İçeriğe atla

Sednoid

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Sednoit sayfasından yönlendirildi)
Uzak küçük gezegen türleri
Neptün'ün 30 AU dairesel yörüngesi (mavi) ve bilinen dört sednoidden üçünün yörüngeleri.
Bilinen üç sednoidin görünür büyüklükleri
Adını taşıyan ve bilinen ilk sednoid olan Sedna'nın keşif görüntüsü

Sednoid, Güneş'e 47,8 AU mesafede, Kuiper Kuşağı'nın çok ötesinde bir enberide yer alan Neptün ötesi cisimlerin alt gruplarından birine verilen isimdir. Bu gruba mensup olan yalnız dört nesne bilinmektedir. Bunlar; 90377 Sedna, 2012 VP113, 541132 Leleākūhonua (2015 TG387) ve 2021 RR205 olup, çok daha fazla sayıda oldukları tahmin edilmektedir.[1] Dördünün de enberisi 55 AU'dan büyüktür.[2] Bu nesneler, görünüşte Güneş Sisteminin dışında yer almaktadır ve gezegenlerle önemli bir etkileşimde bulunmazlar. Genellikle ayrık nesne olarak gruplandırılırlar. Her ne kadar OCO'ların başlangıçta bilinen dört sednoitin enötesinden daha uzakta, yani 2.000 AU'nun mesafede olduğu tahmin edilse de, Scott Sheppard gibi bazı astronomlar sednoitlerin iç Oort bulutu nesneleri (OCO'lar) olduğunu düşünmektedir.[3]

Sednoidlerin kesin bir tanımına yönelik yapılan girişimlerden biri, onları enberisi 50 AU'dan ve yarı büyük ekseni 150 AU'dan büyük olan herhangi bir cisim olarak tanımlamıştır.[4][5] Ancak bu tanım, enberisi 50,02 AU ve yarı büyük ekseni yaklaşık 700 AU olan 2013 SY99 gibi cisimler için geçerli olup, Sednoitlerin tümünü kapsamadığı, bundan ziyade 474640 Alicanto, 2014 SR349 ve 2010 GB174 ile aynı dinamik sınıfa ait bir tanım olduğu düşünülmektedir.[6]

Sednoidler yüksek dış merkezlikleriyle (0,8'den büyük), Neptün ile kararlı bir rezonansta olan orta dereceli dış merkezliğe sahip yüksek enberili nesnelerden, yani 2015 KQ174, 2015 FJ345, (612911) 2004 XR190 ("Buffy"), 2014 FC72 ve 2014 FZ71'den ayrılırlar.[7]

Açıklanamayan yörüngeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mevcut eliptik yörüngeleri birkaç hipotezle açıklanabilir:

Sednoitlerin yörüngeleri dev gezegenlerden kaynaklanan sapmalarla[8] ya da galaktik gelgitlerle olan etkileşimlerle açıklanamaz.[4] Eğer şu anki konumlarında oluşmuşlarsa, yörüngeleri başlangıçta dairesel olmalıdır; aksi takdirde gezegenimsi cisimler arasındaki büyük bağıl hızlar çok yıkıcı olacağından yığılma (küçük cisimlerin daha büyük olanlarla birleşmesi) mümkün olmazdı.[9] Şu anki eliptik yörüngeleri birkaç hipotezle açıklanabilir:

  1. Bu nesnelerin yörüngeleri ve enberi mesafeleri, Güneş hala doğduğu yıldız kümesine gömülü iken yakındaki bir yıldızın geçişi ile "uzatılmış" olabilir.[10][11]
  2. Bu cisimlerin yörüngeleri, Dokuzuncu Gezegen hiptotezinde olduğu gibi, Kuiper kuşağının ötesinde bulunan ve henüz keşfedilmemiş olan gezegen büyüklüğündeki bir cisim tarafından bozulmuş olabilir.[12][13]
  3. Büyük olasılıkla Güneş'in doğum kümesi içinden geçen yıldızlar tarafından yakalanmış olabilirler.[8][14]

Bilinen üyeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sednoidler ve sednoid adayları[2][15]
Numara İsim Çap

(km) 		Enberi (AU) Yarı büyük eksen (AU) Enöte (AU) Güneş merkezli
uzaklık (AU) 		Enberi açısı (°) Keşif yılı
90377 Sedna 995 ± 80 76,06 506 936 85,1 311,38 2003 (1990)
— 2012 VP113 300–1000[16] 80,50 261 441 83,65 293,78 2012 (2011)
541132 Leleākūhonua 220[17] 64,94 1094 2123 77,69 118,17 2015 (none)
— 2021 RR205 [1] 100–200 55,54 991 1926 60 208,57 2021 (2017)
2021 itibarıyla üç sednoidin (pembe etiketli) ve diğer çeşitli aşırı Neptün ötesi nesnelerin yörüngeleri ve konumları

