Эчтәлеккә күчү

Шри-Ланка

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Шри-Ланка latin yazuında])
Шри-Ланка
синх. ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජය
там. இலங்கை சனநாயக சோசலிசக் குடியரசு
синх. ශ්‍රී ලංකාව
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 22 май 1972
Сурәт
Рәсми исем ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජය[1], இலங்கை சனநாயக சோசலிசக் குடியரசு[1], ශ්‍රී ලංකාව һәм la République socialiste démocratique de Sri Lanka[2]
Кыскача исем 🇱🇰
ХФӘ билгесе sɾiː'lɑŋkɑ
Гомер озынлыгы 77,75 ел[3]
Демоним Sri Lankaan[4], Srí Lanka-i, Sri Lankan, Sri-Lankano, سريلانكي, سريلانكية, سريلانكيون, Sri Lanker, סרי לנקי, סרי לנקית, srilankezi, srilankez, srilankeză, শ্রীলঙ্কান, singalese, singalesi, srilanca, de Sri Lanka, singalès[5], singalesa, singalesos, singaleses, Srilankais[2], Srilankaise[2], singałezo, singałezi, singałeza, singałeze, سريلانكي, سريلانكية, سريلانكيين, سريلانكيات, Srí Lancach[6], Šrilančan һәм Šrilančanka
Рәсми тел сингал теле[d][7] һәм тамил теле[8]
Гимн Шри-Ланка гимны[d]
Мәдәният Шри-Ланка мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Refreshingly Sri Lanka... the Wonder of Asia һәм Rhyfeddod Asia yw Ffresni Sri Lanca
Дөнья кисәге Азия[9]
Дәүләт  Шри-Ланка
Башкала Шри-Джаяварденепура-Котте[d] һәм Коломбо[d]
Сәгать поясы UTC 5:30[d] һәм Asia/Colombo[d][10]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Һинд океаны
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көньяк Азия
Иң төньяк ноктасы 9°50′09″ т. к. 80°12′44″ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 5°55′08″ т. к. 80°35′07″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 9°23′17″ т. к. 79°31′20″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Sri Lanka.map
Иң югары ноктасы Пидуруталагала[d]
Иң түбән ноктасы Һинд океаны
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Шри-Ланка президенты[d]
Ил башлыгы Анура Кумара Диссанаяке[d][11]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Шри-Ланка президенты[d]
Хөкүмәт башлыгы Harini Amarasuriya[d]
Канунбирү органы Шри-Ланка парламенты[d]
Үзәк банкы Шри-Ланка үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Австралия, Согуд Гарәбстаны, Изге тәхет[d], Сербия, Швейцария, Куба, Дания, Иран, Мальдивлар, Филипин, Малайзия, Пакьстан, Индонезия, Кения, Эстония, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Маҗарстан, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Япония, Россия, Бангладеш, Кытай, Һиндстан, Германия һәм Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[12]
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[13], Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Көньяк-Көнчыгыш Азия дәүләтләре берләшмәсе төбәк форумы[d], Азия үсеш банкы[d], Бенгаль култыгы илләре күптармаклы техник һәм икътисади хезмәттәшлек инициативасы[d], Интерпол[14][15], ХКТО[d][16][17], Халыкара гидрография оешмасы[d][18], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[19], Бөтендөнья почта берлеге[20][21], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][22], Бөтендөнья метеорология оешмасы[23], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[24] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][25]
Рәсми бәйрәм Шри-Ланка бәйсезлек көне[d]
Никахка керү яше 18 яшь
Пенсия яше 55 яшь
Халык саны 21 444 000 (2017)[26]
Ир-ат халкы 10 727 000[27]
Хатын-кыз халкы 11 429 000[27]
Административ бүленеше Үзәк провинциясе[d], Төньяк-Үзәк провинциясе[d], Төньяк провинциясе[d], Көнчыгыш провинциясе[d], Төньяк-Көнбатыш провинциясе[d], Көньяк провинциясе[d], Ува[d], Сабарагамува[d] һәм Көнбатыш провинциясе[d]
Су өслеге өлеше 1,3 процент
Акча берәмлеге Шри-Ланка рупиясе[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 88 496 535 599 $[28] һәм 74 403 578 363 $[28]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,782[29]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,676[30]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 12,9
Эшсезлек дәрәҗәсе 5 ± 1 процент[31]
Нәрсә белән чиктәш Һиндстан
Автомобил хәрәкәте ягы сул[d][32]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[33]
Электр аергычы төре D төре[d][33], BS 546[d][33] һәм BS 1363[d][33]
Алыштырган Цейлон[d]
Кулланылган тел инглиз теле[34], инглиз теле[34], сингал теле[d], Sri Lankan Creole Malay[d], Ведда[d], Sri Lankan Sign Language[d] һәм тамил теле
Мәйдан 65 610 км²
Рәсми веб-сайт Lua хатасы: expandTemplate: template "ref-ta" does not exist.
Һәштәге SriLanka
Югары дәрәҗәле Интернет домены .lk һәм .இலங்கை[d]
Харита сурәте
Позиционная карта
Рельефная позиционная карта
Тамганың тасвирламасы Public Seal of the Democratic Socialist Republic of Sri Lanka[d]
Тематик география Шри-Ланка географиясе[d]
Тимер юл хәрәкәте ягы сул[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Sri Lanka Open data portal[d]
Библиография Шри-Ланка библиографиясе[d]
Феноменның икътисады Шри-Ланка икътисады[d]
Феноменның демографиясе Шри-Ланка халкы[d]
Һавадан күренеш
Спутниковый снимок
Мәктәптә укымаган балалар саны 436 411[35]
Джини коэффициенты 39,3[36]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 17 процент
Тулаем туулар коэффициенты 2[37]
Шәһәр халкы 4 052 088[38], 4 101 702[38], 4 178 622[38] һәм 4 220 157[38]
Авыл халкы 17 750 912[38], 17 817 298[38], 17 977 378[38] һәм 17 960 843[38]
Уку-язу нисбәте 91,9 процент[39]
Демократия индексы 6,14[40]
BTI Governance Index 5,32[41], 5,4[41], 5,25[41], 4,69[41], 4,24[41], 4,55[41], 5,6[41], 5,45[41] һәм 4,8[42]
BTI Status Index 6,63[41], 6,61[41], 6,17[41], 5,85[41], 5,57[41], 5,58[41], 6,58[41] һәм 6,04[42]
Туым күрсәткече 14,534[38], 14,235[38], 14,019[38] һәм 13,781[38]
Үлем күрсәткече 7,072[38], 7,056[38], 7,36[38] һәм 7,287[38]
Happy Planet Index score 46,8[43]
Илнең мобиль коды 413
Илнең телефон коды 94
Халыкара префикс 0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 119[d][44] һәм 110[d][44]
Илнең GS1 коды 479
Номер тамгасы коды CL
Диңгездәге идентификацияләү номеры 417
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Шри-Ланкада төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Шри-Ланка Викиҗыентыкта

