İçeriğe atla

Liliʻuokalani

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Liliʻuokalani
Queen of the Hawaiian Islands
Hüküm süresi29 Ocak 1891 – 17 Ocak 1893
Sonra gelenMonarchy overthrown
Doğum2 Eylül 1838(1838-09-02)
Honolulu, Oʻahu, Hawaii Krallığı
Ölüm11 Kasım 1917 (79 yaşında)
Honolulu, Oʻahu, Hawaii
Defin18 Kasım 1917
Mauna ʻAla Royal Mausoleum
Eş(ler)i
John Owen Dominis
(e. 1862; ö. 1891)
Tam adı
Liliʻu Loloku Walania Kamakaʻeha (given at birth)
Lydia Kamakaʻeha (name after baptism)
HanedanKalākaua
İmza

Liliʻuokalani; Lydia Liliʻu Loloku Walania Kamakaʻeha (2 Eylül 1838 - 11 Kasım 1917), 29 Ocak 1891'den 17 Ocak 1893'te Hawai Krallığı'nın devrilmesine kadar hüküm süren Hawaii Krallığı'nın tek kraliçesi ve son egemen hükümdarıydı. "Aloha ʻOe" ve diğer birçok eserin bestecisidir. Ayrıca Hawaiʻi'nin Hawaiʻi'nin Kraliçesi tarafından Öyküsü adlı otobiyografisini devrilmesinin ardından hapisteyken yazdı.

Liliʻuokalani, 2 Eylül 1838'de Honolulu'da Oʻahu adasında doğdu. Doğal ebeveynleri Analea Keohokālole ve Caesar Kapaʻakea iken, doğumda Abner Pākī ve Laura Kōnia tarafından hānai (gayri resmi olarak evlat edinildi) ve kızları Bernice Pauahi Bishop ile büyüdü. Hristiyan olarak vaftiz edilip Kraliyet Okulu'nda eğitim gördü. Kral III. Kamehameha tarafından taht için uygun olduğu ilan edildi. Daha sonra Oʻahu Valisi olan Amerika doğumlu John Owen Dominis ile evlendi. Çiftin biyolojik çocukları olmadı, ancak birkaç çocuk evlat edindi. Kardeşi David Kalākaua'nın 1874'te tahta çıkmasından sonra, o ve kardeşlerine Batı tarzı Prens ve Prenses unvanları verildi. 1877'de, küçük kardeşi II. Leleiohoku'nun ölümünden sonra, tahtın veliahtı ilan edildi. Kraliçe Victoria'nın Altın Yıldönümü sırasında, erkek kardeşini Birleşik Krallık'ın resmi elçisi olarak temsil etti.

Liliʻuokalani, kardeşinin ölümünden dokuz gün sonra 29 Ocak 1891'de tahta çıktı. Saltanatı sırasında, monarşinin gücünü ve ekonomik olarak haklarından mahrum bırakılmışların oy haklarını geri getirecek yeni bir anayasa hazırlamaya çalıştı. Bayonet Anayasasını yürürlükten kaldırma girişimleriyle tehdit edilen Hawaii'deki Amerikan yanlısı unsurlar, 17 Ocak 1893'te monarşiyi devirdi. Devirme, Amerikan çıkarlarını korumak için John L. Stevens komutasındaki ABD Deniz Piyadeleri'nin karaya çıkmasıyla desteklendi ve bu da monarşinin sonunu getirdi.

Darbe, Hawaii Cumhuriyeti'ni kurdu, ancak nihai hedef, adaların Başkan Grover Cleveland tarafından geçici olarak engellenen ABD'ye ilhak edilmesiydi. Monarşiyi yeniden kurmak için başarısız bir ayaklanmanın ardından, oligarşik hükûmet eski kraliçeyi ʻIolani Sarayı'nda ev hapsine aldı. 24 Ocak 1895'te Liliʻuokalani, Hawaii tahtından çekilmek zorunda kaldı ve resmen devrik monarşiyi sona erdirdi. Monarşiyi yeniden kurmak ve ilhaka karşı çıkmak için girişimlerde bulunuldu, ancak İspanyol-Amerikan Savaşı'nın patlak vermesiyle Birleşik Devletler Hawaii'yi ilhak etti. Hayatının geri kalanını özel bir vatandaş olarak yaşayan Liliʻuokalani, 11 Kasım 1917'de Honolulu'daki Washington Place'deki evinde öldü.

