Исландия

Исландия
исл. Ísland
Байрак	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	17 июнь 1944
Рәсми исем	Islandi Vabariik, Lýðveldið Ísland, Ísland, la République d’Islande, Republiken Island һәм Komara Îslendayê
Кыскача исем	🇮🇸
ХФӘ билгесе	ɪˈslan⁽ʲ⁾dʲɪjə һәм ɪˈslanʲdʲɪjə
Гомер озынлыгы	82,46829 ел
... хөрмәтенә аталган	боз[d]
Демоним	Icelandic
Рәсми тел	ислан теле
Гимн	Исландия гимны
Мәдәният	Исландия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Inspired by Iceland
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Исландия
Башкала	Рейкьявик
Сәгать поясы	UTC±00:00[d]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Скандинавия
Иң көнчыгыш ноктасы	64°35′45″ т. к. 13°16′30″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы	67°08′ т. к. 18°41′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы	63°23′39″ т. к. 18°44′07″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы	65°30′11″ т. к. 24°32′00″ кб. о.
Геомәгълүматлар	Data:Iceland.map
Иң югары ноктасы	Хваннадальсхнукюр[d]
Иң түбән ноктасы	Атлантик океан
Идарә итү формасы	парламент республикасы[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Исландия президенты[d]
Ил башлыгы	Хадла Тоумасдоуттир[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Исландия премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы	Бьярни Бенедиктссон[d]
Башкарма хакимият	Исландия хөкүмәте[d]
Канунбирү органы	Альтинг
Югары мәхкәмә органы	Исландия югары мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы	Исландия үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Италия, Германия, Фәләстыйн, Бөекбритания, Канада, Чехия, Дания, Финляндия, Норвегия, Латвия, Кытай Җөмһүрияте, Филипин, Мексика, Америка Кушма Штатлары, Көньяк Корея, Россия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте, Һиндстан, Греция, Кытай, Гөрҗистан, Маҗарстан һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Европа икътисади зонасы[d], Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы, Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Төньяк совет[d], Арктик совет[d], Европа ирекле сәүдә ассоциациясе[d], Төньяк Атлантик килешү оешмасы, Балтыйк диңгезе дәүләтләре советы[d], ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Европа түләүләр берлеге[d], Ачык күкләр буенча килешү[d], Ракета технологияләрен контрольдә тоту режимы[d], Интерпол, Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d], ХКТО[d], Халыкара гидрография оешмасы[d], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге, Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d], Шенген зонасы[d], Visa Waiver Program[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы, Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы, Баренц Евро-Арктик төбәге советы[d] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d]
Рәсми бәйрәм	Яңа ел көне[d], Кызыл тал якшәмбесе[d], Бөек пәнҗешәмбе[d], Изге Җомга[d], Олы көн бәйрәме, Пасха дүшәмбесе[d], Җәйнең беренче көне[d], Мэйдэй[d], Күккә күтәрелү көне[d], Изге Троица көне[d], Изге Рух дүшәмбесе[d], Исландия милли көне[d], Раштуа алды[d], Q16429504?, Бүләкләр көне[d], Яңа ел алды кичәсе[d] һәм Сәүдә көне[d]
Балигълык яше	18 яшь
Никахка керү яше	18 яшь
Халык саны	364 260 (31 декабрь 2019)
Ир-ат халкы	184 880, 187 982, 190 942 һәм 195 800
Хатын-кыз халкы	175 683, 178 482, 181 577 һәм 186 202
Административ бүленеше	Northeast[d], Northwest[d], Северный избирательный округ Рейкьявика[d], Южный избирательный округ Рейкьявика[d], South Constituency[d] һәм Southwest[d]
Су өслеге өлеше	2,7 ± 0,1 процент
Акча берәмлеге	Исландия кронасы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт	25 552 639 899 $ һәм 27 841 648 044 $
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,959
Inequality-adjusted Human Development Index	0,915
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	11,2
Эшсезлек дәрәҗәсе	5 ± 1 процент
Нәрсә белән чиктәш	Гренландия, Фарер утраулары һәм Шпицберген
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d]
Тизлек чикләмәсе	90 км/сәг, 80 км/сәг һәм 50 км/сәг
Челтәр көчәнеше	230 вольт
Электр аергычы төре	Europlug[d] һәм Schuko[d]
Әүвәлгесе	Исландия патшалыгы (1918-1944)[d]
Кулланылган тел	ислан теле һәм Исландия ишарә теле[d]
Мәйдан	103 004 км²
Рәсми веб-сайт	iceland.is
Һәштәге	Iceland
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.is
Тематик география	Исландия географиясе[d]
Рәсми дине	лютеранлык[d]
Нинди вики-проектка керә	Проект:Исландия[d]
Таксоны, обнаруженные в этой местности	Ак төлке
Ачык мәгълүматлар порталы	Open Data Portal Iceland[d]
Феноменның икътисады	Исландия икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Исландия халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны	3994
Джини коэффициенты	26,1
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	24 процент
Тулаем туулар коэффициенты	1,93
Шәһәр халкы	338 406, 344 101, 349 960 һәм 359 052
Авыл халкы	22 157, 22 362, 22 560 һәм 22 951
Демократия индексы	9,37
Туым күрсәткече	12,3, 12,3, 13,1 һәм 11,5
Үлем күрсәткече	6,3, 6,3, 6,3 һәм 7
Happy Planet Index score	48
Илнең мобиль коды	274
Илнең телефон коды	354
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	112
Илнең GS1 коды	569
Номер тамгасы коды	IS
Диңгездәге идентификацияләү номеры	251
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Исландиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Исландиядә тешерелгән фильмнар[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	Төркем:Исландиянең диңгездән күренешләре[d]
Исландия Викиҗыентыкта

