Lut Gölü

Lut Gölü
Lut Gölü
Havza
Ülke(ler)	Ürdün, İsrail, Batı Şeria
Koordinatlar	31°31′14″K 35°29′4″D / 31.52056°K 35.48444°D
Genel bilgiler
Akarsu (gelen)	Şeria nehri
Akarsu (giden)	Kapalı havza
Göl türü	Tuz gölü
Uzunluk	50 km (31 mi)
Genişlik	15 km (9,3 mi)
Yüzölçümü	605 km2 (234 sq mi)
Ortalama derinlik	199 m (653 ft)
En derin noktası	298 m (978 ft)
Kıyı uzunluğu	135 km (84 mi)
Yüzey rakımı	-430 m (-1.410 ft)
Özellikler	Dünyanın en derinde bulunan gölü
Wikimedia Commons
	Lut Gölü (Batı Şeria) Lut Gölü (İsrail) Lut Gölü (Jordan)

Lut Gölü ya da Ölü Deniz^[1] (İbranice: יָם הַמֶּלַח, Yam ha-Melāh^ⓘ, lit. "Tuz Denizi"; Arapça: البحر الميت, Al-Bahr al-Mayyit^ⓘ, Buhairat,^[2] Bahret veya Birket Lut,^[3] lit. "Lut Gölü/Denizi"), doğuda Ürdün, batıda İsrail ve Batı Şeria ile sınırlanmış bir tuz gölüdür. Ürdün Rift Vadisi'nde yer almaktadır ve ana kolu Ürdün Nehri'dir.

Yüzeyi ve kıyıları, Yeryüzü'nün en düşük rakımlı deniz seviyesinden 430.5 metre daha altındadır. 304 metre derinlikte, dünyanın en derin hipersalin gölü^[en]dür. 342 g/kg tuzluluk oranı ile dünyanın en tuzlu su kütlelerinden biridir – okyanusa göre 9.6 kat tuzlu – ve yüzmeyi deneyen kişileri havaya kaldıracak kadar, 1.24 kg/L yoğunluğa sahiptir. 'Ölü Deniz' denilmesinin sebebi, sudaki yüksek tuz oranının, bitkilerin ve hayvanların gelişebilmesi için fazla sert bir ortam yarattığından hiçbir yaşama ev sahipliği yapmayaşındandır.

600 km² civarında bir alanı kaplayan Lut Gölü'nün tabanı, su derinliği çok fazla olmasa da (yaklaşık 376 metre), göl seviyesi deniz seviyesinden 420 metre aşağıdadır. Bu büyük tuzlu göl, karşılıklı uzak noktalarından 80 km/18 km genişliktedir. Su seviyesindeki çekilme eski zamanlarda yılda ortalama 18 cm iken, bugün bu değer İsrail ve Ürdün'ün artan içme suyu ihtiyacı nedeniyle, yıllık 50 cm civarına yükselmiştir. Lut Gölü ( ile 3 arasında değişen tuz oranıyla (Akdeniz %3) Antarktika'daki Don Juan Gölü (@'ın üzerinde) ve Asal Gölü'nden (5) sonra dünyadaki en tuzlu üçüncü göldür.

Gölde bazı dengesizliklerin işaretleri görülmektedir: su altındaki bazı asfalt parçaları su yüzeyine çıkmaktadır. Geçmiş zamanlarda bu parçalar toplanır, kurutulur ve ısınmak için kullanılırdı. Çevreciler, Lut Gölü'nün yok olmaya başladığı yönünde uyarılar vermektedirler. Gölün iki yakasındaki Ürdün ve İsrail'in bromür endüstrisinin buna neden olduğunu ileri sürülür. Ancak daha çok İsrail'deki fabrikalar yüzünden temiz su sıkıntısı çekilmektedir. Oluklar endişe verici boyutlara ulaşmıştır. Fabrikaların kirli atık boşaltımı ayrıca zarar veren faktörlerin başında yer alır. Küresel ısınma sonucu olarak, Lut Gölü kuruma tehlikesi altındadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Coğrafyası

