Mirza Muhammet Haydar Duğlat

Kazakistan'ın pulunda muhammet haydar duğlat'ın resmi

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, (Mīrzā Moḥammad-Ḥaydar Doḡlāt) bir askeri general, Kaşmir'in hakimi ve bir tarih yazarıdır.

Muhammet Haydar Duğlat Türkçe konuşan, Farsça^[1] ve Çağatay dillerinde yazan bir Duğlat prensidir.

Hayatı

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, Mirza Ebu Bekir Duğlat'ın yeğeni. O Hüseyin Muhammet Kurkan'ın oğlu olur ki o Moghul Hanları ailesi ile evlenmiş ve onlara hizmet ederek yaşamını sürdürmüştür.^[2]

Ahmet Han'ın 1514'te ölümü üzerine Doğu Türkistan'ın yazgısına egemen olan Sultan Said Han (1514-1533) dönemi Çağataylılar ailesinin son parlak dönemini oluşturur. Zira kendisine o devrin ünlü tarihçisi olan Mirza Muhammet Haydar Duğlat danışmanlık yapmıştır. Ayrıca 1516 yılında Aksu (Uygurca: ئاقس, Aksu shehiri, Çince: 阿克苏/阿克蘇; Pinyin: Ākèsū)'nun kuzey doğusu ile Bay'ın batısındaki Arbat (Aravan) denilen yerde, Said Han abisi Mansur Han ile görüşür ve aralarında Altı Şehir^[3]'deki bu hanlığı beraber yönetmek için bir antlaşma yapılır, bu görüşmede tarihçi Haydar Mirza Duğlat'ta bulunur.

1533 yılında ilk defa Kaşmir'de Kaşgar'dan Yarkand Hanlığı veya kurucusunun adıyla Seidiye Hanlığı olarak bilinen bu hanlığın Sultanı Said Han hatırına, savaşır. Sultan Said Han'ın 1533 yılında ölümününde sonra, oğlu Abdürreşid Han Mirza Muhammet Haydar Duğlat'ın amcasını öldürtür; aynı yazgıdan korkan Haydar Duğlat, kuzey Hindistan'da hüküm süren Nasireddin Muhammed Hümayun Şah^[4]'ın yanına kaçar. Haydar Duğlat, Kamran^[5] (Farsça: کامران)'dan Babür'ün erkek kardeşi'ne gider.^[6] Daha sonra Haydar Duğlat, savaşmak için 1540 yılında, Babür İmparatoru Nasireddin Muhammed Hümayun Şah^[7] için geri döner, bu sırada askeri bir devralmak için yerel işbirliği yapar. Kısa bir süre sonra Nasireddin Muhammed Hümayun Şah, 1540 yılında Kanauj savaşında yenilgiye uğrar.

Haydar Duğlat'ın daha sonra yazdığı ve 1521-1546 yılları arası Doğu Türkistan olaylarını anlattığı eserinde Said Han dönemi ülkenin en huzurlu olduğu devir olmuştur. Sultan Reşidi Han'ın 1559'da ölümü üzerine on üç oğlundan biri olan Abdülkerim Han (1559-1591), kardeşlerinin desteği ile tahta çıkmıştır.

Mirza Haydar Duğlat, az veya çok yetenekli olsa da on yıl için Kaşmir'in yöneticisi kalmış, bu arada Tarih-i Reşidi yazmıştır. Onun Kaşmir'deki saltanatı, 1551 yılında çıkan bir isyanda öldürülünce sona ermiştir.^[8]

