İçeriğe atla

Stonehenge

Koordinatlar: 51°10′44″K 1°49′34″B / 51.17889°K 1.82611°B / 51.17889; -1.82611
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Stonehenge
Stonehenge, 2007
Harita
Koordinatlar51°10′44″K 1°49′34″B / 51.17889°K 1.82611°B / 51.17889; -1.82611
KonumWiltshire, İngiltere
TürAnıt
MalzemeSarsen, Bluestone
YükseklikHer dikey taş ortalama 4.1m uzunluğundadır
Tamamlanma tarihiTunç çağı
Websiteenglish-heritage.org.uk/stonehenge
TürKültürel
Kriteri, ii, iii
Belirleme1986 (10. oturum)
Referans no.373
Ülke İngiltere
BölgeAvrupa ve Kuzey Amerika

Stonehenge, İngiltere'nin Wiltshire kenti Salisbury Düzlüğü'nde bulunan, Amesbury'nin 3 km (2 mil) batısında yer alan tarih öncesi bir anıt. Yapı, her biri yaklaşık 4.1 m yüksekliğinde, 2.1 m genişliğinde ve yaklaşık 25 ton ağırlığında bir dikili taş halkasından oluşur. Taşlar, İngiltere'deki en yoğun Neolitik ve Tunç Çağı anıtları kompleksinin ortasında bulunmaktadır. Anıtın neden yapıldığı hâlâ tam olarak bilinmese de, eskiden çevresinde dini yapılar bulunduğu tespit edilmiştir.[1]

Arkeologlar, bu yapının MÖ 3000 ve MÖ 2000 arasında yapıldığına inanıyor. Anıtın en erken evresini oluşturan dairesel toprak set ve hendek, tahminlere göre MÖ 3100'de şekillendirilmiştir. Radyokarbon tarihleme yöntemi, ilk Bluestone'ların MÖ 2400 ile MÖ 2200 arasında bulunduğunu göstermektedir.[2] Fakat MÖ 3000 gibi erken bir tarihte de bulunmuş olabilme olasılıkları vardır. Birleşik Krallık'taki en popüler yapılardan biri olan Stonehenge, İngilizlerin kültürel simgesi olarak kabul edilir.[3] Tarihi anıtları koruma yasasının İngiltere'de ilk kez başarıyla yürürlüğe girdiği 1882'den beri yasal olarak korunan bir Antik Anıt olmuştur. Site ve çevresi 1986 yılında UNESCO'nun Dünya Mirası listesine eklendi. Stonehenge, Kraliyet'e aittir ve English Heritage tarafından yönetilmektedir; çevredeki arazi ise National Trust'a aittir.[4][5]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Stonehenge, eski İngilizcedeki stān "taş" hengan "asmak" kökenlerinden geldiği belirtilmektedir.[6]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Stonehenge'den önce

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakın bölgede bilinen en eski yapılar dört veya beş adet çukurun içinde bulunan, üçü MÖ 8500 ile 7000 yılları arasında Mezolitik dönemde dikilmiş büyük çam totem benzeri sütunlar olarak tahmin edilmekte.[7] Bu yapıların daha sonraki Stonehenge anıtıyla nasıl bir ilişkisi olduğu ise bilinmemektedir.

Şu anda, güney İngiltere'nin büyük bir kısmı ormanlık alanla kaplıyken, Stonehenge bölgesindeki kireç yaylası alışılmadık bir şekilde açık bir alandır.[8] Bu, erken dönem Neolitik sit alanının bu bölgede bulunmasının nedeni olabilir.

Bu sit alanında, Robin Hood's Ball'daki geçitli duvar alanı, iki cursus anıtı (Greater veya Stonehenge ve Lesser Cursus) ve tümü MÖ 3500 yıllarından kalma birkaç uzun höyük bulunmaktaydı. Bu anıtların varlığı muhtemelen Stonehenge'in yeri üzerinde etkili oldu.

En eski anıt

[değiştir | kaynağı değiştir]
Heel Stone, 2009 "sağdaki yapı, zeminin erozyondan korunmasını sağlayan bir yürüme yoludur."

