Saraydan Kız Kaçırma
 "Saraydan Kız Kaçırma" 1782 Viyana prōmiyeri afişi | |
| Özgün isim | Die Entführung aus dem Serail veya Il Seraglio |
|---|---|
| Müzik | Wolfgang Amadeus Mozart |
| Libretto | Christoph Friedrich Bretzner Gottlieb Stephanie'nin adaptasyonları ile |
| Gala | 16 Temmuz 1782 |
| İlk gösterim yeri | Burgtheater, Viyana, Avusturya |
| Oyuncular | |
Saraydan Kız Kaçırma (asıl Almanca adı "Die Entführung aus dem Serail" veya İtalyanca adı "Il Seraglio", Köchel dizini numarası: K. 384"), Wolfgang Amadeus Mozart'ın bir operasıdır. Bu opera özel olarak Alman stili Singspiel şeklinde hazırlanmıştır. Bu stildeki opera eserinde konuşma diliyle müzik dramı karışıktır; eserdeki olaylar konuşma ile geliştirilir; resitatif müzik bulunmamaktadır ve müzik, gösteri şeklinde parçalardan oluşmaktadır. Eserin Almanca librettosu önce "Christoph Friedrich Bretzner" tarafından yazılmış ve sonradan Mozart'in istek ve katkılarıyla "Gottlieb Stephanie" tarafından adaptasyonlar yapılmıştır. Eserin konusu Belmonte adlı bir İspanyol soylusunun, uşağı Pedrillo ile birlikte, sevgilisi olan Konstanze'yi ve onun İngiliz hizmetkarı Blonde'yi tutsak olarak bulundukları Selim Paşanın Akdeniz kıyılarındaki sarayından veya yazlık köşkünden ve Paşa'nın harem bekçisi olan Osminin elinden kurtarmak için yaptığı girişimlerdir. 1782 yılında Mozart'ın kariyerinin doruk noktalarından birini yaşayıp "Die Entführung aus dem Serail" (Saraydan Kız Kaçırma) ile müthiş bir başarıya ulaşmıştır.
Eserin hazırlanması
[değiştir | kaynağı değiştir]1778-1783 döneminde Avusturya İmparatoru II. Josef Alman dilinde opera oynayan "Nationalsingspiel" adlı (ulusal Singspiel) bir opera kumpanyası kurulmasına destek sağlamıştır. Bu kumpanya daha çok Almancaya tercüme opera yapımları ile biraz isim yapabildi; Mozart'ın Saraydan Kız Kaçırma operası ise Almanca yazılmış opera olarak bu sistemin tek büyük başarısı olmuştur. Sonunda 1783'te bu sistemin başarısız olduğu iddia edilerek bu opera kumpanyası kapatıldı.
"Nationalsingspiel" kumpanyasının (müfettiş sıfatı ile) baş idarecisi Gottlieb Stephenie idi. 25 yaşında Mozart 1781'de Viyana'ya yerleştiği zaman, Stephenie ile temasa geçti ve ondan yeni opera siparişi almaya çaba gösterdi. Bu nedenle Mozart Zaide adlı operasının notalarının bir kopyasını Stephenie'ye verdi; o da bu esere çok hayran kaldı. Burgtheater menajeri de Mozart'ın patronunun bir toplantısında Mozart'ın bir yıl önce Münih'te prömiyeri yapılan İdemeneo adlı operasından çaldığı parçaları duyup çok beğenmişti. Bu iki önemli kişinin teşviki ile Stephanie, Mozart'in besteleyeceği Alman dilinde bir opera için materiyal aramaya koyuldu. Stephenie, Brentzner adlı bir yazarın önceden yazmış olduğu eseri, yazarına haber vermeden buldu; değiştirerek bir libretto yazmaya başladı. Sonradan eserin asıl yazarı orijinal yazısının böyle kullanılmasından çok şikayetçi olmuştur.