Neptün'ün yörüngesini ifade eden, enberisi 30 AU'dan büyük ve yarı büyük ekseni 150 AU'dan daha geniş olan diğer tüm aşırı ayrık cisimlerin bir çoğunda olduğu gibi, bilinen ilk dört sednoid de ≈ 0° (338°±38°) seviyesindeki benzer yönelimlere (enberi açısı (ω)) sahiptir. Bu gözlemsel bir önyargıdan değil, beklenmeyen bir durumdan kaynaklanmaktadır, nitekim bu cisimlerin dev gezegenlerle kurduğu etkileşim, 40 Myö ila 650 Myö aralığında ve Sedna için ise 1,5 milyar yıllık bir devinim periyodunda enberi açılarını (ω) rastgele hale getirmiş olma ihtimalidir.[4][14] Bunun sonucunda, Güneş Sisteminin dış bölgelerinde bir veya iki tane henüz keşfedilmemiş dev bir yörünge bozucu gezegen olması iddiası ortaya atılmıştır.[4][18] 250 AU mesafede bulunan bir süper dünya milyarlarca yıl içinde bu bölgedeki cisimlerin yörüngelerini ω = 0°±60° civarında bir bozulmaya uğratıyor olabilir. Bu mesafelerde düşük albedolu bir süper-Dünya'nın mevcut tüm gökyüzü araştırması tespit limitlerinin altında kalan bir görünür büyüklüğe sahip olacağı birden fazla olası konfigürasyon bulunmaktadır. Bu varsayımsal süper-Dünya'ya Dokuzuncu Gezegen adı verilmiştir. Ayrıca bu bölgede daha büyük ve daha uzak gezegenler de tespit edilemeyecek kadar sönük haldedir.

Temmuz 2023 itibarıyla, gözlem yayı 1 yıldan uzun, yarı büyük ekseni 150 AU'dan geniş, enberisi Neptün'ün yörüngesinin enöte noktası olan 30 AU'nun ötesinde bir uzaklıkta olan 53 adet cisim olduğu bilinmektedir.[19] 2013 SY99, 2014 ST373, 2015 FJ345, 2004 XR190, 2014 FC72 ve 2014 FZ71 adlı cisimler enberileri 50 AU mesafeye yakın olmasına rağmen bir sednoid olarak kabul edilmemektedir.

1 Ekim 2018 yılında, 2015 TG387 olarak da bilinen Leleākūhonua adlı cismin enberisinin 65 AU ve yarı büyük ekseninin 1094 AU olduğu ilan edilmiştir. 2100 AU'dan uzak mesafedeki enötesiyle bu cisim Sedna'dan daha uzak bir noktaya erişmektedir.

2015 yılı sonlarında, V774104 Division for Planetary Science konferansında uzak bir sednoid adayı olduğu ilan edilmiş, gözlem yayının çok uzun olmaması nedeniyle Neptün etkisinde olup olmadığı tartışmalı olmadığının kanıtlanması beklenmektedir.[20] V774104 adlı cisme yapılan atıflar muhtemelen Leleākūhonua'ya (2015 TG387) atıfta bulunmak anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, V774104 adı sednoid olarak sınıflandırılmayan 2015 TH367 için de bir dahili tanımlamadır.

Sednoidler özel bir dinamik sınıf oluşturuyor olabilir ancak heterojen bir kökene de sahip olabilirler; örneğin 2012 VP113'ün spektral eğimi 90377 Sedna'nınkinden çok farklıdır.[21]

Malena Rice ve Gregory Laughlin, TESS'in 18. ve 19. sektörlerinden gelen verileri analiz etmek için hedefli bir kaydırma-yığma arama algoritması uygulayarak aday dış Güneş sistemi cisimlerini araştırmışlardır.[22] Araştırmaları Sedna gibi bilinen cisimleri tespit etmiş ve 80-200 AU aralığında yer merkezli uzaklıklarda bulunan ve teyit için yer tabanlı teleskop kaynaklarıyla takip gözlemlerine ihtiyaç duyan 17 yeni dış Güneş sistemi cismi adayı üretmiştir. Bu uzak TNO adaylarını bulmayı amaçlayan WHT ile yapılan bir araştırmanın ilk sonuçları bunlardan ikisini doğrulayamamıştır.[23][24]