Исла́ндия, рәсми исем Исла́ндия Җөмһүрияте (исл. Lýðveldið Ísland) – Атлантик океанның төньяк өлешендә урнашкан утрау-дәүләт. Дәүләт территориясе Исландия утравыннан һәм тагын берничә кечкенә утраудан тора. Илнең исеме Бозлы дәүләт дип тәрҗемә ителә. Исландия Норвегия, ә аннары Дания колониясе саналган, бары тик 1944 елда аерым дәүләткә әйләнгән.

Тарих

Илгә 900 нче елларда Норвегия ягыннан килгән викинглар нигез сала.

Исландия соңгы берничә дистә ел эчендә тормыш дәрәҗәсе гаять югары булган, эшсезлек проблемасының нәрсә икәнен белмәгән дәүләткә әверелде. Халыкны эш һәм акча белән өч әлүмин заводы тәэмин итә. Исландия Төньяк Атлантик һәм Арктик Океан арасында урнашкан төньяк дәүләт. Аның халык саны 332 529 кеше һәм мәйданы 103 000 кв. км (40 000 кв. миля) бу аны Европада халык иң тыгыз түгел урнашкан ил итә. Башкаласы һәм иң зур шәһәре Рейкьявик. Рейкьявик һәм аның күрше өлкәләре халыкның өчтән икесе өчен өй булып тора. Исландия вулканик һәм геологик яктан актив. Аның эче ком һәм лава кырлары, таулар һәм бозлыклар белән сыйфатлана, шул ук вакытта күп елгалар үзәннәр аша диңгезгә коя. Исландия Гольфстрим агымы тарафыннан җылына һәм аның климаты уртача, гәрчә киңлеге югары һәм Арктик Боҗрасыннан әз генә чыгып торса да. Аның югары киңлеге һәм диңгез тәэсире җәйләрне салкынча итә, шул ук вакытта архипелагның күпчелегендә тундра климаты хөкем сөрә.

Landnámabók мәгълүматына караганда Исландиядә кешеләр безнең эраның 874-енче елында яши башлаган, ул вакытта җитәкче Ингольфр Арнарсон утрауда беренче даими яшәүче булган. Моннан соңгы гасырларда күбесенчә норвегиялеләр һәм азрак дәрәҗәдә скандинавиялеләр Исландиягә күченгәннәр, үзләре белән Гэллик чыгышлы колларны алып килеп. 1262-енче елдан 1814 елга кадәр Исландия Норвегия һәм аннан соң Дания тарафыннан хөкемдарлык ителгән. 20-нче гасырга кадәр, ил күбесенчә балыкчылык һәм авыл хуҗалыгына таянган. Исландия 1918 елда бәйсез булган һәм 1944 елда җөмһүрият булган. Балыкчылыкның индустриализациясе һәм Икенче Бөтендөнья Сугышыннан соң Маршалл планы муллылык китергән һәм Исландия дөньяның иң бай һәм үскән илләренә әверелгән. 1994 елда ул Европа Икътисади Өлкәсенең өлеше булып киткән, икътисади һәм финанс хезмәтләрен диверсификацияләп.