Heel Stone ve Kuzey Höyüğü olarak bilinen höyük gibi yapıların, Stonehenge'in ilk bileşenleri olması mümkündür,[9] ancak bilinen en eski büyük olay, M.Ö.3000 civarında iç ve dış setlere sahip dairesel bir hendek inşa edilmesidir. Bu yapılar, yaklaşık 100 metre çapında bir alanı çevrelemekte ve iki girişi vardı.[10]

Set ve hendeklerin içinde muhtemelen bazı ahşap yapılar vardı ve ayrıca setin içinde Aubrey Delikleri olarak bilinen 56 çukur bulunmaktaydı. Bu deliklerin ne için yapıldığı hakkında pek çok tartışma olmuştur: uzun yıllardır fikir birliği, deliklerin içine dik olarak ahşap direkler koyulduğu yönündedir, ancak son zamanlarda bazılarına ahşap yerine taş koyulmuş olabileceği fikri yeniden ortaya çıkmıştır.[11]

Aubrey Deliklerinin içinde ve çevresinde insanlar cenazelerini gömmüşlerdir. Bölgede yaklaşık 64 kremasyon bulunmuştur, 150 kadar kişinin ise Stonehenge'de gömüldüğü tahmin edilmekte ve bu da onu Britanya Adaları'ndaki en büyük Geç Neolitik mezarlık yapıyor.[12]

Taş tasarımları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Stonehenge'in tahmini yapım planı, 2004

MÖ 2500'lü yıllara gelindiğinde taşlar anıtın merkezinde dikili haldeydi. Stonehenge'de büyük sarsenler ve küçük bluestone'lar olmak üzere iki tip taş kullanılmıştır. İki çift sarsen taşı karşılıklı gelecek şekilde dikey olarak, bluestone'lar ise karşılıklı iki sarsen'in üstüne gelecek şekilde dizilmiştir.[13] Muhtemelen taşlar anıtın ortasına dikilirken, girişe yakın sarsenler, çevredeki dört İstasyon Taşı ile birlikte kaldırıldı.

Yaklaşık 200 veya 300 yıl sonra, merkezi bluestone'lar bir daire ve iç oval oluşturacak şekilde yeniden düzenlendi (daha sonra yine bir at nalı şeklinde değiştirildi). Stonehenge'i Avon nehrine bağlayan toprak yolda bu sırada inşa edildi.

Stonehenge'deki son tarih öncesi faaliyetlerden biri, Y ve Z delikleri olarak adlandırılan iki eş merkezli çukur halkasının taş dekorlarının etrafını kazmaktı. Bu faaliyet, bulunan boynuzlar sayesinde radyokarbon yöntemi ile MÖ 1800 ile 1500 arasına tarihlenmiştir. Bu çukurların asla tamamlanmayan taşların yeniden düzenlenmesi için tasarlanmış olabilecekleri düşünülmektedir.[14]

Stonehenge yapıldıktan sonra

[değiştir | kaynağı değiştir]

Stonehenge'deki taşlar, büyük bir değişimin yaşandığı tarih öncesi bir zamanda inşa edilmişti, yeni "Beaker" tarzı çanak-çömlek stilleri ve metal işleme bilgisi ile birlikte bireylerin mezar eşyaları kıtadan gelmekteydi. Yaklaşık MÖ 2400'den itibaren Amesbury Okçusu gibi iyi döşenmiş Beaker mezarları anıt yakınlarında bulunmaktadır.[15]

Erken Tunç Çağı'nda, İngiltere'deki en büyük yuvarlak höyük topluluklarından biri Stonehenge çevresindeki alana inşa edildi. King Barrow Ridge ve Normanton Down mezarlığındaki özellikle zengin gömüler gibi pek çok el arabası grubu, Stonehenge'den görülebilen tepelerde kasıtlı olarak konumlandırılmış gibi görünmektedir.

Stonehenge'deki sarsenlerden dördü, balta başlarını ve birkaç hançeri tasvir eden yüzlerce oymayla süslenmiştir. Bunlar, MÖ 1750-1500 yıllarına tarihlenen Arreton Down tipi bronz baltalar gibi görünmektedirler. Bu baltalar, erken Tunç Çağı toplumunda bir güç veya statü sembolü veya bir şekilde yakınındaki yuvarlak höyüklerle ilişkilendirilmiş olabilirler.[16]

Geçmiş tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Stonehenge'in 14. yüzyılın ikinci çeyreğinden kalma bilinen en eski tasviri " Bir dev, Merlin'in Stonehenge'i inşa etmesine yardım etmekte"