Шри-Ланка́, рәсми атама Шри-Ланка Демократик Социалистик Җөмһүрияте – Көньяк Азиядә урнашкан дәүләт.

1972 елның 22 маенда Цейлон вилаяте яңа конституция буенча бәйсез Шри-Ланка җөмһүрияте итеп үзгәртелә.

Гомуми мәгълүмат

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Географик торышы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шри-Ланка - Һинд Океанында Һиндстанның көньяк яр буеннан ерак түгел урнашкан дәүләт, Һиндстаннан аны Манар һәм Полк бугазлары аерып тора.

Мәйданы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шри-Ланка территориясе 65 610 кв. км алып тора.

Төп шәһәрләр, административ бүленеш

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Башкалалар - Шри-Джаяварданапура (административ), Коломбо. Иң эре шәһәрләр: Коломбо (616 мең кеше), Дехивала-Маунт-Лавинья (196 мең кеше), Джафна (129 мең кеше), Шри-Джаяварданапура (109 мең кеше). Илнең административ-территориаль бүленеше: 25 округ.

Дәүләт төзелеше

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шри-Ланка - җөмһүрият. Дәүләтнең башы - президент, хакимият башы - премьер-министр. Канун бирүче орган - парламент.

Табигать

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рельеф

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шри-Ланканың үзәк өлешендә тау массивы урнашкан. Анда илнең иң югары ноктасы - Пидуруталагала тавы (2524 м) урнашкан. Аннан якын чагыштырмача салкын климат белән ике тигезлек урнашкан. Үзәннәрдә мәшһүр Цейлон чәе үстерелә.

