tahrir | manbasini tahrirlash]
A. ajax (zangori), A. louisae (qizil),odam (ko'k) va Brontozavr (yashil) bilan taqqoslash

Apotozavr katta, uzun bo‘yinli, uzun, qamchiga o‘xshash dumli to‘rt oyoqli hayvon edi. Uning oldingi oyoqlari orqa oyoqlariga qaraganda biroz qisqaroq edi. Aksariyat o‘lchamlar uzunligi 21–23 m (69–75 ft) va tana massasi 16.4–22.4 t (16.1–22.0 long ton; 18.1–24.7 short ton) ga yetadigan "A. louisae" ning namunasiga asoslangan[1][2][3][4]. 2015-yilda Dreadnoughtus, Apotozavr va Giraffatitan hajmiy modellari massasini baholagan tadqiqotda Massasi bo‘yicha Dreadnoughtus ga o‘xshash bo‘lgan CM 3018 da 21.8–38.2 t (21.5–37.6 long ton; 24.0–42.1 short ton) deb baholangan[5]."A.ajax"ning ba’zi namunalari (masalan, Oklaxoma tabiiy tarix muzeyi OMNH1670) 11–30% uzunroq individlarni aks ettiradi, bu esa eng katta titanozavrlar bilan raqobatlasha oladigan CM3018 yoki 32.7–72.6 t (32.2–71.5 long ton; 36.0–80.0 short ton) massalaridan ikki baravar kattaligini ko‘rsatadi[6] . Biroq, OMNH ning yuqori o‘lchami hisob-kitobi  1670 ehtimol bor, hajm tahlili asosida o‘lchami hisob-kitoblari 2020-yilda uzunligi 30 m (98 ft) va tana massasi 33 t (36 short ton) da qayta ko‘rib chiqilgan[7]

A. ajax turining suyak qoldiqlari CMC VP 7180

. Bosh suyagi hayvon o‘lchamiga nisbatan kichik. Jag‘lar spatula (chizelga o‘xshash) tishlari bilan qoplangan bo‘lib, ular o‘txo‘rlar hisoblangan[8]Apotozavr va shunga o‘xshash diplodokoidlarning tumshug‘i kvadrat shaklda, faqat Nigerozavring bosh suyagi kvadrat shaklda bo'lgan[9]Apotozavrning miya qismi BYU nusxasida yaxshi saqlangan, u ham skeletning ko‘p qismini saqlab qolgan. Filogenetik tahlil shuni ko‘rsatdiki, bosh miya kazasining morfologiyasi boshqa diplodozoidlarnikiga o‘xshash edi[10].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

{{Reflist|30em|refs= [11]

[12]

[13]

[14]

  1. ↑ Paul, Gregory S.. The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press, 2016 — 217-bet. ISBN 978-1-78684-190-2. OCLC 985402380. 
  2. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Seebacher01
  3. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named mazzettaetal2004
  4. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named henderson
  5. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named bates&falkingham2015
  6. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named wedel2013
  7. ↑ Molina-Pérez, R.; Larramendi, A.. Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs. Princeton University Press, 2020 — 256-bet. ISBN 978-0691190693. 
  8. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named fastovsky
  9. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named whitlock11
  10. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named balanoff2010
  11. ↑ Marsh, O.C. (1877). "Notice of New Dinosaurian Reptiles from the Jurassic formation". American Journal of Science 14 (84): 514–516. doi:10.2475/ajs.s3-14.84.514. http://marsh.dinodb.com/marsh/Marsh 1877 - Notice of new dinosaurian reptiles from the Jurassic formation.pdf. 
  12. ↑ Marsh, O.C. (1878). "Principal Characters of American Jurassic Dinosaurs". American Journal of Science 16 (95): 412–414. http://marsh.dinodb.com/marsh/Marsh 1878 - Principle characters of American Jurassic dinosaurs, Part I.pdf. 
  13. ↑ Marsh, O.C. (1879). "Notice of new Jurassic dinosaurs". American Journal of Science 18 (108): 501–505. doi:10.2475/ajs.s3-18.108.501. http://marsh.dinodb.com/marsh/Marsh 1879 - Notice of new Jurassic reptiles.pdf. 
  14. ↑ Riggs, E.S. (1903). "Structure and Relationships of Opisthocoelian Dinosaurs. Part I, Apatosaurus Marsh". Publications of the Field Columbian Museum Geographical Series 2 (4): 165–196. OCLC 494478078. http://www.miketaylor.org.uk/tmp/Riggs-1903_Structure and relationships of opisthocoelian dinosaurs. Part I. Apatosaurus Marsh.pdf.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Apotozavr&oldid=4930525" dan olindi