Berlin

Berlin (nemischa talaffuzi: [bɛʁˈliːn]) Germaniya poytaxti va eng yirik shahridir. Federal maʼmuriy birlik — Yerga tenglashtirilgan. Bu shahar Shpre daryosi Xafeldaryosiga quyiladigan yerda, Shimoliy va Boltiq dengizlariga chiqiladigan kanallar boʻyida joylashgan. Maydoni — 891.7 km². Shaharning gʻarbi va sharqida koʻl koʻp.

Berlin
Poytaxt shahar va munitsipalitet
Bayroq Gerb
52°31′0″N 13°23′0″E
Mamlakat	Germaniya
Shtay	Berlin
Hukumat
• Mayor	Kai Wegener (CDU)
Maydon	891.7 km2 (344.3 kv mi)
Markazi balandligi	34 m
Iqlim turi	Moʻtadil va sernam
Aholisi  (31-dekabr 2020-yil)	3 664 088
Vaqt mintaqasi	UTC 1
Berlin

Tarixi

Berlin haqidagi dastlabki tarixiy maʼlumot 1244-yilga tegishli. U ikki aholi punktining birlashuvidan tashkil topgan. 1486-yildan Brandenburg gersogligi poytaxti bulgan. XVII asrda Fransiya va Bohemiyadan kelgan qrchoklar hisobiga uning aholisi tez oʻsdi. XIX asr esa Berlinning iqtisodiy rivojida muhim davr hisoblanadi. Ayni shu vaqtda (1871) u kayzer imperiyasining poytaxti va Yevropaning yirik markazlaridan biri sifatida shakllandi. Sanoat boʻyicha esa Yevropada unga teng shahar yoʻq edi. Shaharda bir qancha xalqaro kongress va konferensiyalar oʻtkazilgan. 1945-yilgacha Berlin Germaniyaning eng yirik fan, madaniyat va siyosiy markazi boʻlgan. 1933—1945-yillarda Berlin gitlerchilar „uchinchi reyxi“ning poytaxti. Berlin Ikkinchi jahon urushi yakunida sovet qoʻshinlari tomonidan oʻrab olinib, qattiq bombardimon qilindi va toʻplardan oʻqqa tutilgach. 1945-yil 2-mayda toʻliq egallandi. Urushdan keyin ittifoqchilar Berlinni 4 okkupatsiya sektoriga: Sovet Ittifoqi, AQSh, Angliya va Fransiya sektorlariga boʻlishdi. Keyinchalik ittifoqchilar oʻrtasidagi yuz bergan kelishmovchiliklar sababli Germaniya kabi Berlin ham 2 qismga — Sharqiy va Gʻarbiy Berlinga boʻlindi va Germaniya Demokratik Respublikasi aholisini ommaviy ravishda Gʻarbga oʻtishini toʻxtatish maqsadida 1961-yilda „Berlin devori“ (Sharqiy Germaniya va Gʻarbiy Berlin oʻrtasida umumiy uz. 162 km, jumladan shahar doirasida 45 km boʻlgan toʻsiq ikshootlar tizimi) qurildi. 70- yillar boshida vaziyat bir muncha yumshadi. 1989-yil 9-noyabrdagi siyosiy uzgarishlar tufayli Berlin devori olib tashlandi (qarang Berlin devorining suyaatilishi), soʻngra GFR (Gʻarbiy Germaniya) va GDR (Sharqiy Germaniya) qoʻshilishi haqida maxsus shartnoma imzolandi va u 1990-yil 3-oktabr dan kuchga kirdi va birlashgan Germaniyaning federal poytaxti statuyey Bonn shahridan Berlinga oʻtdi.

Geografiyasi

Berlinning sunʼiy yoʻldosh orqali olingan surati.

Berlin cheti (tashqarisi) oʻrmonlar va koʻplab koʻllar bilan oʻralgan.

Iqlimi

Iqlimi moʻtadil, sernam; oʻrtacha yillik temperatura 8,4 °C, yanvarning oʻrtacha temperaturasi 0—0,6°C, iyulniki 18 °C. Bir yilda oʻrtacha 587 mm yogʻin yogʻadi.

Demografiyasi

Berlin aholisi, 1880-2012

Berlin poytaxt boʻlgach, aholisining soni chetdan koʻchib kelganlar hisobiga tez oʻsdi, shahar chegarasi ham kengaydi. Berlin aholisi soni quyidagicha oʻzgarib bordi: 1939-yilda 4,3 million, 1945-yilda 2,8 million va 1995-yilda 3,4 million. Hozirga kelib, 2020-yilgi maʼlumotlarga koʻra, ushbu shahar aholisi 3 664 088 nafarni tashkil etadi.