Геологик төзелеш һәм файдалы казылмалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең җир эчләрендә алмазлар, башка асыл ташлар, фосфатлар, таргылташ, мәрмәр запаслары бар.

Климат

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең климаты күбесенчә эссе һәм дымлы, әмма тау районнары салкынча. Үзәннәрдә уртача еллык температура 32°С, таулы районнарда - якынча 21°С.

Эчке сулар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең елгалары кыска һәм тиз агымлы. Иң озын елга - Махавели-Ганга Тринкомали шәһәре янында Һинд Океанына коя, башка елгалар арасында Келани, Калу һәм Аруви-Ару аерлып тора.

Туфраклар һәм үсемлекләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Куе джунглилар илнең көньяк-көнбатышында киң районнар били. Тауларның авыш өслекләре шулай ук урманнар белән капланган. Яр буе районнарда төрле пальмалар, мангр урманнары үсә. Шулай аталган илнең дымлы зонасында кызыл агач күп һәм берничә төр каучык бирүче һәм фрукт агачлары бар. Коры зонада ешрак кара агач һәм атлас агачы очрый. Практик рәвештә бөтен илдә күп санлы орхидеялар, гиацинтлар, акацияләр, эвкалипт агачлары, кипарислар үсә.

Хайваннар дөньясы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Фауна вәкилләре арасында гепард, леопард, берничә төр маймыл, фил, күпсанлы кошлар һәм бөҗәкләр бар.

Халкы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең халкы 18 933 млн кеше, халыкның уртача тыгызлыгы 1 кв. км га 289 кеше. Этник төркемнәр: сингаллар - 74%, тамиллар (Һиндстанныкы һәм Ланканыкы) - 18%, маврлар (гарәпләр) - 7%, бургерлар (Голландиялеләр), малаецлар, веддалар.

 Телләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сингал һәм тамил телләре Шри-Ланканың рәсми һәм милли телләр булып тора. Шри-Ланка конституциясе буенча инглиз теле халыкара аралашу теле буларак рәсми статуска ия. Дравид теле.

Дин

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Буддистлар — 69 %, индуистлар — 15 %, мөселманнар — 9,8 %, христианнар (католиклар) — 8%.

Кыскача тарихи тасвирлама

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Индуизм риваяте буенча, Шри-Ланканың күпчелек өлеше борынгы заманда, Вишну ходайның җиденче реинкарнациясе булган Рамачандра тарафыннан яулап алынган. Илнең язма тарихы "Махавамса" хроникасында. Ул VI гасырда башланган булган һәм буддист монахлары тарафыннан 1815 елга кадәр алып барылган. Хроника буенча, утрау безнең эрага кадәр 504 елда Һинд принцы Виджая тарафыннан яулап алынган, аның варислары ул вакытта Сингала дип аталган Шри-Ланка белән берничә йөз ел идарә иткән. Безнең эрадан соң III гасырдан XII гасырның уртасына кадәр Сингалада тамил корольләре һәм башка Һиндстан көньягыннан яулап алучылар хөкем сөргән.

XV гасыр башында утрау Кытай гаскәрләре тарафыннан оккупацияләнгән һәм Сингала берничә вак дәүләткә бүленгән. 1517 елда Португалиялеләр җирле патшаларның берсе белән дустанә мөнәсәбәт урнаштырып, Коломбода форт төзегәннәр. Аларның тәэсире үскән һәм XVI гасырның ахырына Португалиялеләр утрауның шактый зур территориясен контрольдә тоткан. 1638-1639 елда Голландиялеләр көч белән утрауның барысын диярлек басып алганнар һәм ул аларның йогынтысы астында 1796 елга кадәр булган, шуннан соң утрау фактик рәвештә Бөекбритания контролена күчкән.