Mozart 29 Temmuz 1781'de yeni operanın liberettosunu Stephanie'den aldı. Hemen bestelemeye koyuldu ve iki günlük çalışma ile 3 önemli parçayı besteledi. Eserin, Rusya Gran Dükü'nün Viyana'ya ziyarete gelişinde oynanacağını sanan Mozart iki ay içinde operanın bestesini bitireceğini ummaktaydı. Ama bu münasebetle temsil edilecek yeni operanın o zaman çok iyi tanınmış Gluck'a sipariş edilmesi kararlaştırılınca Mozart'a bestesini tamamlaması için daha uzun müddet kaldı. Mozart bu sırada liberettonun hoşlanmadığı kısımlarını ve müziğinin daha iyi dramatik ve müziksel sonuçlar verebilecek kısımlarını bularak Stephanie'ye liberettoyu değiştirmesi için baskıda bulunarak onunşknacetti. Stephanie'nin bu konuda Mozart'a çok uygun davranması Mozart'ı çok memnun etmiştir.
Mozart çeşitli gelişmeler dolayısıyla, iki ayda değil, toplam on bir ay içinde bu yeni operayı bitirebildi. "Saraydan Kız Kaçırma" operasının prömiyeri 16 Temmuz 1782de Viyana, Burgtheaterda yapıldı. "Die Entführung aus dem Serail" (Saraydan Kız Kaçırma) operası müthiş bir başarıya ulaşmıştır. Fakat bu başarı Mozart için hiç ekstra malî tatmin sağlamadı. Mozart'a eseri için fiks ücret olarak takriben 450 florin ödendi. Halbuki bu eserin ilk iki oynanışı için tiyatronun hasılatı 1200 florin olmuştu. Bu hasilat Mozart'in eski işinden Salzburg'da aldığı gelirden üç misli daha fazla idi.
"Saraydan Kız Kaçırma" eserini ilk defa duyan Avusturya imparatoru II. Josef Mozart huzuruna çıktığı zaman İmparator Mozart'a şikayet olarak "Bu eser benim kulaklarıma çok ince gelmekte; çok sayıda nota bulunmakta" dediği ve Mozart'in ise "Bulunan nota sayısı, bu eser için gereken nota sayısı kadardır" yanıtını verdiği bildirilmektedir.[1]
Roller
[değiştir | kaynağı değiştir]| Rol | Ses türü | İlk oyuncular, 16 Temmuz 1782 (Yönetmen: Wolfgang Amadeus Mozart) |
|---|---|---|
| Belmonte, bir İspanyol soylusu | tenor | Johann Valentin Adamberger |
| Konstanze, Belmonte'nin nişanlısı | soprano | Catarina Cavalieri |
| Blonde, Konstanze'nin İngiliz hizmetçisi | soprano | Theresia Teyber |
| Pedrillo, Belmonte'nin uşağı | tenor | Johann Ernst Dauer |
| Osmin, Paşanın bekçisi | bas | Johann Ignaz Ludwig Fischer |
| Selim Paşa | konuşulan rol | Dominik Jautz |
| Klaas | konuşulan rol | |
| Yeniçeriler korosu | ||
Enstrümantasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu eser Klasik çağlara uygun bir orkestraya uygun olarak hazırlanmıştır. Bu çeşit orkestra içinde genellikle iki flüt, iki obua, iki klarinet, iki fagot, iki korna, iki trampet ve iki timpaniden oluşan bir vurgulu çalgı seti ve yaylı sazlar grubu bulunmaktadır. "Benim hakkıma düşen hüzündür" adlı arya için baset kornusu kullanılmıştır. Ancak bu eser ek olarak bas davul, zil, üçgen ve pikolo çalgıları ile güya "Türk" müziğine uydurulmuştur.
Konu özeti
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mekân: Akdeniz kıyısında bir belirlenmemiş bir yerde Selim Paşa'nın (Almanca "Bassa") yazlık köşkü
- Zaman: 18'inci yüzyıl
Bu operaya mekân olan saray, açıkça Akdeniz civarında belirli olmayan bir yazlık köşk olarak tanımlanmıştır ve zaman 18. yüzyıldır. Opera'nin mekânı Akdeniz kıyısı Osmanlı ülkesidir. Bu devirde ve Mozart'in yaşadığı devirde Osmanlı Paşalarının Balkanlarda, Akdeniz'in Mısır'dan Fas'a kadar uzanan güney kıyılarında ve İstanbul'da birçok yazlık köşkleri bulunduğu bilinmektedir. Operanın hazırladığı yıllarda Avusturya II. Viyana Kuşatması'nın ilk yüzyılını kutlamaya hazırlık yapmaktaydı. O sıralarda Avusturya'lılar moda olarak Osmanlı Türklerinin yaşayışları ile yakından ilgilenmiş ve biraz daha yansız bilgiler kazanmışlar. Ne yazıktır ki bu operanın birçok yapımında saray olarak, eserin aslına uymayan bir tutumla, sadece hakkında hayalmeyal bilgi bulunan Topkapı Sarayı saray olarak akla getirilmekte ve yapımda saray mizansenleri için bu saraydan ilham alınmaktadır.
I. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]İspanyol soylusu Belmonte, korsanlar tarafından kaçırılıp saraya satılan sevgilisi Konstanze'nin bulunduğu yeri aramakta, bir an önce kavuşmayı hayal etmektedir.
Selim Paşa'nın kahyası Osman ile karşılaşır. Farklı kültürlerden gelen, birbirine yabancı bu iki insan iletişim kurmakta zorlanırlar. Belmonte'nin, Konstanze'ye eşlik eden uşağı Pedrillo'yu sormasına iyice öfkelenen Osman, kim olduğunu bilmediği bir yabancının sarayı derhal terk etmesini ister. Osman'ın Pedrillo'ya yönelik öfkesinin temel nedenlerinden biri hiç kuşkusuz Konstanze'nin hizmetçisi Blondchen'dir. Blondchen'e duyduğu özel ilgi Osman'ın, kızın nişanlısı ve halen Paşa'nın bahçıvanı olan Pedrillo'dan nefret etmesine yol açmaktadır.
Belmonte'nin gelişi Pedrillo'yu çok sevindirse de, Selim Paşa tarafından görülmesini engellemek üzere efendisini bir an önce sarayın bahçesinde saklamak ister
Selim Paşa Konstanze ile birlikte yaptığı Boğaz gezisinden saraya geri dönmüştür, coşku ve saygıyla karşılanır. Konstanze ile yalnız kaldıklarında genç kıza hüzünlü tavrının nedenini soran Paşa'nın yaklaşımı, Konstanze'nin ona yüreğinin derinliklerindeki duyguları açmasına, geçmişte yaşadıklarını anlatmasına yol açar.
Pedrillo, Belmonte'yi saraya sokabilmek ve kaçışlarını kolaylaştırmak için efendisini önemli bir mimar olarak Selim Paşa'ya takdim eder. Osman ise kuşkulandığı bu yabancının içeri girmesini engellemeye çalışır, ancak başarılı olamaz.[2]
II. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]Özgürlüğüne düşkün İngiliz kızı Blonchen Osman'ın isteklerini geri çevirmekte, ona, kadın erkek ilişkilerinin nasıl olması gerektiğine dair kendince ders vermektedir. Osman, kızın söylediklerini yadırgar ve kabullenmez.
Öte yandan Konstanze kendisi için hiçbir çıkış yolu görmemekte, hüznünü Blondchen ve haremdeki diğer kadınlarla paylaşmaktadır.
Konstanze'nin kararsız tavrı Selim Paşa'yı öfkelendirir. Konstanze ise sertlik karşısında ölümü bile göze aldığını söyler.
Pedrillo, Blondchen'e efendisinin saraya gelmiş olduğu haberini verir. Kaçış planı hazırlanmıştır. Ama önce şüpheci Osman'ı zararsız hale getirmeleri gerekmektedir
Pedrillo, içine uyku ilacı karıştırdığı şarabı Osman'a zorla içtirerek onu sarhoş eder, uyutur.
Sevgililer sonunda buluşmuşlardır.ancak Belmonte'nin şüpheci, kıskanç yaklaşımı Konstanze'yi öfkelendirir. Belmonte'yi taklit eden Pedrillo da aynı tavrı sergileyince bu kez Blondchen işi sevgilisini tokatlamaya kadar götürür. Erkeklerin özür dilemesi ortamı yumuşatır ve olay tatlıya bağlanır.
III. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]Gece yarısı kaçış saati gelmiştir. Sarayın penceresine dayadıkları bir merdivenle Belmonte ve Pedrillo iki kızı aşağı indirirler. O sırada uyanan Osman, nöbetçileri çağırarak kaçışlarını engeller. Yabancılara yönelik kuşkularında haklı olduğunu görmek Osman'ın intikam duygularını kamçılamıştır.
