Эчтәлеккә күчү

Нигерия

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Нигерия latin yazuında])
(Nigeriä битеннән юнәлтелде)
Нигерия
Lua хатасы: expandTemplate: template "lang-ha" does not exist.
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1 октябрь 1963
Сурәт
Рәсми исем Federal Republic of Nigeria, Orílẹ̀-èdè Olómìniira Aláàpapọ̀ Nàìjíríà, Nijeriya, Nigeria, Naigeria, Nàìjíríà һәм République fédérale du Nigéria[1]
Кыскача исем 🇳🇬, Nigeria һәм NG
Гомер озынлыгы 53,428 ел[2]
... хөрмәтенә аталган Нигер (елга)
Демоним nigériai, Nigerian, Nigeriano, Nigeriyänan, نيجيري, نيجيريون, نيجيرية, нигериец, нигерийка, нигерийцы, ניגרי, ניגרית, nigerieni, nigerian, nigeriancă, নাইজেরীয়, nigeriano, nigeriana, nigeriani, nigeriane, nijerian, nigérian, nigériane, nixerianu, nixeriana, Niĝeriano, Nigériane[1], Nigérian[1], Nigeriaan, Nigeriaanse, Nigerians, Nigerianerin, Nigerianer, nizeriana, nizeriane, nizeriani, nizerian, نيجيري, نيجيرية, نيجيريين, نيجيريات һәм Nigéarach[3]
Исемне бирүче Флора Шоу[d]
Рәсми тел инглиз теле[4]
Гимн Нигерия гимны[d]
Мәдәният Нигерия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Unity and Faith, Peace and Progress, Единство и вяра, мир и прогрес, Good people, great nation һәм Undod a Ffydd, Heddwch a Chynnydd
Дөнья кисәге Африка[5]
Дәүләт  Нигерия
Башкала Абуҗа[d]
Сәгать поясы UTC 01:00, Africa/Lagos[d][6] һәм Көнбатыш Африка вакыты[d]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Атлантик океан
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көнбатыш Африка
Иң көнчыгыш ноктасы 12°09′51″ т. к. 14°40′41″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 13°53′08″ т. к. 5°31′47″ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 4°16′13″ т. к. 6°05′13″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Nigeria.map
Иң югары ноктасы Чаппал-Вадди[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Идарә итү формасы федератив республика[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Нигерия президенты[d]
Ил башлыгы Бола Тинубу[d][7]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Нигерия президенты[d][7]
Хөкүмәт башлыгы Бола Тинубу[d][7]
Башкарма хакимият Нигерия министрлар кабинеты[d]
Канунбирү органы Нигерия милли ассамблеясе[d]
Югары мәхкәмә органы Нигерия югары мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы Нигерия үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Бразилия, Австралия, Германия, Исраил, Ангола, Барбадос, Камерун, Чад, Гана, Малайзия, Малави, Нигер, Индонезия, Мексика, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Сахра Гарәп Демократик Җөмһүрияте[d], Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, Филипин, Америка Кушма Штатлары, Россия, Кытай, Греция, Һиндстан, Бангладеш, Кения, Замбия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[8] һәм Польша
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[9], АБ, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[10], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], ЮНАМИД[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Интерпол[11][12], ХКТО[d][13][14], Халыкара гидрография оешмасы[d][15], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[16], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Гвинея култыгы комиссиясе[d], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][19], ОПЕК, Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[20], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[21], Көнбатыш Африка илләре икътисади җәмгыяте[d], Африка җир чикләвеге шурасы[d], Милләтләр Дуслыгы[9] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][22]
Никахка керү яше 18 яшь
Халык саны 211 400 708 (июнь 2021)
Ир-ат халкы 102 680 839[23], 105 243 174[23], 107 827 012[23] һәм 110 448 136[23]
Хатын-кыз халкы 100 623 652[23], 103 084 231[23], 105 574 310[23] һәм 108 093 075[23]
Административ бүленеше Абиа[d], Адамава[d], Аква-Ибом[d], Анамбра[d], Баучи[d], Байельса[d], Бенуэ[d], Борно[d], Кросс-Ривер[d], Дельта[d], Эбоньи[d], Эдо[d], Экити[d], Энугу[d], Гомбе[d], Имо[d], Джигава[d], Кадуна[d], Кано[d], Кацина[d], Кебби[d], Коги[d], Квара[d], Лагос[d], Насарава[d], Нигер[d], Огун[d], Ондо[d], Осун[d], Ойо[d], Плато[d], Риверс[d], Сокото[d], Тараба[d], Йобе[d], Замфара[d] һәм Федераль башкала территориясе[d]
Акча берәмлеге Нигерия найрасы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 440 833 583 992 $[24] һәм 477 386 120 636 $[24]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,535[25]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,341[26]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 6,9
Эшсезлек дәрәҗәсе 8 ± 1 процент[27]
Нәрсә белән чиктәш Бенин, Нигер, Чад, Камерун һәм Сан-Томе һәм Принсипи
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[28]
Электр аергычы төре BS 1363[d][28] һәм BS 546[d]
Әүвәлгесе Нигерия федерациясе[d]
Алыштырган Нигерия федерациясе[d]
Кулланылган тел Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Кайда өйрәнелә Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Мәйдан Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Рәсми веб-сайт Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Һәштәге Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Югары дәрәҗәле Интернет домены Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Тамганың тасвирламасы Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Официаль символ Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Тематик география Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Феноменның икътисады Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Феноменның демографиясе Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Мәзһәб Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Джини коэффициенты Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Тулаем туулар коэффициенты Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Шәһәр халкы Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Авыл халкы Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Демократия индексы Too many Викимәгълүмат entities accessed.
BTI Governance Index Too many Викимәгълүмат entities accessed.
BTI Status Index Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Социаль медиаларда күзәтүчеләре Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Туым күрсәткече Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Үлем күрсәткече Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Happy Planet Index score Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Илнең мобиль коды Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Илнең телефон коды Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Халыкара префикс Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Илнең GS1 коды Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Номер тамгасы коды Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Диңгездәге идентификацияләү номеры Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Шәрәфле ватандашлар төркеме Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Монда җирләнгәннәр төркеме Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Too many Викимәгълүмат entities accessed.
Карта
Too many Викимәгълүмат entities accessed.