1798 елда утрауның барлык территориясе, Канди патшалыгыннан башка, Британия Король колониясе булган. 1803 елда Британия Канди корольлеген дә басып алган, ә 1815 елда аны король колониясенә кушкан. Ул вакытта ил Цейлон дип аталган. 1972 елның 22 маенда, Сиримаво Бандаранаике хөкүмәте вакытында, ил бәйсез Шри-Ланка Җөмһүрияте дигән атамага ия булган. 1983 елда дәүләттә тамиллар белән гражданнар сугышы бара, алар аерылып чыгуга кадәр автономия таләп итәләр. 1995 елның ахырында хөкүмәт гаскәрләре фетнәчеләр контроле астында булган Джафна провинциясен тамилларга каршы уңышлы операция ясап басып алганнар. Ләкин сугыш бетмәгән.

Кыскача икътисади тасвирлама

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шри-Ланка үсеш алган плантацион хуҗалык белән аграр ил. Икътисад чит ил, күбесенчә инглиз капиталына һәм тышкы базарга бәйлелеген саклый. Дәүләт секторының роле үсә. Икътисадның нигезе - экспорт өчен чәй (дөньяда беренче урыннардан), каучык һәм һинд чикләвеге пальмасы продуктлары җитештерү. Азык-төлек культурасы - дөге. Эре мөгезле терлек күбесенчә тартучы көч буларак кулланыла. Балык тоту. Графит, асла ташлар, тоз чыгару. Промышленность: авыл хуҗалыгы чималы эшкәртү, җиңел, азык-төлек. Экспорт: чәй, каучык, һинд чикләвеге пальмасы продуктлары.

Акча берәмлеге - Ланкалы рупия.

Кыскача мәдәният тасвирламасы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәдәният һәм архитектура. Канди. Будда аяклары басмалары белән кыя; Будда теше сакланган Теш гыйбадәтханәсе. Анурадхапура. Нигъмәт иңгәндә, Будда шуның астында ял иткән агачның ботагыннан үскән "Бо" агачы. Коломбо, Канди, Ратнапура, Анурадхапура, Галле, Тринкомале. Тарихи экспонатлар тупланмалары белән музейлар.

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ 1,0 1,1 http://www.parliament.lk/languages/acts/T/2010/18th_amendment_act.pdf
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_révisé_2020-01-27-1.pdf
  3. ↑ https://web.archive.org/web/20210603225214/https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/life-expectancy-at-birth/country-comparison/
  4. ↑ https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/new-yorker-new-yorker-newyorker
  5. ↑ http://criteria.espais.iec.cat/files/2015/03/SF-03_Noms-dels-països-del-món-i-gentilicis_01-bis.pdf
  6. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  7. ↑ 18.1 // Конституция Шри-Ланки
  8. ↑ 18.2 // Конституция Шри-Ланки
  9. ↑ https://www.workwithdata.com/place/sri-lanka
  10. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
  11. ↑ https://www.bbc.com/news/articles/cqxr03x4dvzo
  12. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  13. ↑ http://thecommonwealth.org/our-member-countries/sri-lanka
  14. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  15. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Asia-South-Pacific/SRI-LANKA
  16. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  17. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/sri-lanka
  18. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  19. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  20. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  21. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=281
  22. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  23. ↑ https://public.wmo.int/en/members/sri-lanka
  24. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  25. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  26. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
  27. ↑ 27,0 27,1 http://www.statistics.gov.lk/GenderStatistics/StaticalInformation/Population/Mid-yearPopulationSriLankaSexYear2012-2021
  28. ↑ 28,0 28,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  29. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  30. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  31. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  32. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  34. ↑ 34,0 34,1 Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
  35. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  36. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  37. ↑ https://web.archive.org/web/20210603225352if_/https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/total-fertility-rate/country-comparison
  38. ↑ 38,00 38,01 38,02 38,03 38,04 38,05 38,06 38,07 38,08 38,09 38,10 38,11 38,12 38,13 38,14 38,15 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  39. ↑ Knoema // Knoema — 2011.
  40. ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
  41. ↑ 41,00 41,01 41,02 41,03 41,04 41,05 41,06 41,07 41,08 41,09 41,10 41,11 41,12 41,13 41,14 https://www.bti-project.org
  42. ↑ 42,0 42,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/LKA
  43. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=LKA
  44. ↑ 44,0 44,1 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге

Чыганаклар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Энциклопедический справочник, "Все страны мира", Издательство "ВЕЧЕ", 2003.

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Моны да карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Шри-Ланка&oldid=4248441