Teorik nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sedna'nın aşırı yörüngesi için önerilen argümanlardan her birinin, daha geniş bir popülasyonun yapısı ve dinamikleri üzerinde belirgin bir iz bırakması gerekmektedir. Bu durumdan Neptün ötesi bir gezegen sorumluysa, bu tür tüm cisimler kabaca aynı enberiyi (≈80 AU) paylaşacaktır. Sedna, Güneş Sistemi ile aynı yönde dönen başka bir gezegen sistemi tarafından yakalanmış olsaydı, tüm popülasyonu nispeten düşük eğimlerde yörüngelere ve 100-500 AU arasında değişen yarı büyük eksenlere sahip olurdu. Ters yönde dönmüş olsaydı da, biri düşük diğeri yüksek eğimli olmak üzere iki farklı popülasyon oluşurdu. Yakın geçen yıldızlardan kaynaklı pertürbasyonlar ise her biri bu tür karşılaşmaların sayısına ve açısına bağlı olan çok çeşitli enberi ve eğimler üretirdi.[25]

Dolayısıyla bu tür nesnelerden daha büyük bir örneklem elde etmek, hangi senaryonun daha olası olduğunun belirlenmesine yardımcı olacaktır.[26] Brown 2006 yılında "Sedna'yı Güneş Sistemi'nin en eski fosil kaydı olarak adlandırıyorum" demiştir. "Sonunda, başka fosil kayıtları bulunduğunda, Sedna bize Güneş'in nasıl oluştuğunu ve oluştuğunda Güneş'e yakın olan yıldızların sayısını söylemeye yardımcı olacaktır."[27] Brown, Rabinowitz ve Schwamb tarafından 2007-2008 yıllarında yapılan bir araştırma, Sedna'nın varsayımsal popülasyonunun başka bir üyesini bulmaya çalıştı. Araştırma 1,000 AU'ya kadar olan hareketlere duyarlı olmasına ve olası cüce gezegen Gonggong'u keşfetmesine rağmen, yeni bir sednoid tespit edememiştir.[26] Yeni verileri içeren sonraki simülasyonlar, bu bölgede muhtemelen 40 Sedna büyüklüğünde nesnelerin var olduğunu ve en parlaklarının yaklaşık Eris'in büyüklüğünde (-1.0) olduğunu öne sürmüştür.[26]

