Онега күле

Онега күле
рус. Онежское озеро
Күлгә коючы елгалар	Вытегра, Водла[d], Суна[d], Андома[d], Гимрека[d], Каменный ручей[d], Лососинка[d], Мегра[d], Неглинка[d], Пяльма[d], Тамбица[d], Уница[d], Анга[d], Шокша, Аржема[d], Большая Уя[d], Викшречка[d], Вичка[d], Возрица[d], Деревянка[d], Кумса[d], Кодача, Муромка[d], Немина[d], Пиндушка[d], Путка[d], Северная Ижмукса[d], Сапеница[d], Сялнага[d], Тунат[d], Филиппа[d], Чебинка[d], Шелтозерка[d], Южная Ижмукса[d], Яндома[d], Лижма[d], Сельгская Речка[d], Орзега[d], Туба[d], Тудозерка[d], Падма[d], Рыбрека[d], Повенчанка[d], Лукдожма[d], Куржа[d], Тамбица[d], Калей, Листига[d], Пудож, Пухта[d], Царевка, Уйка[d], Нелукса[d] һәм Кондопожский канал[d]
Күлдән ага торган елгалар	Свирь
Су җыю бассейны	бассейн Невы[d]
Объектның бассейны илләре	Россия
Бассейн мәйданы	62 800 км²
Период обновления воды	12 ел
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Петрозаводск, Карелия һәм Ленинград өлкәсе
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	33 метр
Озынлык	248 km һәм 245 km
Киңлек	91,6 km һәм 90 km
Вертикаль тирәнлек	127 метр
Мәйдан	9800 км², 9700 км²
Күләм	285 кубический километр
Онега күле Викиҗыентыкта

Онега күле (Онего, вепсча Änine, карелча Oniegu, финча Ääninen, Äänisjärvi) — Россиянең төньяк-көнбатыш Европа өлешендәге күл, Ладога күленнән соң Европада зурлыгы буенча икенче һәм Россия территориясендәге өченче төче сулы су яткылыгы.

Башлыча Карелия Республикасы территориясендә, өлешчә шулай ук Ленинград һәм Вологда өлкәләрендә урнашкан. Бассейны Атлантик океанның Балтыйк диңгезенә карый.

Гомуми мәгълүмат

Күлнең якынча 80 % мәйданы Карелия Республикасында, 20 проценты Ленинград һәм Вологда өлкәләрендә урнашкан.

Күлнең мәйданы утрауларсыз 9690 км², утраулар белән бергә 9720 км² тәшкил итә; су массасы күләме — 285 км³; төньяктан көньякка озынлыгы — 245 км, максималь киңлеге -91,6 км. Уртача тирәнлеге — 30 метр, ә максималь тирәнлеге — 127 м.

Күл чокыры эре геология структураларында — күлнең төньяк өлешендә Балтыйк калкулыгы һәм көньякта Рус платформасында ята. Онега күле ярында Петрозаводск, Кондопога һәм Медвежьегорск калалары урнашкан. Онега күленә 50-гә якын елга коя, ә бер елга — Свирь елгасы агып чыга.

Этимологиясе

Борынгы рус язмаларында Онего кебек телгә алына. Атаманың килеп чыгышы билгесез. Күлнең атамасы борынгы, финнаргача чорда килеп чыгуы мөмкин.

Атаманың килеп чыгышының берничә версиясе бар:

Академик А. М. Шерен күлнең атамасын фин. ääni — аваз, тавыш, моннан — «яңгыравыклы күл» дип аңлата. А.Л. Погодин бу топонимны саамнардан agne — «ком» jegge — «уйсу тигезлек» дип аңлата. Профессор, филология фәннәре докторы И. И. Муллонен күлнең исемен саамнардан äne һәм балтыйк фин теленнән änine/äniz дип исәпли, «зур, әһәмиятле» дип билгели.

Географиясе

Онега күленең көзге мәйданы 9720 км² (утрауларсыз) тәшкил итә, иң зур озынлыгы — 248 км, иң зур киңлеге — 83 км (Петрозаводсктан алып Водла елгасы тамагына кадәр). Төньяк ярлары кыялы, нык киселгән, көньяк ярлары — күбесенчә түбәнлектә урнашкан. Күлнең төньяк өлешендә күп санлы култыклар дә урнашкан. Иң зур утрау — Зур Климецкий. Утраудан көнбатышка таба күлнең иң тирән өлеше (100 м һәм аннан да күбрәк) — Кондопога култыгы (78 м тирәнлектәге). Күлнең төньяк-көнчыгыш өлешендә зур култык төньякка сузыла, аның төньяк өлеше — Повенец култыгы, урта өлеше — Онега арты култыгы, ә көньяк өлеше 40-50 м тирәнлектәге Кече Онега култыгы. Күл буенда ташлар күп.

Күл яры

Күлнең төп өлеше - 5685 км² мәйданны биләп торучы Үзәк Онега, аңа Петрозаводск култыгы һәм Свирская утравы керә.

Күлнең уртача тирәнлеге 31 м тәшкил итә, күлнең иң тирән төньяк өлешендә 127 метр. Уртача тирәнлеге үзәк өлешендә 50-60 метр, көньякка таба 20-30 метрга кадәр күтәрелә. Күлнең төньяк өлешендә су төбенең югары күтәрелешләре, сәнәгать траулерлары балык тоткан банклар барлыкка килә торган желоблар күп. Төбенең зур өлеше ләм белән капланган.

Күлнең түбән ярлары сазланган һәм су дәрәҗәсе күтәрелгәндә су басыла. Күл ярлары буйлап һәм аның утрауларында камыш үсә, куаклыкларда үрдәкләр, казлар һәм аккошлар оялый. Яр буе өлкәсе куе урманнар белән капланган..

Күлдә тюленьнар күренгән очраклар бар..

Күлдә барлыгы 13 гаиләгә һәм 34 төргә караган балыкларның 47 төре очрый.

Чыганаклар

• Онега. әлеге чыганактан 2009-06-02 архивланды.
• Фотографии Онежского озера. әлеге чыганактан 2020-09-26 архивланды. 2019-09-08 тикшерелгән. на сайте «Фото-Карелия»
• Интерактивная карта Онежского озера. әлеге чыганактан 2006-08-27 архивланды.
• ОНЕЖСКОЕ ОЗЕРО. Навигационно-гидрографический очерк. әлеге чыганактан 2013-11-27 архивланды. 2019-09-08 тикшерелгән.
• Публикации Института водных проблем Севера Карельского научного центра Российской академии наук. 2019-09-08 тикшерелгән.