İçeriğe atla

Sparta

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde Antik Yunan şehir devleti hakkındadır. Günümüzdeki Sparta için Sparta (modern) sayfasına bakınız. Diğer kullanımlar için Sparta (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Sparta
Λακεδαίμων (Grekçe)
Lakedemonya
MÖ 900'ler – MÖ 192
{{{arma_açıklaması}}}
Lambda harfi Sparta ordusu tarafından Lakedemonya'nın sembolü olarak kullanılmıştır
Antik Sparta'nın toprakları
Antik Sparta'nın toprakları
BaşkentSparta
Yaygın dil(ler)Dor Yunancası
Resmî din
Yunan politeizmi
HükûmetDiarşi
Kral 
• MÖ 1104-1066
Evristenis
• MÖ 1104-1062
Proklis
• MÖ 489-480
I. Leonidas
• MÖ 192
Lakonikos
Yasama organı
Tarihî dönemKlasik Antik Çağ
• Kuruluşu
MÖ 900'ler
MÖ 685-668
MÖ 480
MÖ 431-404
MÖ 362
• Akha tarafından ilhâkı
MÖ 192
Öncüller		 Ardıllar
Yunan Karanlık Çağları
Akha Birliği
Roma Cumhuriyeti

Sparta (Dor Grekçesi: Σπάρτα, Spártā Attika Grekçesi: Σπάρτη, Spártē) Antik Yunanistan'ın Lakonya bölgesindeki öne çıkan bir şehir devletiydi. Söz konusu şehir devleti, antik dönemde Lakedemon (Λακεδαίμων, Lakedaímōn) olarak bilinirken, Sparta ismi Peloponez'in (diğer adıyla Mora Yarımadası) güneydoğusunda bulunan Lakonya bölgesindeki Evrotas Nehri'nin kıyısındaki ana yerleşim bölgesi için kullanılan bir isimdi.[1] Sparta, MÖ 650'lerde Antik Yunanistan'daki baskın askeri kara kuvveti hâline gelmiştir.

Sparta, askeri üstünlüğü göz önüne bulundurulduğunda, Pers-Yunan Savaşları sırasında birleşik Yunan ordusunun önde gelen gücü olarak tanındı. Bu savaşta Sparta aynı safta çarpıştığı Atina'nın yükselen deniz gücüyle rekabet halindeydi.[2] Sparta, Peloponez Savaşı sırasında (MÖ 431 ile 404 arası) Atina'nın başlıca düşmanıydı ve bu savaştan zaferle çıktı.[3] Sparta şehir devleti siyasi bağımsızlığını MÖ 146'da Roma'nın Yunanistan'ı fethine kadar sürdürmesine rağmen, MÖ 371'de gerçekleşmiş Leuktra Savaşı, Sparta hegemonyasını sona erdirdi. Sparta, Roma İmparatorluğu'nun bölünmesinden sonra, özellikle de vatandaşlarının birçoğunun Mistra'ya taşındığı Orta Çağ'da uzun bir gerileme dönemi geçirdi. Modern Sparta, güney Yunanistan bölgesi Lakonya'nın başkenti olup, bir narenciye ve zeytin işleme merkezidir.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Klasik Dönem Sparta Şehri Antik Haritası (arkeolojiye değil antik kaynaklara dayanmaktadır).

Sparta, güneydoğuda Peloponnese, Laconia bölgesindedir. Antik Sparta, Laconia'nın en büyük nehri olan Eurotas nehri'nin kıyısına inşa edilmişti ve ona bir tatlı su kaynağı sağlıyordu. Eurotas vadisi, batıda Taygetus dağı (2,407 m) ve doğuda Parnon dağı (1,935 m). Kuzeyde Laconia, Arkadya'dan 1000 m yüksekliğe ulaşan tepelik yaylalarla ayrılır. Bu doğal savunmalar Sparta'nın avantajına çalıştı ve onu görevden almaktan ve istiladan korudu. Karayla çevrili olmasına rağmen, Sparta'nın Laconian Körfezi üzerinde bir vasal limanı Gytheio vardı.