İlk yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Liliʻuokalani, 2 Eylül 1838'de Lydia Liliʻu Loloku Walania Kamakaʻeha[1] adıyla Analea Keohokālole ve Caesar Kapaʻakea'nın çocuğu olarak doğdu. Oʻahu adasındaki Honolulu'daki Punchbowl Krateri'nin tabanında, anne tarafından büyükbabası Aikanaka'ya ait büyük bir çim kulübesinde doğdu.[2] Hawaii geleneğine göre, doğumuyla bağlantılı bir olaydan sonra adını almıştır. Doğduğunda, Kuhina Nui (naip) Elizabeth Kīnaʻu bir göz enfeksiyonu geçirmişti. Çocuğa şu kelimeleri kullanarak isim verdi; liliʻu (akıllı), loloku (ağlayan), walania (yakıcı bir ağrı) ve kamakaʻeha (ağrılı gözler).[3][1] Amerikalı misyoner Rahip Levi Chamberlain tarafından 23 Aralık'ta vaftiz edildi ve Hristiyan adı olarak kendisine Lydia adı verildi.[4][5]

Liliʻuokalani gençliğinde, 1853 yılı.

Ailesi Hawaii soylularının aliʻi sınıfındandı ve 18. yüzyıldaki aliʻi nui (yüce hükümdar) Keaweʻīkekahialiʻiokamoku'nun ortak kökenini paylaşan, hüküm süren Kamehameha Evi'nin sülalesindendi. Biyolojik ebeveynlerinden, Hawai Krallığı'nı fethi sırasında Kamehameha I'in beş kraliyet danışmanından ikisi olan Keaweaheulu ve Kameʻeiamoku'nun soyundan geldi. Hem annesinin hem de babasının büyükbabası Kameʻeiamoku, kraliyet ikizi Kamanawa ile birlikte Hawaii arması üzerinde tasvir edildi.[6] Liliʻuokalani, ailesinin soyundan annesinin soyundan sonra "Keawe-a-Heulu soyu" olarak bahsetti.[7] Büyük bir ailenin hayatta kalan üçüncü çocuğu, biyolojik kardeşleri arasında şunlar vardı: James Kaliokalani, David Kalākaua, Anna Kaʻiulani, Kaʻiminaʻauao, Miriam Likelike ve William Pitt Leleiohoku II.[8] O ve kardeşleri, diğer aile üyelerine hānai (gayri resmi olarak evlat edinilme) olarak verildi. Hawai geleneği olan hānai, Hawaii kraliyetleri ve halk tarafından uygulanan geniş aileler arasında gayri resmi bir evlat edinme şeklidir. [9] [10] Doğum açısından Abner Pākī ve eşi Laura Kōnia'nın çocukları olarak kabul edildi ve kızları Bernice Pauahi ile birlikte büyüdü. [11] [8]

