Sosyal duygusal gelişim

Sosyal duygusal gelişim, çocuk gelişiminin bir alanını kapsamaktadır. Çocukların duyguları anlama, deneyimleme, ifade etme ve yönetme becerilerini içeren bir gelişim alanıdır. Başkalarıyla anlamlı ilişkiler geliştirmesi kendisini daha iyi tanıyabilmesi ve daha iyi kararlar verebilmesi sosyal duygusal gelişimiyle birlikte gelişen becerilerdir. Kapasiteleri doğrultusunda kazandıkları gelişim ögelerini aşamalı olarak hayatlarına geçirdikleri bütünleştirici bir süreçtir. Bununla birlikte sosyal duygusal gelişim birçok ögeyi içeren fakat bunlarla sınırlı olmayan çok çeşitli beceri ve yapıları kapsamaktadır. Bahsedilen bu ögelerden bazıları şunlardır: öz farkındalık, ortak dikkat, oyun, zihin teorisi, öz saygı, duygu düzenleme, arkadaşlıklar ve kimlik gelişimi.

Sosyal duygusal gelişim, çocukların diğer gelişimsel becerileri daha sağlıklı yürütebilmeleri için bir temel oluşturmaktadır. Örneğin, zor bir ev işini tamamlamak için bir çocuğun kardeşinden yardım alma becerisine ihtiyacı olabilmektedir. Bir kavgadan sonra romantik bir ilişki sürdürmek için bir partnerin duygularını ifade edebilmesi ve çatışmayı başarılı bir şekilde çözmek için diğer partnerin bakış açısını alması gerekebilmektedir. Bununla birlikte sosyal duygusal gelişim aynı zamanda diğer gelişimsel alanlarla ilişkili ve bunlara bağlantılıdır.

Majör depresif bozukluk, anksiyete bozuklukları, sınırda kişilik bozukluğu, madde kullanım bozuklukları ve yeme bozuklukları dahil olmak üzere birçok akıl sağlığı bozukluğu en belirgin olarak duygu düzenleme olmak üzere sosyal duygusal gelişim odağında tanımlandırılmaktadır. Otizm spektrum bozukluğunun temel bulgularının çoğu, ortak dikkat dahil olmak üzere sosyal duygusal gelişim alanlarındaki anormallikleri yansıtmaktadır.

Erken çocukluk dönemi (doğumdan 3 yaşına kadar)

Bağlanma

Bağlanma, bireylerin yaşamlarındaki diğer insanlarla kurdukları güçlü bağı ifade etmektedir. Evli partnerler gibi yetişkinlikte önemli diğer kişilerle bağlanma ilişkilerimiz olabilmektedir. Yine de bağlanmanın temeli ve en etkili şekli bebeklik döneminde birincil bakıcıyla olan bağlanma şekliyle oluşmaktadır. John Bowlby ve Mary Ainsworth bağlanma teorisini ilk olarak bir deneyle birincil bakıcıya duygusal bağların hayatta kalmak için kullanıldığı bir süreç olarak tanımlamış ve test etmişlerdir. Bu deneyde, bebek sekiz dakika boyunca bir yabancıyla annesinden ayrı bir odada yalnız kalmaktadır. Bu süreçte iki an çok önem arz etmektedir; anneden ayrılma ve anneyle buluşma anı. Bu iki anda verilen tepkiye göre bebek iki ana bağlanma tarzından birine dahil edilmektedir; güvenli ya da güvensiz. Güvensiz bağlanma da kararsız (ikircikli/iki değerli) ve kaçıngan olarak ikiye ayrılmaktadır. Güvenli bağlanmaya sahip çocuklar anne giderken normal bir gerilim yaşarken anne geri döndüğünde ise mutlu ve sevinçli bir karşılama içine girmektedirler.Kararsız bağlanma tarzındaki çocuk ise anne giderken aşırı bir üzüntü ve ayrılamama davranışı gösterirken anne geri döndüğünde anneye öfkeli ve reddedici davranmaktadır. Kaçıngan çocuklarda ise, ayrılış anı sakin ve neredeyse tepkisizken buluşma anı anneyi reddedici ve uzaklaştırıcı özelliktedir.

Duygusal deneyimler

Duygusal ifadelerden gülümseme, bebeklikte bilinçsiz olarak başlamaktadır. Sonrasında çevresindekilerle etkileşime girdikçe sosyal gülümsemeye doğru ilerler ve büyüdükçe daha bilinçli hale gelmektedir. Doğumdan başlayarak yenidoğanlar, ağrı, açlık, diş çıkarma gibi uyaranlara ve bedensel durumlara yanıt olarak genelleştirilmiş bir sıkıntıyı işaret etme kapasitesine sahiptir. Bu sıkıntılarını genellikle ağlayarak ifade etmektedirler.

Sosyal etkileşimler de ise 3 ila 6 aylık bebekler, genellikle çevresindekiler ile basit karşılıklı alışverişe başlamaktadırlar. Bu alışveriş sözcüklerden değil gülümsemeler veya diğer yüz ifadeleri ile bedensel hareketlerini -kolları kaldırma gibi- kullanmasıyla oluşmaktadır.