Kuruluşu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sparta bölgesi

MÖ 9. yüzyıl sonunda Pitana, Meson, Limnai ve Kynosura isimli dört köy birleşti. Ancak şehir hiçbir zaman sur içine alınmadı. MÖ 8. yüzyılda Eurotas vadisi yakın dağlar ve kıyı ovası da şehrin topraklarına katıldı. Zengin eyalet Messinia ele geçirildi. İç savaşlarında yaşandığı dönemde şehirde örgütlenmeler başladı. Kurumlar Lykurgos tarafından kuruldu. Bir tür anayasa ilan edildi. Lakedaimonların sitesi tüm haklara sahip vatandaşlardan oluşuyor, eşitler olarak adlandırılan bu yurttaşlar devletten, Heiloslar tarafından işlenen toprak hissesi (kleros) alıyorlardı. Heiloslar bazen aşağılanıyor ve ülkede huzuru sağlamak için gerekli görülen terör dönemlerinde öldürülüyorlardı. Perioikoslar ise kendi geleneklerine göre yaşıyorlardı. Orduyu iki kral komuta ediyor, siyasal yaşamı ise Gerusialar yönetiyordu. Sparta'daki yaşam bu dönemde çok parlaktı. Ancak ülkede gerginlik artmaya başladı. Argos ile yapılan savaşta yenildiler. Sistem katılaştı. Katı bir eğitim sistemi kabul edildi. Her türlü lüks yasaklandı. MÖ 550'ye doğru, Khilon'un dönemindeki Sparta, elindekileri korumakla yetinen, kendi içine kapanık bir şehir oldu.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

  1. ^ Cartledge 2002, s. 91
  2. ^ Cartledge 2002, s. 174
  3. ^ Cartledge 2002, s. 192

Genel

  • Davies, Norman (1997) [1996]. Europe: a History. Random House. ISBN 0712666338. 
  • Adcock, F.E. (1957), The Greek and Macedonian Art of War, Berkeley: University of California Press, ISBN 0-520-00005-6 
  • Autenrieth, Georg (1891). A Homeric Dictionary for Schools and Colleges. New York: Harper and Brothers. 
  • Bradford, Ernle (2004), Thermopylae: The Battle for the West, New York: Da Capo Press, ISBN 0-306-81360-2 
  • Buxton, Richard (1999), From Myth to Reason?: Studies in the Development of Greek Thought, Oxford: Clarendon Press, ISBN 0-7534-5110-7 
  • Cartledge, Paul (2002), Sparta and Lakonia: A Regional History 1300 to 362 BC, 2, Oxford: Routledge, ISBN 0-415-26276-3 
  • Cartledge, Paul (2001), Spartan Reflections, Londra: Duckworth, ISBN 0-7156-2966-2 
  • Cartledge, Paul. "What have the Spartans Done for us?: Sparta's Contribution to Western Civilization", Greece & Rome, Vol. 51, Issue 2 (2004), pp. 164–179.
  • Cartledge, Paul; Spawforth, Antony (2001), Hellenistic and Roman Sparta, 2, Oxford: Routledge, ISBN 0-415-26277-1 
  • Ehrenberg, Victor (1973), From Solon to Socrates: Greek History and Civilisation between the 6th and 5th centuries BC, 2, Londra: Routledge, ISBN 0-415-04024-8 
  • Forrest, W.G. (1968), A History of Sparta, 950–192 B.C., New York: W. W. Norton & Co. 
  • Green, Peter (1998), The Greco-Persian Wars, 2, Berkeley: University of California Press, ISBN 0-520-20313-5 
  • Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940). Jones, Henry Stuart (Ed.). A Greek-English Lexicon. Oxford: Clarendon Press. .
  • Morris, Ian (1992), Death-Ritual and Social Structure in Classical Antiquity, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-37611-4 
  • Pomeroy, Sarah B. (2002), Spartan Women, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-513067-6 
  • Powell, Anton (2001), Athens and Sparta: Constructing Greek Political and Social History from 478 BC, 2, Londra: Routledge, ISBN 0-415-26280-1 
  • Pausanias (1918). Description of Greece. with an English Translation by W.H.S. Jones, Litt.D., and H.A. Ormerod, M.A., in 4 Volumes. Cambridge, MA; London. 
  • Plutarch (1874), Plutarch's Morals, Plutarch, Translated from the Greek by several hands. Corrected and revised by. William W. Goodwin, PH. D., Boston, Cambridge 
  • Plutarch (1891), Bernardakis, Gregorius N. (Ed.), Moralia, Plutarch (Yunanca), Leipzig: Teubner 
  • Plutarch (2005), Richard J.A. Talbert (Ed.), On Sparta, 2, Londra: Penguin Books, ISBN 0-14-044943-4 
  • Plutarch (2004), Frank Cole Babbitt (Ed.), Moralia Vol. III, Loeb Classical Library, Cambridge: Harvard University Press, ISBN 0-674-99270-9 
  • Thompson, F. Hugh (2002), The Archaeology of Greek and Roman Slavery, Londra: Duckworth, ISBN 0-7156-3195-0 
  • Thucydides (1974), M.I. Finley, Rex Warner (Ed.), History of the Peloponnesian War, Londra: Penguin Books, ISBN 0-14-044039-9 
  • West, M.L. (1999), Greek Lyric Poetry, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-954039-6 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sparta&oldid=33729006" sayfasından alınmıştır