Zäñgär taypılma

Zäñgär taypılma, şulay uq şämäxä taypılma — ximik elementlarnıñ spektr sızıqlarınıñ şämäxä (qısqa dulqınlı) yaqqa taypılışı. Qızıl taypılmağa qarşı tora.

Küreneş bar diapazonnar öçen küzätelä, şuña kürä tös - şartlı atama.

Taswir

Taypılma parametrı

$z={\lambda -\lambda _{0} \over \lambda _{0}}$

biredä

$~\lambda$ , $~\lambda _{0}$ — küzätü noqtalarında dulqın ozınlıqları (küzätü häm çığaru noqtalarında)

Çığanaq spektrınıñ dulqın ozınlığınıñ Doppler taypılması, $~v_{r}$ - nur tizlege, $~v$ - tulı tizlek

$z_{D}={\frac {1 v_{r}/c}{\sqrt {1-(v/c)^{2}}}}-1$

Qızıl taypılma öçen bu paramtetr uñay 0 ... ∞, zäñgär taypılma öçen - tiskäre −1 ... 0.

Gravitatsion zäñgär taypılma absolüt, zurraq gravitatsion qırda kvantnıñ yışlığı arta.

Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäsendä Albert Eynşteyn gravitatsion taypılmanı aldan äytä. Sızqça yaqınçalıqta

$z_{G}={\frac {V-V_{0}}{c^{2}}}$ ,
biredä $~V$ , $~V_{0}$ - gravitatsion potensiallar küzätü häm nurlandıru noqtalarında

$~z_{G}>0$ küzätü noqtasında potensial zurraq oçraqta (module keçeräk, tiskäre zurlıq)

Zur gravitatsion qırı belän massiv obyektlar öçen (neytron yoldız, qara tişek), sfera öçen:

$z_{G}=\left(1-{\frac {R_{G}}{R}}\right)^{-{\frac {1}{2}}}-1$

biredä

massa $~M$ , radius $R>R_{G}={\frac {2GM}{c^{2}}}$

$~R_{G}$ - gravitatsion radius

Taypılma dulqın ozınlığına bäyle bulmıy, törle diapazonnarda dulqın ozınlığı üzgärä.

Sıltama

Ives H., Stilwell C., An Experimental Study of the Rate of a Moving Atomic Clock // J. Opt. Soc. Am. 28 pg 215—226 (1938); JOSA 31 pg 369—374 (1941)
«Красное смещение» — статья в Физической энциклопедии
Космология 2022 елның 31 март көнендә архивланган.
Парадоксы Большого взрыва
G.A. Tammann, B. Reindl, Cosmic Expansion and Ho: A Retro- and Pro-Spective Note
G.A. Tammann, The Ups and Downs of the Hubble Constant(ингл.)
Космологический калькулятор(ингл.)