Ölüdeniz, Ürdün Rift Vadisi'nde bulunan bir endorheic gölüdür. Lut gölünü oluşturan fay Afrika Levhası ve Arap Levhası arasındaki tektonik plaka sınırı boyunca yer alır. Levha yanal hareket yapar. Türkiye'de Doğu Anadolu fay zonu ve Sina bölgesinin güney ucu Kızıl Deniz'deki Rift Vadisi'nin kuzey ucu arasında çalışır. Kenarları boyunca havuzları ve bataklık çukurları oluşturan Ölüdeniz, altında ve çevresinde yıllık küçük kaynaklar olmasına rağmen Ürdün nehri, Lut gölüne (Ölüdeniz) akan tek önemli kaynaktır. Hiçbir akarsu çıkışı yoktur. Kuzey kesiminde yılda 100 mm ve güney kesiminde 50 mm yağış olmaktadır. Ölüdeniz Judean Hills Bölgesinin yağmur gölge etkisi nedeniyle kuraktır. Ölüdeniz'in doğusundaki dağlık bölge, Ölüdeniz'in kendisinden daha fazla yağış alır. Batısında bulunan Judean Hills, doğusunda bulunan dağlardan daha alçaktır. Gölün güneybatısında "Sodom Dağı" denilen 210 metre boyunda halit (kaya tuzu) bulunmaktadır.

İklim

Ölüdeniz'in iklimi yıl boyunca güneşli ve havası kurudur. Gölün yıllık ortalama yağış miktarı 50 mm den az ve 32 ve 39 C arasında ortalama sıcaklığı vardır. Kışın ortalama sıcaklığı 20 ve 23 C arasında değişmektedir. Bölge ultraviyole radyasyon, özellikle UVB (eritrojenik ışınlar) zayıflatmıştır. Ağır atmosfer basıncı nedeniyle hava deniz seviyesinde oksijen ile karşılaştırıldığında kışın %4,8 yaz için %3,3 daha yüksek bir oksijen içeriğine sahiptir. Ölüdeniz'de barometrik basıncı yüksek rakımda sağlık etkileri ile karşılaştırıldığında 796 ve 799 mm Hg ve klinik arasında ölçülmüştür. (Bu barometrik ölçü küresel okyanusta ortalama 750 mm Hg, deniz seviyesi standart atmosfer basıncına göre %5 daha yüksektir.) Normal durumda kışın deniz sıcaklıkları yazın toprak sıcaklıkları yüksek iken burada tam tersi bir durum gözlenmektedir. Bu durum su kütlesi ve özgül ısı kapasitesi sonucu oluşmuştur. Ortalama olarak her yıl 192 gün 30 C üzerinde bulunmaktadır.

Etimoloji ve toponomi

İbranice "yam ha-Melah" anlamına gelen Ölüdeniz "tuz denizi" anlamına gelmektedir. Arapça "al-Bahr el-Mayyit" anlamına gelen Ölüdeniz'e az sıklıkla "bahr u lut a" (Lut Denizi) denilir. Yunancada "yam ha-‘avara" olarak ifade edilmiştir.

Görünüm

1972, 1989 ve 2011 yılları görüntülerin karşılaştırılması^[4]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "LUT GÖLÜ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2022.
^ Moshe Sharon (1999). Bani Na'im: Maqam an-Nabi Lut. Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae (CIAP) (İngilizce). İki: B-C. Leiden-Boston-Köln: Brill. s. 15. ISBN 978-90-04-11083-0. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.
^ Dead Sea: Israel and Jordan. Library of Congress: Subject Headings (İngilizce). 1: A-E (14'üncü bas.). Washington, D.C.: Cataloging Distribution Service, Library of Congress. 1991. s. 1163. ISSN 1048-9711. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.
^ "The dead sea:Image of day (İngilizce)". NASA. 11 Ekim 2011. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2014.(İngilizce)&rft.pub=NASA&rft.date=2011-10-11&rft_id=http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=77592&rfr_id=info:sid/tr.wikipedia.org:Lut Gölü" class="Z3988">

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Lut Gölü ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

[1] "LUT GÖLÜ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2022.

[2] Moshe Sharon (1999). Bani Na'im: Maqam an-Nabi Lut. Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae (CIAP) (İngilizce). İki: B-C. Leiden-Boston-Köln: Brill. s. 15. ISBN 978-90-04-11083-0. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.

[3] Dead Sea: Israel and Jordan. Library of Congress: Subject Headings (İngilizce). 1: A-E (14'üncü bas.). Washington, D.C.: Cataloging Distribution Service, Library of Congress. 1991. s. 1163. ISSN 1048-9711. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.

[4] "The dead sea:Image of day (İngilizce)". NASA. 11 Ekim 2011. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2014.(İngilizce)&rft.pub=NASA&rft.date=2011-10-11&rft_id=http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=77592&rfr_id=info:sid/tr.wikipedia.org:Lut Gölü" class="Z3988">

[1]

[2]

[3]

[4]