Aholining oʻsishi

Yil	Aholi	±%
1721	65 300	—
1750	113 289	73.5%
1800	172 132	51.9%
1815	197 717	14.9%
1825	220 277	11.4%
1840	330 230	49.9%
1852	438 958	32.9%
1861	547 571	24.7%
1871	826 341	50.9%
1880	1 122 330	35.8%
1890	1 578 794	40.7%
1900	1 888 848	19.6%
1910	2 071 257	9.7%
1920	3 879 409	87.3%
1925	4 082 778	5.2%
1933	4 221 024	3.4%
1939	4 330 640	2.6%
1945	3 064 629	−29.2%
1950	3 336 026	8.9%
1960	3 274 016	−1.9%
1970	3 208 719	−2.0%
1980	3 048 759	−5.0%
1990	3 433 695	12.6%
2000	3 382 169	−1.5%
2010	3 460 725	2.3%
2015	3 520 031	1.7%
2020	3 664 088	4.1%
2022	3 755 251	2.5%

Millatlar

Fuqaroligiga koʻra istiqomat qiluvchilar (31-dekabr 2019-yil)
Mamlakat	Aholisi
Jami roʻyxatdan oʻtgan aholi	3,769,495
Germaniya	2,992,150
Turkiya	98,940
Polsha	56,573
Suriya	39,813
Italiya	31,573
Bolgariya	30,824
Rossiya	26,640
Ruminiya	24,264
AQSh	22,694
Vyetnam	20,572
Fransiya	20,223
Serbiya	20,109
Birlashgan Qirollik	16,751
Ispaniya	15,045
Gretsiya	14,625
Xorvatiya	14,430
Hindiston	13,450
Ukraina	13,410
Afgʻoniston	13,301
Xitoy	13,293
Bosniya va Gersegovina	12,691
Boshqa Yaqin Sharq va Osiyo mamlakatlari	88,241
Boshqa Yevropa mamlakatlari	80,807
Afrika	36,414
Boshqa Amerika mamlakatlari	27,491
Okeaniya va Antarktika	5,651
Fuqaroligi yoʻq aniq emas	24,184

Iqtisodi

Berlinning siyosiy mavqei oshishi bilan uning iqtisodi ham tez rivojlandi. Kimyo-farmatsevtika, poligrafiya, optika, toʻqimachilik, tikuvchilik, oziq-ovqat, qurilish materiallari, mashinasozlik (elektrotexnika, elektr priborlari ishlab chiqarish, umumiy va transport mashinasozligi) sanoati korxonalari mavjud.

Berlin faqat Germaniyaning iqtisodiy markazi boʻlibgina qolmay, balki Yevropaning yirik sanoat markazlaridan biridir. Berlinda yirik bank va kredit muassasalari joylashgan. Berlin mamlakatning eng yirik transport yoʻllari tuguii, bir necha vokzal va aeroportlar bor.

Madaniyati

Berlin radial aylana reja asosida qurilgan va oʻz qiyofasini hozirgacha saqlagan. Shaharda oʻrta asr yodgorliklaridan gotika uslubiga xos Mariyenkirxe va Klosterkirxe cherkovlari (XIII-XIV asrlar), barokko uslubidagi Nemis tarixi muzeyi (1695—1706), Brandenburg darvozasi (1788—1791), klassitsizm uslubidagi opera teatri, drama teatri (1819—1821) va Berlin saqlanib qolgan. Shaharda koʻplab zamonaviy savdo-sotiq binolari, saroy, uy-joylar va Berlin binolar barpo etilgan. Metropoliten qurilgan. Fanlar akademiyasi, A. Gumboldt nomidagi universitet (1809) va maxsus oʻquv yurtlari mavjud. Madaniymaishiy muassasalar: teatrlar. muzeylar, (ularda badiiy osori atiqalartoʻplangan), kutubxonalar, milliy galereya kabi yirik binolar juda koʻp. Hayvonot bogʻlari bor. 11-Olimpiada oʻyinlari (1936) boʻlib oʻtgan.

Galereya

• 
  Berlin
• 
  Berlin
• 
  Berlin, Reichstag 1945

Havolalar

• Berlin shahrining rasmiy veb-sayti (Wayback Machine saytida 8-fevral 2013-yil sanasida arxivlangan) ^(olm.)
• Berlin shahri haqida sayyohlar uchun maʼlumot ^(ingl.)