1842'de, dört yaşında, eğitimine Chiefs' Children's School'da (daha sonra Kraliyet Okulu olarak bilinir) başladı. O dönem Kamehameha III tarafından Hawaii Krallığı tahtına uygun olarak resmen ilan edilmişti.[12] Liliʻuokalani daha sonra bu durumu "öğrencilerin yalnızca taht iddialarını kabul eden kişiler olduğunu" kaydetti.[13] Ona, iki ağabeyi James Kaliokalani ve David Kalākaua ile birlikte on üç kraliyet kuzeni ile birlikte Amerikalı misyonerler Amos Starr Cooke ve eşi Juliette Montague Cooke tarafından İngilizce öğretildi.[14] Misyoner çiftin görevleri ahlaki ve cinsel gelişimini izlemek yanında çocuklara okuma, heceleme, hattatlık, aritmetik, geometri, cebir, fizik, coğrafya, tarih, defter tutma, müzik ve İngilizce kompozisyon öğretmekti.[15] Liliʻuokalani, Prenses Victoria Kamāmalu, Mary Polly Paʻaʻāina ve John William Pitt Kīnaʻu ile birlikte sınıfın en genç öğrencileri arasında idi.[9] Daha sonraki yaşamında, Liliʻuokalani, "yatağa aç gönderildiğini" ve sınıf arkadaşı Moses Kekūāiwa ve küçük kız kardeşi Kaʻiminaʻauao'nun hayatına mal olan 1848 kızamık salgınını hatırlayarak, erken dönem yatılı eğitimine olumsuz baktığını belirtti.[14] Cookes tarafından işletilen yatılı okul 1850 civarında kapandı, bu yüzden eski sınıf arkadaşı Victoria ile birlikte, Reverend Edward G. Beckwith tarafından yönetilen, yeri değiştirilen gündüz okuluna (Kraliyet Okulu da denir) gönderildi.[2] 5 Mayıs 1853'te final sınıf sınavlarında Victoria ve Nancy Sumner'ın ardından üçüncü oldu.[16] 1865'te, evlendikten sonra, Oʻahu Koleji'ne (günümüz Punahou Okulu ) gayri resmi olarak katıldı ve daha sonra California'daki Mills Koleji'ni kuracak olan Susan Tolman Mills'in gözetimi altında eğitim aldı.[17]

Kur süreci ve evlilik hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Haleʻākala, tuval üzerine yağlı boya, D. Howard Hitchcock, 1899

1850'de yatılı okul sona erdikten sonra, Liliʻuokalani, daha sonraki yaşamında çocukluk evi olarak anacağı Haleʻākala'da hānai ailesiyle birlikte yaşadı. Bu dönemde hānai kız kardeşi Pauahi, ebeveynlerinin istememelerine rağmen Amerikalı Charles Reed Bishop ile evlendi. Ancak Pākī'nin 1855'teki ölümünden kısa bir süre önce ailesiyle barıştı. Kōnia iki yıl sonra öldü ve Liliʻuokalani Piskoposların vesayeti altına girdi. Bu dönemde Liliʻuokalani, 1855'te tahta çıkan Kamehameha IV'ün hükümdarlığı altında genç sosyal seçkinlerin arasına girdi.[18] 1856'da Kamehameha IV, sınıf arkadaşlarından Emma Rooke ile evlenme niyetini açıkladı. Bununla birlikte, Liliʻuokalani'ye göre, saraydaki bazı kişiler, "Paki'nin evlat edinilen kızı dışında doğum ve rütbe bakımından kendisine eşit başka birinin olamayacağını" söyledi ve[13] bu da Kralı sinirlendirildi ve Kraliçe'yi üzdü. Bu üzüntüye rağmen, Liliʻuokalani yeni Kraliçe'nin yakın arkadaşı olarak kabul edildi ve kraliyet düğünü sırasında Prenses Victoria Kamāmalu ve Mary Pitman ile birlikte nedime olarak hizmet etti.[19] Resmi beyana göre Kraliçe Emma'nın resmi nedimesi oldu. O dönem Lydia Paki, "Krallıktaki en yüksek evlenmemiş kadın" idi.[20]

Evlilik düşüncesi onun için erken başlamıştı. Pākīlerin misafiri olan Amerikalı tüccar Gorham D. Gilman, on beş yaşındayken ona yanaşmak istemişti. Kōnia'nın 1857'deki son hastalığı sırasında, Liliʻuokalani kısaca William Charles Lunalilo ile nişanlandı. Müzik bestelemeye ilgi duyuyorlardı ve birbirlerini çocukluktan tanıyorlardı. Lunalilo, doğuştan kralın kız kardeşi olan Prenses Victoria ile nişanlıydı, ancak erkek kardeşleriyle olan anlaşmazlıklar evliliğin gerçekleşmesini engellemişti. Böylece, Lunalilo yaptığı bir gezi sırasında ona Lili'uokalani'yi önerdi. Liliʻuokalani'nin Lunalilo ve kardeşi Kalakaua'nınsa Prenses Victoria ile eşleştirildiği kısa süreli bir ikili nişan yapıldı. Sonrasında Kral Kamehameha IV'ün ısrarı ve Piskoposların birliğe muhalefeti nedeniyle nişan iptal edildi.[21] Daha sonra, Prens Lot Kapuāiwa'nın (gelecekteki Kamehameha V) bir çalışanı ve Kral Kamehameha IV'ün sekreteri olan Amerika doğumlu John Owen Dominis ile romantik bir ilişkiye girdi. Dominis, Trieste'den Kaptan John Dominis ve Boston'dan Mary Lambert Jones'un oğluydu. Liliʻuokalani'nin anılarına göre birbirlerini çocukluklarından beri tanıyorlardı. Bir gezisi sırasında, Dominis atından düşüp bacağını kırmış ve o da evine kadar eşlik etmişti.[22]

