Кызыл кәрлә
Кызыл кәрлә — кече һәм чагыштырмача салкын йолдыз, түбән яктырту сәләтенә һәм М яки соңгы К спектр сыйныфына ия, Герцшпрунг — Рассел диаграммасында баш эзлеклелектә урнашкан.
Тасвир
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Кызыл кәрләләр бүтән йолдызлардан бик аерылып торалар. Кызыл кәрлә массасы Кояш массасының өчтән береннән ким (түбән чиге 0,0767 M☉ , түбән массалары коңгырт кәрләгә туры килә).
Кызыл кәрләнең фотосферасы 3500 К температурасына җитә (бу температура кызу лампасы спираленең температурасыннан зуррак, шуңа күрә дөрес әйткәнчә, кызыл кәрлә кызыл төсле түгел, ә охра-сары төсле була).
Кызыл кәрлә аз кына нур тарата, кайчакта Кояшка караганда 10 000 тапкыр азрак.
Су тудыргыч януы түбән тизлеге сәбәпле кызыл кәрләләр бик озак яшиләр: 10 миллиард ел - 10 триллион ел дәвамында. Мәсәлән кызыл кәрлә 0,1 Кояш массасы белән 10 триллион ел дәвамында яна.
Кызыл кәрләдә гелий белән термотөш реакцияләре мөмкин түгел, шуңа күрә ул кызыл гигантка әйләнә алмый.
Вакыт белән кызыл кәрлә акрынлап кысыла һәм су тудыргыч ягулыгын тотып бетергәнгә кадәр кыза, эзлекле рәвештә зәңгәр кәрләгә, соңрак гелий төше белән ак кәрләгә әйләнә.
Кызыл кәрләләр баш эзлеклелектән читкә китсен өчен Зур Шартлаудан соң күп вакыт узмаган әле.
Хәзерге вакытта баш эзлеклелектән тыш һичбер кызыл кәрлә табылмаган, шушы факт Галәмнең чикле яше булуын исбатлый.
Спектр сыйныфы һәм температура
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]| Спектр сыйныфы | Радиус | Масса | Яктырту сәләте | Температура |
|---|---|---|---|---|
| R/R☉ | M/M☉ | L/L☉ | K | |
| O2 | 16 | 158 | 2 000 000 | 54 000 |
| O5 | 14 | 58 | 800 000 | 46 000 |
| B0 | 5,7 | 16 | 16 000 | 29 000 |
| B5 | 3,7 | 5,4 | 750 | 15 200 |
| A0 | 2,3 | 2,6 | 63 | 9600 |
| A5 | 1,8 | 1,9 | 24 | 8700 |
| F0 | 1,5 | 1,6 | 9,0 | 7200 |
| F5 | 1,2 | 1,35 | 4,0 | 6400 |
| G0 | 1,05 | 1,08 | 1,45 | 6000 |
| G2 | 1,0 | 1,0 | 1,0 | 5700 |
| G5 | 0,98 | 0,95 | 0,70 | 5500 |
| K0 | 0,89 | 0,83 | 0,36 | 5150 |
| K5 | 0,75 | 0,62 | 0,18 | 4450 |
| M0 | 0,64 | 0,47 | 0,075 | 3850 |
| M5 | 0,36 | 0,25 | 0,013 | 3200 |
| M8 | 0,15 | 0,10 | 0,0008 | 2500 |
| M9.5 | 0,10 | 0,08 | 0,0001 | 1900 |
Кызыл кәрлә йолдызлар Галәмдә
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Кызыл кәрлә йолдызлар Галәмдә иң таралган йолдыз төрләре.
Җиргә иң якын йолдыз Проксима Кентавр - кызыл кәрлә (спектр сыйныфы M5,5Ve; йолдызча зурлык 11,0m), шулай ук 20 иң якын йолдыз - кызыл кәрлә була.
Кызыл кәрлә йолдыз янында тормыш булуы мөмкинлеге
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кызыл кәрлә йолдыз эчендә нуклеосинтез бик әкрен бара, шуңа күрә кызыл кәрлә Кояш сыман йолдызларга караганда шактый озаграк яши. Кызыл кәрлә янындагы планетада иң гади тормыш барлыкка килсә, аның үсеш алган формага әйләнүе ихтималлыгы зуррак була, чөнки зур оешкан тормыш үстерү өчен эволюциянең миллиард елы кирәк.
2005 елдан кызыл кәрлә янындагы берничә экзопланета табылган.
2014 елда Җир зурлыгы сыман Kepler-186f планетасы яшәү зонасында табылган.
Кызыл кәрлә йолдыз тонык булганга күрә яшәү зонасы йолдызга якынрак булырга тиеш. Шуңа күрә экзопланетаның төрле нокталарында температуралар аермасы зур була, нәтиҗәдә көчле җилләр исә.
Экзопланетада тормыш булсын өчен зыян китерүче нурланышка каршылык итә торган планетадагы магнит кыры булырга тиеш. Нәкъ шушы шартлар белән экзопланеталар эзләнәләр.
Әдәбият
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Шкловский И. С. Звёзды: их рождение, жизнь и смерть, М.: Наука, 1984 2005 елның 10 декабрь көнендә архивланган.
- Физика космоса. Маленькая энциклопедия, М.: Советская Энциклопедия, 1986
- Постнов К. А. Эволюционная астрофизика
- Alpert, Mark (Nov. 2005). «Red Star Rising». Scientific American, p. 15.
- Neptune-Size Planet Orbiting Common Star Hints at Many More