Ailesi

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, Kaşgar'da kalıtsal egemen olan bir aileden - duğlat emirleridir. Haydar Duğlat'ın annesi Gub Nigar Hanım, Yunus Han'ın İsan Daulat Begum'den olan üçüncü kızıdır ve en genç bir kız kardeşi olan Kutluk Nigar Hanım, Babür'ün annesidir. Babası Muhammet Hüseyin Mirza Kurkan (Yunus Han'ın kızı, Gub Nigar Hanım ile evli), Mirza Haydar Muhammed Kurkan (Esen Buga Han'ın kızı, Daulat Nigar Hanım ile evli)'ın oğlu, Emir Seyyid Ali Kurkan (Veis Han'ın kız kardeşi, Uzun Sultan Hanım ile evli)'ın oğlu, Emir Said Ahmet'in oğlu, Emir Hüdaidad'ın oğlu ki o, adı geçen kuşak altısı (Hızır Hoca (1389-1399), Şem-i Cahan (1399-1408), Muhammet (1408-1416), Nakş-ı Cahan (1416-1418), Şir Muhammet (1418-1425), Veis (1418-1428)) Moghul Hanlarına yükselmişlerdir.

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, 1540 ile 1551^[9] yılları arasında Kaşmir'i yönettir, aynı yıl çıkan bir isyanda öldürülür.

Eserleri

Tarih-i Reşidi (Tārīḵ-e rašīdī)

Yazdığı esere devrin Yarkent Hanlığı'nın hükümdarı Sultan Said Han'ın yerine geçen oğlu Reşidi Han'ın (1533-1559) adını vererek Tarih-i Reşidi onun adına sunan Mirza Duğlat bu devir olaylarını etraflı bir şekilde anlatır.

Notlar

^ René Grousset, The Empire of the Steppes: A History of Central Asia (1970 çeviri), sayfa 497.
^ Barthold, sayfa 622
^ Altishahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.
^ The Mughal or Moghul Empire of India founded by Babur has little to do with the Moghuls of Central Asia, although Babur did come into regular contact with the Moghuls in his early years. The Turks loyal to Babur were called "Chagatais" by Mirza Haidar while the term "Moghul" was reserved for the tribe of the Central Asian khans of Moghulistan. Elias, sayfa 3
^ Katman: Farsça'da çoğunlukla Farsların etkin olduğu Afganistan, İran, Pakistan ve diğeri ülkelerin tümüne verilmiş bir ad.
^ http://san.beck.org/2-9-MughalEmpire1526-1707.html 19 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ Shahzad Bashir, Messianic Hopes and Mystical Visions: The Nurbakhshiya Between Medieval And Modern Islam (2003), sayfa 236
^ Elias, sayfa 22
^ List of Rulers: South Asia 2 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Kaynakça

Mansura Haidar (çevirmen) (2002), Mirza Haidar Dughlat as Depicted in Persian Sources
Saray Mehmet, Doğu Türkistan Tarihi (Başlangıçtan 1878'e kadar), Bayrak Matbaacılık, İstanbul-1997

Dış bağlantılar

Banglapedia page 5 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Selections from the Tarikh-i-Rashidi16 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Duğlat, Muḥammad Ḥaydar (İngilizce)

[1] René Grousset, The Empire of the Steppes: A History of Central Asia (1970 çeviri), sayfa 497.

[2] Barthold, sayfa 622

[3] Altishahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.

[4] The Mughal or Moghul Empire of India founded by Babur has little to do with the Moghuls of Central Asia, although Babur did come into regular contact with the Moghuls in his early years. The Turks loyal to Babur were called "Chagatais" by Mirza Haidar while the term "Moghul" was reserved for the tribe of the Central Asian khans of Moghulistan. Elias, sayfa 3

[5] Katman: Farsça'da çoğunlukla Farsların etkin olduğu Afganistan, İran, Pakistan ve diğeri ülkelerin tümüne verilmiş bir ad.

[6] ttp://san.beck.org/2-9-MughalEmpire1526-1707.html 19 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[7] Shahzad Bashir, Messianic Hopes and Mystical Visions: The Nurbakhshiya Between Medieval And Modern Islam (2003), sayfa 236

[8] Elias, sayfa 22

[9] List of Rulers: South Asia 2 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]