Daha sonra Oʻahu Valisi olan John Owen Dominis

1860'tan 1862'ye kadar, Liliʻuokalani ve Dominis, yirmi dördüncü doğum gününde nişanlandılar. Tören, Kamehameha IV ve Kraliçe Emma'nın oğlu Prens Albert Kamehameha'nın ölümüne saygı nedeniyle 16 Eylül 1862'ye ertelendi. Düğün, Piskoposların ikametgâhı olan Haleʻākala'da yapıldı. Tören, Anglikan kurallarıyla Rahip Samuel Chenery Damon tarafından yönetildi. Nedimeleri eski sınıf arkadaşları Elizabeth Kekaʻaniau ve Martha Swinton'dı. Kral Kamehameha IV ve kraliyet ailesinin diğer üyeleri onur konuğu oldular. Çift, Dominis'in Honolulu'daki Washington Place adlı konutuna taşındı. Karısı ve kralla olan bağlantıları sayesinde Dominis daha sonra Oʻahu ve Maui Valisi olacaktı.[23] Dominis'in sadakatsizliği ve annesi Mary'nin oğlunun bir Hawai'li ile evliliğini onaylamadığına dair çok fazla dedikodu çıktı, evliliğin mutsuz bir evlilik olduğu konuşuldu.[24] Hiçbir zaman kendi çocukları olmadı, ancak kocası ve erkek kardeşinin istemememesine rağmen, Liliʻuokalani üç hānai çocuğu evlat edindi: bir aile dostunun kızı Lydia Kaʻonohiponiponiokalani Aholo; bir hizmetlinin oğlu Joseph Kaiponohea ʻAeʻa; ve kocasının oğlu John ʻAimoku Dominis.[25]

Evlendikten sonra, Kamehameha IV'ün ve daha sonra kardeşi ve halefi Kamehameha V'nin nezdindeki konumunu korudu. Kraliçe Emma ve Kral Kamehameha IV'e Kraliçe'nin Hastanesini inşa etmek için para toplama konusunda yardım etti. Kamehameha V'nin isteği üzerine 1866'da yeni Hawai milli marşı olarak "He Mele Lāhui Hawaiʻi"yi besteledi. Bu, kardeşinin kompozisyonu "Hawaiʻi Ponoʻī" ile değiştirilene kadar kullanımda kaldı.

İktidar dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Liliuokalani, 17 Ocak 1891'de tahtı kardeşi Kalakaue'den devraldı. Kısa bir süre sonra, "süngü anayasası" olarak bilinen mevcut anayasa Hawaiililer üzerindeki gücünü ve siyasi etkisini sınırladığı için yeni bir anayasa uygulamaya çalıştı. Adadaki Amerikan çıkarları şeker ticaretine bağlıydı ve ilhak, Amerikan ticaretinin korunması olarak görüldü. Sonuç olarak, o sırada Hawaii'de bulunan ABD Dışişleri Bakanı John L. Stevens, Jolani Sarayını ve diğer hükûmet binalarını koruma kisvesi altında Boston birliklerine adaya inmelerini emretti. Kraliçe 1893'te tahttan indirildi ve geçici bir hükûmet kuruldu.