Selim Paşa duyduğu gürültünün ne olduğunu anlamak üzere geldiğinde 'ihanet' olayını öğrenir. Bu arada Belmonte'nin kimliğini açıklaması, babasının Selim Paşa'nın can düşmanı olduğu gerçeğini ortaya çıkarır.
Ancak Paşa, inanılmaz bir hoşgörü örneği sergileyerek dört yabancıyı da bağışlar, onları özgür bırakır. Osman ise durumu kavramakta zorlanmaktadır.
Herkes Selim Paşa'nın yüce gönüllülüğünü överken sevgililer birbirlerine kavuşmanın ve ülkelerine geri dönebilecek olmanın sevincini dile getirirler.
Seçilmiş şarkılar[3]
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Hier soll ich dich denn sehen" — Belmonte I. Perde, Sahne 2
- "Wer ein Liebchen hat gefunden" — Osmin I. Perde, Sahne 2 Lied
- "Solche hergelaufne Laffen" — Osmin I. Perde, Sahne 3
- "Konstanze, Konstanze … O wie ängstlich" — Belmonte I. Perde, Sahne 5
- "Ach ich liebte" — Konstanze I. Perde, Sahne 7
II. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Durch Zärtlichkeit und Schmeicheln" — Blonde II. Perde, Sahne 1
- "Welcher Wechsel herrscht … Traurigkeit ward mir zum Lose" — Konstanze II. Perde II, Sahne 2
- "Martern aller Arten" — Konstanze II. Perde, Sahne 3
- "Welche Wonne, welche Lust" — Blonde II. Perde, Sahne 6
- "Frisch zum Kampfe" — Pedrillo II. Perde, Sahne 7
- "Wenn der Freude Tränen fliessen" — Belmonte II. Perde Sahne 9
III. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Ich baue ganz auf deine Stärke" — Belmonte III. Perde, Sahne 3
- "In Mohrenland gefangen war ein Mädel" — Pedrillo III.Perde Sahne 4
- "O wie will ich triumphieren" — Osmin III. Perde, Sahne 6
Seçilmiş ses ve video disk kayıtları[4]
[değiştir | kaynağı değiştir]Ses diski kayıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Kayıt ve Yayım Yılı | Roller (Konstanze, Blonde, Belmonte, Pedrillo, Osmin) |
Orkestra şefi, Orkestra ve Koro |
Kayıt tipi, Marka |
|---|---|---|---|
| 1954: Kayıt (1998: Yayım) |
Maria Stader, Rita Streich, Ernst Haefliger, Martin Vantin, Josef Greindl |
Ferenc Fricsay, RIAS Symphonie-Orchester Berlin - RIAS Kammerchor |
2CD - Deutsche Grammophon «The Originals» 457 730-2 { |
| 1956 : Kayıt (2005: Yayım) |
Erika Köth, Lisa Otto, Rudolf Schock, Murray Dickie, Kurt Böhme |
George Szell Wiener Philharmoniker, Wiener Staatsoper |
2CD, Orfeo C 652 052 D |
| 1965: Kayıt (1998: Yayım) |
Erika Köth, Lotte Schadle, Fritz Wunderlich, Friedrich Lenz, Kurt Böhme |
Eugen Jochum, Bavyera Radyo Senfoni Orkestrası, Bavyera Radyo Senfoni Korosu |
2 CD - Deutsche Grammophon 459 424-2 |
| 1966: Kayıt (1989: Yayım) |
Anneliese Rothenberger, Lucia Popp, Nicolai Gedda, Gerhard Unger, Gottlob Frick |
Josef Krips, Wiener Philharmoniker - Wiener Staatsoper |
2 CD - EMI CMS 7 63263-2 |
| 1973: Kayıt (1990: Yayım) |
Arleen Auger, Reri Grist, Peter Schreier, Harald Neukirch, Kurt Moll |
Karl Böhm, Dresden Staatskapelle, Leipziger Rundfunkchor |
2CD - Deutsche Grammophon 429 868-2 |
| 1980:Kayıt |
Edita Gruberová, Kathleen Battle, Gösta Winberg, Heinz Zednik, Martti Talvela |
Georg Solti, Viyana Filarmonik Orkestrası, Viyana Devlet Opera Korosu |
Decca 417402 |
| 1990 |
Lynne Dawson, Marianne Hirsti, Uwe Heilmann, Wilfried Gahmlich, Gunter von Kannen |
Christopher Hogwood, Academy of Ancient Music Korosu, Academy of Ancient Music |
473804 |
| 1992 |