Leleākūhonua'nın keşfinin ardından Sheppard ve arkadaşları, bunun 40 km'den büyük, toplam kütlesi 1×1022 kg kg aralığında, yaklaşık Plüton kütlesinde ve asteroit kuşağının kütlesinin birkaç katı olan yaklaşık 2 milyon İç Oort Bulutu nesnesi popülasyonuna işaret ettiği sonucuna varmışlardır.[28]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Sheppard, Scott S. "Scott Sheppard Small Body Discoveries". Earth and Planets Laboratory. Carnegie Institution for Science. 24 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2022. 
  2. ^ a b "JPL Small-Body Database Search Engine: a > 150 (AU) and q > 50 (AU) and data-arc span > 365 (d)". JPL Solar System Dynamics. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2014. 
  3. ^ Sheppard, Scott S. "Beyond the Edge of the Solar System: The Inner Oort Cloud Population". Department of Terrestrial Magnetism, Carnegie Institution for Science. 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2014. 
  4. ^ a b c d Trujillo (2014). "A Sedna-like body with a perihelion of 80 astronomical units" (PDF). Nature. 507 (7493): 471–474. doi:10.1038/nature13156. PMID 24670765. 16 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  5. ^ Sheppard, Scott S. "Known Extreme Outer Solar System Objects". Department of Terrestrial Magnetism, Carnegie Institution for Science. 30 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2014. 
  6. ^ Bannister (2017). "OSSOS: V. Diffusion in the orbit of a high-perihelion distant Solar System object". The Astronomical Journal. 153 (6): 262. arXiv:1704.01952 $2. doi:10.3847/1538-3881/aa6db5. 
  7. ^ Sheppard (July 2016). "Beyond the Kuiper Belt Edge: New High Perihelion Trans-Neptunian Objects with Moderate Semimajor Axes and Eccentricities". The Astrophysical Journal Letters. 825 (1). arXiv:1606.02294 $2. doi:10.3847/2041-8205/825/1/L13. 
  8. ^ a b Brown (2004). "Discovery of a Candidate Inner Oort Cloud Planetoid" (PDF). Astrophysical Journal. 617 (1): 645-649. arXiv:astro-ph/0404456 $2. doi:10.1086/422095. 27 Haziran 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2008. 
  9. ^ "Small Bodies in the Outer Solar System" (PDF). Frank N. Bash Symposium. University of Texas at Austin. 2005. 16 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2008. 
  10. ^ Morbidelli (2004). "Scenarios for the Origin of the Orbits of the Trans-Neptunian Objects 2000 CR105 and 2003 VB12 (Sedna)". Astronomical Journal. 128 (5): 2564-2576. arXiv:astro-ph/0403358 $2. doi:10.1086/424617. 
  11. ^ Pfalzner (9 Ağustos 2018). "Outer Solar System Possibly Shaped by a Stellar Fly-by". The Astrophysical Journal. 863 (1): 45. arXiv:1807.02960 $2. doi:10.3847/1538-4357/aad23c. ISSN 1538-4357. 
  12. ^ Gomes (2006). "A distant planetary-mass solar companion may have produced distant detached objects". Icarus. 184 (2): 589-601. doi:10.1016/j.icarus.2006.05.026. 
  13. ^ Lykawka (2008). "An outer planet beyond Pluto and the origin of the trans-Neptunian belt". Astronomical Journal. 135 (4): 1161-1200. arXiv:0712.2198 $2. doi:10.1088/0004-6256/135/4/1161. 
  14. ^ a b Jílková (2015). "How Sedna and family were captured in a close encounter with a solar sibling". MNRAS. 453 (3): 3158-3163. arXiv:1506.03105 $2. doi:10.1093/mnras/stv1803. 
  15. ^ "MPC list of q > 50 and a > 150". Minor Planet Center. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2018. 
  16. ^ Lakdawalla, Emily (26 Mart 2014). "A second Sedna! What does it mean?". Planetary Society blogs. The Planetary Society. 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2019. 
  17. ^ Buie ve diğerleri. (April 2020). "A Single-chord Stellar Occultation by the Extreme Trans-Neptunian Object (541132) Leleākūhonua". The Astronomical Journal. 159 (5): 230. arXiv:2011.03889 $2. doi:10.3847/1538-3881/ab8630. 230. 
  18. ^ de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl (1 Eylül 2014). "Extreme trans-Neptunian objects and the Kozai mechanism: signalling the presence of trans-Plutonian planets". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 443 (1): L59-L63. arXiv:1406.0715 $2. Bibcode:2014MNRAS.443L..59D. doi:10.1093/mnrasl/slu084. 
  19. ^ "Small-Body Database Query". ssd.jpl.nasa.gov. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2023. 
  20. ^ Witze, Alexandra (10 Kasım 2015). "Astronomers spy most distant Solar System object ever". Nature News. doi:10.1038/nature.2015.18770. 9 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2023. 
  21. ^ de León, Julia; de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl (May 2017). "Visible spectra of (474640) 2004 VN112-2013 RF98 with OSIRIS at the 10.4 m GTC: evidence for binary dissociation near aphelion among the extreme trans-Neptunian objects". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 467 (1): L66-L70. arXiv:1701.02534 $2. Bibcode:2017MNRAS.467L..66D. doi:10.1093/mnrasl/slx003. 
  22. ^ Rice, Malena; Laughlin, Gregory (December 2020). "Exploring Trans-Neptunian Space with TESS: A Targeted Shift-stacking Search for Planet Nine and Distant TNOs in the Galactic Plane". The Planetary Science Journal. 1 (3): 81 (18 pp.). arXiv:2010.13791 $2. Bibcode:2020PSJ.....1...81R. doi:10.3847/PSJ/abc42c. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2023. 
  23. ^ de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl; Vaduvescu, Ovidiu; Stanescu, Malin (Haziran 2022). "Distant trans-Neptunian object candidates from NASA's TESS mission scrutinized: fainter than predicted or false positives?". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society Letters. 513 (1): L78-L82. arXiv:2204.02230 $2. Bibcode:2022MNRAS.513L..78D. doi:10.1093/mnrasl/slac036. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2023. 
  24. ^ "Distant Trans-Neptunian Object Candidates: Fainter Than Predicted or False Positives?". 20 Mayıs 2022. 20 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ Schwamb, Megan E. (2007). "Searching for Sedna's Sisters: Exploring the inner Oort cloud" (PDF). Caltech. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2010. 
  26. ^ a b c Schwamb, Megan E.; Brown, Michael E.; Rabinowitz, David L. (2009). "A Search for Distant Solar System Bodies in the Region of Sedna". The Astrophysical Journal Letters. 694 (1): L45-L48. arXiv:0901.4173 $2. Bibcode:2009ApJ...694L..45S. doi:10.1088/0004-637X/694/1/L45. 
  27. ^ Fussman, Cal (2006). "The Man Who Finds Planets". Discover. 16 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010. 
  28. ^ Scott Sheppard; Chadwick Trujillo; David Tholen; Nathan Kaib (1 Ekim 2018). "A New High Perihelion Inner Oort Cloud Object". arXiv:1810.00013 $2. doi:10.3847/1538-3881/ab0895. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sednoid&oldid=34211581" sayfasından alınmıştır