Amerikan hükûmeti Hawaii halkının kraliçenin yanında olduğuna inandı ve darbeye katılan herkesin affedilmesi şartıyla tahtı kraliçeye geri vermeyi teklif etti. Ancak bunu kabul etmedi. Bu gelişmeyle birlikte dönemin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Grover Cleveland, ABD Kongresi'ne bir mektup gönderdi. 4 Temmuz 1894'te Hawaii Cumhuriyeti ilan edildi ve monarşinin kaldırılmasını başlatan ilk insanlardan biri olan Stanford Dole başkan oldu. Cumhuriyet, Birleşik Devletler hükûmeti tarafından hemen tanındı.

Tutuklanması ve son günleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lilijuokalani, Robert Wilcox tarafından ortaya atılan başarısız karşı-devrimden birkaç gün sonra, 16 Ocak 1895'te evinin bahçesinde silahlar bulunduğu gerekçesiyle tutuklandı. Silahların orada olduğunu bildiğini inkâr etti. Jolani Sarayı'ndaki küçük bir odaya kilitlendi ve serbest bırakıldığı 1896 yılına kadar orada kaldı. 1917'de ölümüne kadar yaşadığı Washington Place adlı evine gitti. Hawaii, 1898'de ABD Kongresi'nin bir kararı ile ABD tarafından ilhak edildi. Hawaii monarşisinin sonu bu şekilde geldi.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Haley 2014; Allen 1982; Siler 2012
  2. ^ a b Liliuokalani 1898; Allen 1982
  3. ^ Pukui & Elbert 1986.
  4. ^ Allen 1982; Cooke & Cooke 1937
  5. ^ Chamberlain (1 Ekim 1838 – 21 Temmuz 1842). "Journal of Levi Chamberlain" (PDF). 23. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2021. 
  6. ^ Liliuokalani 1898; Pratt 1920; Allen 1982; Haley 2014; Gregg 1982
  7. ^ Liliuokalani 1898; Kuykendall 1967; Osorio 2002; Van Dyke 2008
  8. ^ a b Liliuokalani 1898.
  9. ^ a b Kanahele 1999.
  10. ^ King & Roth 2006.
  11. ^ Hodges 1918.
  12. ^ "CALENDAR: Princes and Chiefs eligible to be Rulers". The Polynesian. 1 (9). Honolulu. 20 Temmuz 1844. 11 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. ; Cooke & Cooke 1937; Van Dyke 2008; Pratt 1920
  13. ^ a b Liliuokalani 1898
  14. ^ a b Liliuokalani 1898; Allen 1982
  15. ^ Kanahele 1999; Kanahele 2002; Liliuokalani 1898; Allen 1982
  16. ^ Topolinski 1975.
  17. ^ Allen 1982.
  18. ^ Allen 1982; King & Roth 2006; Taylor (12 Haziran 1910). "Court Beauties of Fifty Years Ago". The Pacific Commercial Advertiser. VII (388). Honolulu. s. 13. 9 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2016. 
  19. ^ Allen 1982; Kanahele 1999; "His Majesty's Marriage". The Polynesian. XIII (7). Honolulu. 21 Haziran 1856. s. 2. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. ; "Marriage Of His Majesty Kamehameha IV". The Pacific Commercial Advertiser. 1 (1). Honolulu. 2 Temmuz 1856. 1 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017. 
  20. ^ Cracroft, Franklin & Queen Emma 1958
  21. ^ Allen 1982; Haley 2014; Liliuokalani 1898
  22. ^ Allen 1982; Liliuokalani 1898
  23. ^ Allen 1982; Kanahele 2002; "Notes of the Week". The Pacific Commercial Advertiser. VII (12). Honolulu. 18 Eylül 1862. 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017. ; "Marela". Ka Nupepa Kuokoa. I (43). Honolulu. 20 Eylül 1862. s. 3. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2016. ; "Na Mea Mare". Ka Hoku o ka Pakipika. II (52). Honolulu. 18 Eylül 1862. s. 2. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2016. 
  24. ^ Allen 1982; Haley 2014; Blount 1895
  25. ^ Bonura & Witmer 2013.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Liliʻuokalani&oldid=32623443" sayfasından alınmıştır