Mamut
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Mamut | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Yünlü mamutun (Mammuthus primigenius) montelenmiş iskeleti | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Tükenmiş ([[]]) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Türler | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||||
Mamut (Mammuthus), filgiller (Elephantidae) familyasının nesli tükenmiş bir cinsi. Son buzul çağında (Pleyistosen) Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve Afrika'da birçok farklı türleri ile yayılım göstermiştir. 4,5 m boy ve 8 ton ağırlığa kadar varan bu cinsin son üyeleri yaklaşık 4000 yıl önce yani ilk çağ'da yaşamıştır.
Bilimsel adı Mammuthus'un, Mammut cinsi ile karıştırılmaması gerekir. Mammut sadece Amerika kıtasında yaşamış olan ve mamutlarla uzaktan akraba olan mastodonlar (Mammutidae) familyasının bir cinsidir. Bu hortumluların, her zaman 4 adet uzun dişleri olmuş ve onların da mamutlarda olduğu gibi buzul çağında uzun kıllı türleri ortaya çıkmıştır.
Evrimsel tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Mamutlar Pliyosen çağının ortalarında Afrika kıtasında ortaya çıkmış ve oradan Avrasya'ya ve Kuzey Amerika'ya yayılmışlardır. Zamanla soğuğa ayak uydurmuşlardır. Bulunan en eski mamut kalıntıları 4 milyon yaşındadır ve Etiyopya'nın Afar bölgesinde bulunmuşlardır. Bu Mammuthus subplanifrons türüne ait olan kalıntılar Kenya ve Güney Afrika'da da bulunmuştur. Bu tür yaklaşık 3 milyon yıl var olmuş ve peşinden Kuzey Afrika'da Mamuthus africanavus türü ortaya çıkmıştır. Bu türden hiçbir başka tür gelişmeden ortadan kaybolmuş ya da bu türden Güney fili gelişmiş olabilir. Güney filinden 750.000 yıl evvel step mamudu ve step mamudundan yünlü mamut gelişmiştir. Kuzey Amerika'da yaşamış olan preri mamudu da yaklaşık 1,5 milyon yıl evvel Kuzey Amerika'ya kadar yayılmış olan güney filinden gelişmiş olduğu tahmin edilir.
Kladogram
[değiştir | kaynağı değiştir]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tükeniş
[değiştir | kaynağı değiştir]
Pleistosen çağının geç dönemlerinde yünlü mamut insanların av hayvanlarından biriydi. Bunun kanıtı birçok mağaralarda bulunan duvar resimlerinde görülmektedir. Ortadan kaybolmalarının nedeni fazla avlanmış olmaları mı, yoksa buzul çağının sonundaki büyük iklimsel değişiklikler mi olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Kuzey Amerika'daki ânî yok olmalarının nedeni olarak bir Meteorit grubunun Dünya'ya çarpması olabileceği, bunun da «Genç Drias»'ın başlangıcını açıklayabileceği, bir ABD araştırmacı grubu tarafından önerildi.[1] MÖ 8000 yıl evvel mamutlar Avrupa'da ve Asya'da ortadan kaybolmuşlardır. Aynı dönemde Homo sapiens de (modern insanlar) güneyden beri bu bölgelere doğru yayılmışlardır. Sadece doğu Sibirya'nın Wrangel Adası'nda ufak mamut popülasyonları MÖ 1700'e kadar hayatta kalabilmişlerdir.
Mamut fosilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Rusya'nın Asya'da kalan kısmında hala günümüze kadar buzun içinde bütün şekilde muhafaza edilmiş mamut bedenleri bulunmaktadır. Bu mamut cesetleri hep etrafında bulunan buzun erimeye başlaması ile kilometrelerce uzaklara kadar yayılan çürüme kokuları sayesinde bulunmuşlardır. Bu bin yıl kadar buzun içinde muhafaza edilmiş bedenler buzun dışında kaldıklarında çürüyerek ve leş yiyicilere yem olarak birkaç hafta içerisinde yok olur.
Mamut araştırmacılığı açısından en önemli olan kazılar Rancho La Brea'da bulunan katran çukurlarında yapılmıştır. Diğer mühim bir kaynak Bechan Cave de bulunan bir mağaradır. Bu mağara 1.500 yıl boyunca preri mamutları tarafından kullanılmıştır.
Yeni Sibirya Adaları'nda da çok sayıda kalıntılar bulunmuştur. Bu adalar, mamut fildişleri arayan Rus tüccarları tarafından keşfedilmiştir.
Kültürel etkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sibirya'da doğaya bağlı yaşam şekli sürdüren Dolganlar ve Yakutlar gibi bazı Türk halkları'nın mitolojilerinde mamutların yeraltı aleminde yaşayıp Erlik Han'a hizmetçilik ettikleri anlatılır.[2] Yeraltı aleminin efendisi Erlik Han mamutları ceza olarak yeraltına almıştır. Eğer mamutlar oradan kaçıp yeryüzüne çıkmaya çalışırlarsa derhal buz kesilip ölürler. Sibirya'nın doğal yerlileri Tundra ikliminin binyıldır çözülmemiş toprağından dışarıya dikilir şekilde buldukları bu garip dev hayvanların dişleri ile çadırlarını süslemiş, postlarını ısınmak için kullanmış ve hatta donmuş etini eritip yemişlerdir. Günümüze kadar Dolganlar'da hâlâ mamutların fildişiyle yapılmış ev eşyaları ve süsler bulunmaktadır.
Bugün Dolganlar mamut bedenleri bulduklarında bunu bilim insanlarına bildirmekte ve mamut araştırmacılığına katkıda bulunmaktadırlar.[kaynak belirtilmeli]
Resimler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Mamut maketi. -
Mammuthus -
Mammuthus -
Mamut dişinin kesilmiş görüntüsü
Kitaplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Garutt, W. E.: Das Mammut, Westarp Wissenschaften, 2004. ISBN 3-89432-171-7
- Lister, Adrian und Bahn, Paul: Mammuts - Riesen der Eiszeit, Thorbecke Verlag, Sigmaringen 1997. ISBN 3-7995-9050-1
- Stone, Richard: Mammut - Rückkehr der Giganten?, Franckh-Kosmos, Stuttgart 2003. ISBN 3-440-09520-7
- Ward, Peter D.: Ausgerottet oder ausgestorben? Warum die Mammuts die Eiszeit nicht überleben konnten?, Birkhäuser Verlag, Basel 1998. ISBN 3-7643-5915-3
- Probst, Ernst: Deutschland in der Urzeit, C. Bertelsmann, 1986
- Ziegler, Reinhard (1994): Das Mammut (Mammuthus primigenius BLUMENBACH) von Siegsdorf bei Traunstein (Bayern) und seine Begleitfauna, Münchner Geowissenschaftliche Abhandlungen, 26, Seite 49-80, Verlag Dr.Friedrich Pfeil, München
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Science 323, 94 (2009)
- ^ "Mitolojide Ve Halk İnançlarında Mamutlar". 6 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Mamuteyum
- Mamut müzesi 25 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Naturkundemuseum 12 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The role of human of the stone age in the death of the mammoth faunal complex29 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
