Үзәккә омтылу тизләнеше

Үзәккә омтылу тизләнеше яки нормаль тизләнеш — кәкре юл өчен тизлекнең вектор юнәлеше үзгәреше җитезлеген тасвирлаучы тизләнешнең бер өлеше, икенче өлеше - тизлекнең модуль үзгәрешен тасвирлаучы тангенциаль тизләнеш булып тора.

Үзәккә омтылу тизләнеше юл кәкрелегенең үзәгенә юнәлгән, шуннан атамасы чыккан, икенче исеме - нормаль тизләнеш.

Әлеге тизләнеш сәбәп булган көчләр суммасы - үзәккә омтылу көче дип атала.

Ньютонның 3-нче кануны буенча үзәккә омтылу көче үзәктән куу көченә тигез. Үзәктән куу көче - инерциаль булмаган хисап системасында кулланыла торган төшенчә.

Тасвир

Үзәккә омтылу тизләнеше болай бирелә:

a_{n}={\frac {v^{2}}{R}}\

яки

a_{n}=\omega ^{2}R\ ,

где $a_{n}\$ — нормаль (үзәккә омтылучы) тизләнеш, $v\$ — юлдагы сызыкча тизлек,

Чыгарылу

$\mathbf {v} =v\,\mathbf {e} _{\tau }$ - тизлек векторы
$\mathbf {e} _{\tau }$ - орынма векторы

\mathbf {a} ={\frac {d\mathbf {v} }{dt}}={\frac {d(v\mathbf {e} _{\tau })}{dt}}={\frac {\mathrm {d} v}{\mathrm {d} t}}\mathbf {e} _{\tau } v{\frac {d\mathbf {e} _{\tau }}{dt}}={\frac {\mathrm {d} v}{\mathrm {d} t}}\mathbf {e} _{\tau } v{\frac {d\mathbf {e} _{\tau }}{dl}}{\frac {dl}{dt}}={\frac {\mathrm {d} v}{\mathrm {d} t}}\mathbf {e} _{\tau } {\frac {v^{2}}{R}}\mathbf {e} _{n}\ ,

биредә беренче кушылучы — тангенциаль тизләнеш, ө икенчесе — үзәккә омтылу тизләнеше.

$e_{n}\$ юлга нормаль векторы
$l\$ — юлның озынлыгы;
$dl/dt=v\$ .

Христиан Гюйненс беренче тапкыр үзәккә омтылу тизләнеше өчен тигезләмәне тапкан.

Моны да карагыз

Әдәбият

«Центробежная сила» в Большой советской энциклопедии
Матвеев А. Н. Механика и теория относительности: Учебник для студентов вузов. — 3-е издание. — М.: ООО *"Издательский дом «ОНИКС 21 век»: ООО "Издательство «Мир и образование», 2003. — с. 405—406