Orta Tunç Çağı'ndan itibaren, Stonehenge gibi anıtların inşasına ve tarlalar oluşturulması gibi faaliyetlere daha az ortak çaba harcandı.[17] Demir Çağı'nda, muhtemelen MÖ 700 civarında, daha sonra Vespasian Kampı olarak bilinen büyük bir hillfort, Stonehenge'in 1¼ mil doğusunda, Avon Nehri'ne bakan bir alanda inşa edildi.[18] Ayrıca Stonehenge, Roma döneminde (MS 43'ten itibaren) sık sık ziyaret edilmiş gibi görünmekte, çünkü burada birçok Roma nesnesi bulunmuştur.[19] Son zamanlarda yapılan kazılar, Stonehenge'in Romano-İngiliz halkının ritüeller gerçekleştirdiği bir yer olma olasılığını artırdı.[20]

Küçük Amesbury kasabasının, Avon üzerinden bir geçiş noktasında, MS 6. yüzyılda kurulmuş olması muhtemeldir. Sakson döneminde ise Stonehenge'e muhtemelen başı kesilmiş suçlu bir adam gömüldü.[21] Bu andan itibaren, koyun yetiştiriciliği Stonehenge çevresindeki açık araziye hakim olmuştur.[22] Stonehenge hakkında günümüze ulaşan en eski yazılı kaynaklar Orta Çağ döneminden kalmadır. 14. yüzyıldan itibaren ise Stonehenge'e, çizimlerine ve resimlerine artan kaynaklar vardır.

20. ve 21. yüzyılda Stonehenge

[değiştir | kaynağı değiştir]
1822 ila 1898 yılları arasında Stonehenge
1920 restorasyonunun bir gazete tasviri

Savunma Bakanlığı, ordu eğitim tatbikatları için Salisbury Ovası'nda geniş bir arazi parçası satın aldığında, 1897'den beri ordunun faaliyetlerinin bölge üzerinde etkisi oldu; kışla, atış sahaları, sahra hastaneleri, hava limanları ve hafif demiryolları kuruldu.[23] Bunlardan Birinci Dünya Savaşı Stonehenge Havaalanı gibi bazıları çoktan yıkıldı, ancak erken dönem askeri havacılık tarihinde önemli yeri olan Larkhill Havaalanı hangarları gibi hâlâ ayakta olan yapılar da bulunmakta.[24] Paralı yollar ve Salisbury demiryolu, Stonehenge'e çok daha fazla ziyaretçi getirdi. 1880'lerden itibaren, çeşitli taşlar ahşap direklerle desteklenmişti, ancak 1900'de bir sarsıntıyla dikey sarsen taşlarının üstündeki yatay bluestone'lar düştüğünde, ziyaretçilerin güvenliği konusundaki endişeler arttı. Bölgenin o zamanki sahibi Edmund Antrobus, Society of Antiquaries'in yardımıyla, 1901'de en yüksek triliton'un yeniden dikilmesini organize etti. Bu, Stonehenge'i korumak ve restore etmek için bir dizi kampanyanın başlangıcıydı.[25]

Anıt, 1918 yılında yerel halktan biri olan Cecil Chubb tarafından Atrobus ailesinden satın alınana kadar özel mülkiyet idi. Chubb Stonehenge'i satın aldıktan sonra ulusa bağışladı,[26] ve bu andan itibaren Stonehenge'i koruma görevi devlete düştü. 1927'den itibaren National Trust, Stonehenge çevresindeki araziyi korumak ve otlak haline geri döndürmek için satın almaya başladı. Şu anda Stonehenge çevresindeki geniş alanlar onların mülkiyetindedir.

Yapım aşaması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Taşların taşınması

[değiştir | kaynağı değiştir]
Taşların nasıl taşındığı hakkında bir canlandırma, Stonehenge ziyaretçi merkezi

Stonehenge'de iki tip taş kullanıldı; sarsen ve bluestone. Sarsen taşları, güney İngiltere'ye doğal olarak dağılmış halde bulunan bir tür silkret kayadır. Yıllardır arkeologların çoğu bu taşların 32 km uzaklıktaki Marlborough Downs'dan getirildiğine inanmakta. Bununla birlikte, yeni jeokimyasal yolları kullanan son araştırmalar, Marlborough Downs'un gerçekten taşların kaynağı olduğunu doğrulamakla kalmadı, aynı zamanda sarsenlerin büyük olasılıkla geldiği alanı da belirledi; Marlborough'nun güneybatısındaki West Woods olarak bilinen bölge.[27] Taşların her biri 25 ila 30 ton ağırlığındadır.