Luba Orgonasova, Cyndia Sieden, Stanford Olsen, Uwe Peper, Cornelius Hauptmann |
John Eliot Gardiner, English Baroque Soloists, Monteverdi |
Deutsche Grammophon 458102 |
| 1999 |
Yelda Kodallı , Desiree Rancatore, Paul Groves, Lynton Atkinson, Peter Rose |
Charles Mackerras, Scottish Chamber Orkestrası, Scottish Chamber Korosu |
Telarc 80544 |
Video diski kayıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yayım yılı | Roller (Konstanze, Blonde, Belmonte, Pedrillo, Osmin) |
Orkestra şefi, Orkestra ve Koro |
Kayıt tipi, Marka |
|---|---|---|---|
| 2003 | Eva Mei, Patrizia Ciofi, Rainer Trost, Mehrzad Montazeri, Kurt Rydl |
Zubin Mehta - Maggio Musicale Firenze, Maggio Musicale Firenze | DVD - TDK «Mediactive» DV-OPEADS |
| 2006 | Malin Hartelius, Patricia Petibon, Piotr Beczala, Boğuslaw Bidzinski, Alfred Muff |
Christoph König - Opernhaus Zürih Orketresi ve Korosu | DVD - Bel Air Classiques BAC 007 |
| 2007 | Malin Hartelius, Magali Léger, Matthias Klink, Thierry Félix, Wojtek Smilek |
Marc Minkowski - Les Musiciens du Louvre, Europa Chor Akademie | DVD - Bel Air Classiques BAC 02 |
| 2007 | Laura Aikin, Valentina Farcas, Charles Castronovo, Dietmar Kerschbaum, Franz Hawlata |
Ivor Bolton - Mozartium Orchester, Konzertvereinigung Wiener Staatsoper | DVD - Decca 074 3156 |
| 2007 | Diana Damrau, Kerstin Aveno, Daniel Kirch, Peter Marsh, Jaco Huijpen |
Julia Jones - Frankfurter Museumorchester, Chor der Oper Frankfurt | DVD - Encore DVD 3084 |
| 2009 | Laura Aikin, Edgaras Montvidas, Mojca Erdmann, Michael Smallwood, Kurt Rydl |
Constantinos Carydis - Nederlands Kamerorkest, De Nederlandse Opera | DVD Opus Arte OA 1003 D Opus Arte Blu-ray OABD 7017 D |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bunun Almancası "Zu schön für unsere Ohren, und gewaltig viel Noten, lieber Mozart!" / "Gerade so viel als nötig, Euer Majestät". Bu Berlin Alman Devlet Kütüphanesi müdürü Roland Schmidt-Hensel İnternet sitesinden [1][ölü/kırık bağlantı] alınmıştır.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
- ^ "Aria-database" websitesinde "Die Entführung aus dem Serail by Wolfgang Amadeus Mozart" arama maddesi [2] 1 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Operadis" websitesinde Die Entführung aus dem Serail by Wolfgang Amadeus Mozart on file maddesi [3] 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Opera Türkiye" websitesinde Mozart'nin "Saraydan Kız Kaçırma" operası konu özeti. (Erişim:11.12.2008)
- [4] 11 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Partisyon notaları. (Erişme tarihi:11.12.2008)
- [5] Opera kılavuzu: Olaylar özeti - Libretto - Önemli parçalar (İngilizce) (Erişme tarihi:11.12.2008).
- [6] 23 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Opera in a Nutshell": Opera'nın müziksel kısımları (MIDI).(Erişme tarihi:11.12.2008)
- "IMSLP Petrucci Music Library", Die Entführung aus dem Serail, K.384 (Mozart, Wolfgang Amadeus) maddesi Partitur notalarī [7] 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "YouTube" websitesinde W.A.Mozart: Die Entführung aus dem Serail- Holtzman- Araiza- Gruberova- Grist- Orth- Talvela- Bohm" maddesi "Die Entführung aus dem Serail" operasının tüm video kaydı [8] 16 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişme tarihi:21.03.2016)