Too many Викимәгълүмат entities accessed.

Ниге́рия яки Ниҗерия (ингл. Nigeria [naɪˈdʒɪrɪə]), Нигерия Федератив Җөмһүрияте (ингл. Federal Republic of Nigeria) — Көнбатыш Африка дәүләте. Көнбатышта Бенин, төньякта — Нигер, төньяк-көнчыгышта — Чад, көнчыгышта — Камерун белән чиктәш. Ил мәйданы — 923 768 км². Халык саны — 149 млн (2009). Башкала — Абуджа шәһәре.

Халкының саны ягыннан бу ил — Африка илләре арасында иң зуры. Нигерия Нигер елгасының түбәнге агымы бассейнында урнашкан һәм Гвинея ярларыннан алып Чад күленә кадәр сузылган.

Башкала

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нигериянең 1991 елга кадәрге башкаласы — Лагос — илнең диңгез капкасы; Африканың көнбатыш яр буйларындагы иң зур портларыннан берсе. Куе тропик яшеллеккә төренгән, рәсемдәге кебек матур бу шәһәр материкта һәм утрауларда җәелеп утырган. 1991 елдан яңа башкала - Абуҗа шәһәре.

Нигерия халыклары

Халык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Нигерия харитасы

Нигериядә 250 дән артык төрле халык һәм этник төркемнәр яши. Халыкның күпчелеге илнең көньяк-көнбатышына һәм океан яр буйларына урнашкан.

Илдәге кешеләрнең өчтән бере диярлек шәһәрләрдә яши.

Илнең көньягында киң мәйданнарны биләп торган зур авыллар күп. Тораклар каралты белән әйләндереп алынган һәм бер-берсеннән ерак торалар. Һәр өйдән үзәк мәйданга таба сукмак сузылган, бу мәйдан — базар да, җыелышлар урыны да. Тораклар төрле-төрле, күбесенчә бу — балчык алачыклар, алар турыпочмаклы яки түгәрәк, конуссыман түбәле.

Икътисад

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нигерия — сәнәгать үсеп килә торган авыл хуҗалыгы иле. Авыл җирендә игенчелек эшләре ел буена алып барыла. Илнең портларына дөньяның күп илләреннән суднолар җиләк-җимеш, агач, тимер рудасы, нефть алып китәр өчен киләләр. Нигерия аларга бай.

Хуҗалыкта һөнәрчелек зур роль уйный, аның белән бөтен-бөтен гаиләләр, авыллар, шәһәр кварталлары шөгыльләнә. Кулдан ясалганстанокларда тукыма сугалар, пальма җепселләреннән чыпта, кәрзиннәр үрәләр, тире эшкәртәләр. Кызыл сафьян (юка йомшак күн) дөнья базарларында яхшы билгеле.