Okul öncesi dönemi (3-6 yaş)

Benlik kavramı

Kişinin kim olduğunu tanımlarken tanımladığı nitelikler, yetenekler, tutumlar ve değerler birikimini ifade etmektedir. Temel öz farkındalıkve cinsiyetlerini kendi kendine etiketleme dahil olmak üzere benlik kavramını destekleyen bazı başlangıçlar bu dönemden önce meydana gelse de, bu dönem bazı ilerlemeleri içermektedir. Çocuklar bu dönemde çevresindekilere hangi oyunu iyi oynayabildiğini, hangisini sevdiğini ve nasıl oynayabildiklerini anlatarak kim olduğunu da anlatmaya çalışmaktadırlar.

Başkalarını anlama

Okul öncesi çağındaki çocuklar zihin teorisinin temellerini veya başkalarının bakış açısını anlama ve taklit etme becerisini gösterebilmektedirler. Bununla birlikte bu beceri, çocukların yanlış olsa bile düşüncelerin ve inançların davranışı nasıl etkilediğine dair sınırlı anlayışıyla oluşmaktadır.

Sosyal etkileşimler kurma

Çocuk için sosyal etkileşimin en yüksek olduğu anlar oyun oynadıkları anlardır. Aynı zamanda oyun zamanları genellikle çocukların gelişiminin merkezi bir yapı taşı olarak gösterilmektedir. Öyle ki tüm çocukların bir insan olarak hakları olduğunu belirtmektedir. Oyunun karmaşıklığı ve çeşitliliği okul öncesi yıllarda muazzam bir şekilde artmaktadır. En önemlisi çocukların ortak bir hedef için çalıştıkları işbirliği içindeki oyunların sayısı da drama oyunlarıyla başlamaktadır.

Orta çocukluk dönemi (7-12)

Cinsiyet kimliği oluşturma

Orta çocukluk döneminde erkek ve kızlar cinsiyete göre akran grupları oluşturmaktadırlar. Önceden öğrenilmiş cinsiyet davranışlarını sürdürebilmek için de taklit yeteneklerini kullanabilmektedirler. Okul çağındaki çocuklar sosyal hayattaki karşılaştırmaları kullanarak cinsiyet kimliklerine ne kadar ait olduklarına ilişkin kendileri ve arkadaşları üzerinde gözlemlere başlamaktadırlar.

Kurallara uyma

Duyguları sergileme kuralları bireylerin duygularını ne zaman, nasıl ve kiminle ifade edebileceğini belirleyen kültüre bağlı normlardır. Buna göre, sergileme kurallarını hayata geçirme yeteneği çocukların duygusal ifade ve duygu düzenleme kapasitelerine bağlı olmaktadır. Bu sergileme kurallarına yönelik sosyalleşme bebeklik döneminde başlar ve çocuklar okul öncesi dönemde bir miktar kapasite gösterebilmektedir. Bununla birlikte, ilkokulda çocukların sergileme kurallarını kullanması ve bunların değerini anlama giderek daha karmaşık hale gelebilmektedir.

Duygu düzenleme

Okula başladıktan sonra çocukların duygu düzenleme birikimi giderek daha çeşitli hale gelmektedir. Çünkü çocuk ebeveynleriyle etkileşimleri dışında da sosyal ortamlara girerek yeni birikimler oluşturmaya başlamaktadır. Orta çocukluk döneminde, çocuklar daha karmaşık yolları seçmeye ve öğrenmeye başlamaktadırlar. Örneğin problem çözme becerilerini geliştirmek ve olumluya odaklanmaya çalışmak daha önemli hale gelmektedir.

Ergenlik (13-18 yaş)

Arkadaşlık kurma

Ergenlik arkadaşlık ilişkilerinin giderek daha önemli ve sık görüşmelerin yapıldığı hale geldiği bir zamandır. Bu dönemde ergenlerin akranlarıyla geçirdikleri süre ebeveynleriyle geçirdikleri sürenin çok daha fazlası olarak gözlemlenmiştir.] Aynı zamanda bu dönemde arkadaşlıkların yapılarında gelişimsel bazı değişikler ortaya çıkmaktadır. Ergenlik öncesi dönemde arkadaşlıklar oyun temelli kurulurken bu dönemde bir değişim söz konusu olmaktadır. Ergenlerin arkadaşlıkları artan duygusal destek ihtiyacı, yakınlık kurma, bağlılık oluşturma ve sadakat isteme ihtiyaçlarına hizmet etmektedir.

Kabul Görme

Bu dönemde ortaya çıkan onaylanma ve kabul görme ihtiyacı da sosyal duygusal gelişimin bir parçası haline gelmektedir. Ergenler akranları ve ebeveynleri tarafından onaylanmak ve kabul görmek için bazı davranışlar ortaya koyabilmektedirler. Bu davranışlar bazen bir spor dalıyla uğraşmak gibi faydalı faaliyetler olurken bazen de olumsuz davranışları barındırabilmektedir.