Исландияның икътисады базар икътисады, чагыштырмача түбән салымнар белән. Ул Төньяк социаль системасын тәэмин итә, бу гражданнар өчен гомуми сәламәтлек саклауны һәм өченчел белем бирүне тәэмин итә. Исландияның икътисади, сәяси һәм иҗтимагый тотрыклылыг һәм тигезлеге рейтинглары югары. 2013 елда ул Берләшкән Милләтләр Оешмасы Кеше Үсеше Индексы буенчы үсеш буенча 13-енче ил булган. Исландия тулысынча диярлек яңартыла торган энергиягә таяна. Килгән дөньякүләм кризисы булып, дәүләтнең банк системасы бөтенләе белән 2008 октябренда уңышсызлык кичергән, бу авыр депрессиягә, әһәмияткә ия сәяси тәртипсезлеккә, Исландияне саклап калу бәхәсенә һәм капитал күчүен контролена китергән. Күп банкирлар төрмәгә утырган һәм икътисад әһәмияткә ия дәрәҗәдә торгызылган, күбесенчә туризмда үсешкә бәйле рәвештә.

Исландияның мәдәнияте дәүләтнең Скандинавия мирасына нигезләнгән. Күпчелек исландиялеләр Германик һәм Гэлик (Кельт) чыгышлы. Исландия теле, төньяк германик тел булып, борынгы Норвегия теленнән килеп чыккан һәм Фарер теленә һәм Көнбатыш Норвегия диалектлары белән тугандаш. Илнең мәдәни мирасына йола Исландия кухнясы, Исландия әдәбияты һәм урта гасыр сагалары керә. Исландия теләсә нинди НАТО әгъзасыннан кечерәк халык санына ия һәм бердәнбер даими армиясе булмаган ил, аның җиңелчә коралланган яр буе саклавы иминлекне саклау өчен җаваплы.

Табигый-географик белешмә

Исландия – шактый салкын ил. Биредә җәй айларында да температура плүс 12 градустан югары күтәрелми.

Исландия – бозлыкларга бай ил (илнең 12 процент территориясен бозлыклар били, ә Ватна дигән иң зур бозлыкның мәйданы 8400 квадрат километр тәшкил итә, бозның калынлыгы 1 километр). Шул бозлыклар астында вулканнар ята.

Вулканнар атуы кеше яшәгән районнарны даими рәвештә лава һәм көл астында калдыра. Шуның иң аянычлысы – 1783 елдагы Лаки вулканының атылуы. Сигез ай дәвамында аккан лава нәтиҗәсендә һава агулы газлар белән нык зарарлана, нәтиҗәдә халыкның – 22, мал-туарның 70 проценты һәлак була. Ә 1875 елда Аскья вулканы атылгач, Исландиянең 10 мең квадрат километр территориясе көл белән каплана һәм күпчелек исландлар илдән күчеп китә. Вулканнар 20 нче гасырда да тынычланмый. 1973 елда Вестман атылып, илгә лава астында калу куркынычы яный. Ләкин бу вакытка халык аңа каршы тору ысулын уйлап тапкан була – көчле насослар белән диңгездән су суыртып, аны лава өстенә сиптерәләр һәм ул суынып катып кала.

Дин

Рейкьявик мәчетенең яңа проекты

Дәүләт тарафыннан Лютеран чиркәвенә милли чиркәү хокукы бирелгән: бөтен Исландия Рейкьявикта резиденциясе булган епископ җитәкчелегендә милли чиркәүнең бердәм епархиясен тәшкил итә; 281 мәхәлләсе бар. 2002 елга ил халкының якынча 87 %ы милли чиркәүдә әгъза булып тора, 4 % чамасы кеше ирекле лютеран чиркәүләренең берсенә карый. Тагын 4 % халык (11 471 кеше) дәүләт тарафыннан теркәлгән һәм танылган 20 төрле конфессиягә карый. Бу төркемнәрнең иң зурысы — Рим католик чиркәве (4 803 әгъза) һәм Илленчеләр чиркәве (1 630 әгъза), Җиденче көн адвентистлары (725 әгъза) һәм Иегова шаһитлары (638 әгъза). Исландиянең буддизм ассоциациясендә 445 әгъза, Бәһаи җәмгыятендә 387 әгъза, мөселман җәмгыятендә ~1 мең әгъза бар. Яһүд динен тотучылар да бар. Шулай ук Һинд дине тарафдарлары бар (Шри Чинмой Үзәге, Ананда Марга һәм башка медитация һәм фәлсәфә оешмалары)..

• Исландиядә ислам
  • Рейкьявик мәчете

Чыганаклар

• Исландиядә ничек яшиләр? – № 9 (11175), 19 июль, 2008 2014 елның 22 сентябрь көнендә архивланган.