Агачны юнып бизәк ясаучылар, чүлмәкчеләр эшләгән әйберләр бик югары бәяләнә.

Табигать

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нигериянең табигате бик бай һәм төрле-төрле. Географлар бу илне Көнбатыш Африканың кечерәйтелгән варианты дип йөртәләр. Нигер елгасы һәм аның кушылдыгы Бенуа илне ике өлешкә бүлә: елга китерелмәләреннән барлыкка килгән тигезлекле көньякка һәм тәбәнәк яссы таулыклары булган калку төньяк өлешләргә. Нигериянең җир асты нефть, тимер рудасы һәм төсле металл рудаларына бай.

Экология

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кешенең күп гасырлар буена алып барылган эшчәнлеге, халыкның артуы илнең табигате үзгәрүгә китергән. Мәңге яшел чын урманнар бары тик урыны-урыны белән генә сакланган; туфрак ярлылана, елгаларда һәлакәтле су басулар, корылыклар ешрак кабатлана. Шәһәрләр тирәсендә чүп-чар таулары өелә, аның бер өлеше диңгез култыгына эләгә, балыкларны һәлак итә.

Авыл хуҗалыгы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2010 елда, Нигериялеләрнең якынча 30%-ы авыл хуҗалыгында мәшгуль иде.[30] Авыл хуҗалыгы Нигерия өчен төп табыш китерүче тармак иде.[31]

Төп уңыш бирү культураларына ногыт борчаклары, сезам, кэшью чикләвекләре, кассава, какао, Бамбара җир чикләвекләре, гуммиарабик, кола чикләвекләре, кукуруз, кавын, чечевица, пальма төшләре, пальма мае, плантаннар, дөге, соя борчаклары һәм ямс керә.[32] Кокос борчагы төп нефть булмаган керем тармагы булып тора.[32] Резин нефть бирмәүче икенче керем тармагы.[32]

Нигерия гражданнар сугышына кадәр Нигерия ризык белән үзен-үзе тәэмин иткән.[32] Авыл хуҗалыгы Нигериянең халык санының үсешен куып җитә алмаган һәм шуңа күрә Нигерия хәзер ризык импортына таяна.[32] Нигерия хөкүмәте нәорганик ашламаларны 1970-енче елларда хуплаган.[33]

Диннәр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нигерия Конституциясе дин иреген игълан итә [34].

2018 елда ил халкының 53,5 % ы ― мөселманнар, 45,9 % ы ― христианнар, 0,6 % ы ― башка динне тотучылар булган.

Абуҗада Нигерия милли мәчете
Нигерия милли христиан үзәге

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_révisé_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. ↑ 97 // Конституция Нигерии
  5. ↑ https://www.workwithdata.com/place/nigeria
  6. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 https://en.wikipedia.org/wiki/President_of_Nigeria
  8. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  9. ↑ 9,0 9,1 https://thecommonwealth.org/our-member-countries/nigeria
  10. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  11. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  12. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/NIGERIA
  13. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  14. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/nigeria
  15. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  16. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  17. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  18. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=219
  19. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  20. ↑ https://public.wmo.int/en/members/nigeria
  21. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  22. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 23,7 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  24. ↑ 24,0 24,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  25. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  26. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  27. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  28. ↑ 28,0 28,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  29. ↑ Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
  30. ↑ Labour Force Statistics, 2010. Nigerian Bureau of Statistics (2010). әлеге чыганактан 24 April 2015 архивланды. 22 June 2015 тикшерелгән.
  31. ↑ Ake, Claude (1996). Democracy and Development in Africa. Brookings Institution Press. p. 48. ISBN 0-8157-0220-5. https://books.google.com/?id=bs5rTH7GClgC&pg=PA48. Retrieved 26 December 2008. 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 Agriculture – Nigeria – export, growth, area, crops, farming, sector. 17 April 2015 тикшерелгән.
  33. ↑ Pasquini, MW (2005). «Soil fertility management strategies on the Jos Plateau: the need for integrating 'empirical' and 'scientific' knowledge in agricultural development». Geographical Journal 171 (2): 112–124. DOI:10.1111/j.1475-4959.2005.00154.x.
  34. ↑ Nigerian Constitution. Nigeria Law.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Нигерия&oldid=4247223