Bluestone, Stonehenge'deki daha küçük taşlara atıfta bulunmak için kullanılan terimdir. Mavi görünmeseler de, kırıldıklarında veya ıslandıklarında mavimsi bir ton alırlar. Mavi taşlar, çeşitli jeolojilere sahip olmalarına rağmen hepsinin güneybatı Galler'deki Preseli Tepeleri'nden getirildiği tespit edilmiştir. Taşların her biri 2 ila 5 ton ağırlığındadır.

Bazı insanlar ise, mavi taşların buzulların hareketiyle Salisbury Ovası'na getirilmiş olabileceğine inanıyor, ancak çoğu arkeolog, bunların insan çabasıyla taşındığını düşünüyor. Bu taşımanın 250 kilometreden daha uzun bir mesafede nasıl yapıldığı bilinmemektedir, ancak taşların hem su şebekeleri aracılığıyla hem de kara yolu ile taşınmış olması muhtemeldir.

Taşların şekillendirilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sarsen taşlarının birbirine geçirilmesi hakkında bir tasvir

Stonehenge'in kuzeyindeki alanda büyük miktarlarda sarsen ve bluestone artık malzemesi ve kırık çekiç taşları bulundu; bu alanda taşlara şekil verildiği düşünülmektedir. Stonehenge'de bulunan çeşitli boyutlarda arsen ve çakmaktaşı çekiç taşlarının daha büyük olanları, taşı kabaca yontmak ve kırmak için, daha küçük olanlar ise yüzeyleri şekillendirmek ve düzleştirmek için kullanıldı.

Taşların yakın zamanda yapılan lazer incelemesinin analizi, kullanılan farklı taş işleme yöntemlerini ortaya çıkardı ve özellikle, merkez triliton'ların kuzeydoğu tarafı ve iç yüzleri olmak üzere anıtın bazı bölümlerinin diğerlerinden daha dikkatli işlendiğini gösterdi.

Resimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Stonehenge ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Stonehenge'in esrarı çözülüyor". BBC News Türkçe. 10 Eylül 2014. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  2. ^ Morgan, James (21 Eylül 2008). "Dig pinpoints Stonehenge origins". BBC. 22 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2008. 
  3. ^ Scott, Julie; Selwyn, Tom, (Ed.) (2010). Thinking Through Tourism (İngilizce). Bloomsbury Publishing. s. 191. 
  4. ^ "History of Stonehenge". English Heritage. 10 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020. 
  5. ^ "Stonehenge Landscape". National Trust (İngilizce). 20 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020. 
  6. ^ "Stonehenge | Definition of Stonehenge by Oxford Dictionary on Lexico.com also meaning of Stonehenge". Lexico Dictionaries | English (İngilizce). 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020. 
  7. ^ "Library". archaeologydataservice.ac.uk (İngilizce). 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  8. ^ French, Charles; Scaife, Rob; Allen, Michael J.; Pearson, Mike Parker; Pollard, Josh; Richards, Colin; Thomas, Julian; Welham, Kate (Eylül 2019). "Durrington Walls to West Amesbury by way of Stonehenge: a major transformation of the Holocene landscape". The Antiquaries Journal (İngilizce). 92: 1-36. doi:10.1017/S0003581512000704. ISSN 0003-5815. 3 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "Research Department Reports". research.historicengland.org.uk. 18 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  10. ^ J Last (2011). Introduction to Heritage Assets: Prehistoric Henges and Circles (İngilizce). English Heritage. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Pearson, Mike Parker; Chamberlain, Andrew; Jay, Mandy; Marshall, Peter; Pollard, Josh; Richards, Colin; Thomas, Julian; Tilley, Chris; Welham, Kate (1 Mart 2009). "Who was buried at Stonehenge?". Antiquity (İngilizce). 83 (319): 23-39. doi:10.1017/S0003598X00098069. ISSN 0003-598X. 
  12. ^ "Lives before and after Stonehenge: An osteobiographical study of four prehistoric burials recently excavated from the Stonehenge World Heritage Site". Journal of Archaeological Science: Reports (İngilizce). 20: 692-710. 1 Ağustos 2018. doi:10.1016/j.jasrep.2018.06.008. ISSN 2352-409X. 25 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  13. ^ Darvill, Timothy; Marshall, Peter; Pearson, Mike Parker; Wainwright, Geoff (Aralık 2012). "Stonehenge remodelled". Antiquity (İngilizce). 86 (334): 1021-1040. doi:10.1017/S0003598X00048225. ISSN 0003-598X. 
  14. ^ "English Heritage Archaeological Monographs". Archaeology Data Service. doi:10.5284/1028203. 2 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020. 
  15. ^ "Amesbury (Wiltshire, England): Stonehenge", Northern Europe, Routledge, ss. 30-35, 28 Ekim 2013, ISBN 978-0-203-05915-9, erişim tarihi: 25 Eylül 2020 
  16. ^ "Laser scan reveals surface details of Stonehenge". Physics Today. 2012. doi:10.1063/pt.5.026424. ISSN 1945-0699. 
  17. ^ Greis, Gloria Polizzotti; Richards, Julian (1992). "The Stonehenge Environs Project". Journal of Field Archaeology. 19 (2): 222. doi:10.2307/529984. ISSN 0093-4690. 
  18. ^ LOCKYER, NORMAN (Mayıs 1902). "The Wiltshire Archaeological and Natural History Magazine The Wiltshire Archaeological and Natural History Magazine". Nature. 66 (1697): 25-27. doi:10.1038/066025a0. ISSN 0028-0836. 
  19. ^ "Supplementum Epigraphicum GraecumSivrihissar (in vico). Op. cit. Op. cit. 334, n. 19". Supplementum Epigraphicum Graecum. 14 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020. 
  20. ^ Darvill, Timothy; Wainwright, Geoffrey (21 Nisan 2009). "Stonehenge excavations 2008". The Antiquaries Journal. 89: 1-19. doi:10.1017/s000358150950002x. ISSN 0003-5815. 
  21. ^ Reynolds, Andrew (26 Mart 2009), "The Geography of Deviant Burial in Anglo‐Saxon England", Anglo-Saxon Deviant Burial Customs, Oxford University Press, ss. 180-234, ISBN 978-0-19-954455-4, erişim tarihi: 26 Eylül 2020 
  22. ^ Whittle, Alasdair (1 Mart 2009). "Andrew J. Lawson. Chalkland: an archaeology of Stonehenge and its region. 2007. Salisbury: Hobnob; 978-0-946418-61-9 casebound £25; 978-0-946418-70-1 paperback £17.95". Antiquity. 83 (319): 227-228. doi:10.1017/s0003598x00098306. ISSN 0003-598X. 
  23. ^ Holbrook, Neil (23 Temmuz 2020). "A Romano-British Roadside Settlement at Beanacre, Wiltshire. By C. Mason. Wessex Archaeology Occasional Paper. Wessex Archaeology, Salisbury, 2018. Pp. ix 107, illus. Price: £15.00. isbn9781911137085". Britannia: 1-1. doi:10.1017/s0068113x2000029x. ISSN 0068-113X. 
  24. ^ Aubrey, John; Britton, John (1847). The natural history of Wiltshire : written between 1656 and 1691 / edited and elucidated by notes by John Britton. London :: Printed by J.B. Nichols,. 
  25. ^ Adams Stein, Jesse (19 Kasım 2016), "The visual at work: oral history and institutional photographs", Hot Metal, Manchester University Press, ISBN 978-1-78499-434-1, erişim tarihi: 28 Eylül 2020 
  26. ^ Piggott, Stuart (Mart 1984). "Christopher Chippindale: Stonehenge complete. London, Thames & Hudson, 1983. 296 pp., 260 illustrations, 13 in colour. £12.50". Antiquity. 58 (222): 68-68. doi:10.1017/s0003598x00056052. ISSN 0003-598X. 
  27. ^ Nash, David J.; Ciborowski, T. Jake R.; Ullyott, J. Stewart; Pearson, Mike Parker; Darvill, Timothy; Greaney, Susan; Maniatis, Georgios; Whitaker, Katy A. (Temmuz 2020). "Origins of the sarsen megaliths at Stonehenge". Science Advances (İngilizce). 6 (31). doi:10.1126/sciadv.abc0133. ISSN 2375-2548. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Stonehenge&oldid=33954212" sayfasından alınmıştır