Kurşun(II) oksit

Kurşun(II) oksit
Adlandırmalar
	IUPAC adı Kurşun(II) oksit
	Diğer adlar Kurşun monoksit; Litarj; Massikot; Mürdesenk; Plumboz oksit;
Tanımlayıcılar
CAS numarası	1317-36-8 ;
ChemSpider	140169;
ECHA InfoCard	100.013.880
PubChem CID	14827;
RTECS numarası	OG1750000;
UNII	4IN6FN8492 ;
UN numarası	3288
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID601018731 DTXSID0029638, DTXSID601018731 ;
Özellikler
Molekül formülü	PbO
Molekül kütlesi	223.20 g/mol
Görünüm	kırmızı veya sarı toz
Yoğunluk	9.53 g/cm3
Erime noktası	888 °C
Kaynama noktası	1477 °C
Çözünürlük (su içinde)	0.017 g/L
Çözünürlük	seyreltik alkaliler, alkol’de çözünmez; derişik alkalilerde çözünür ; HCl, amonyum klorür’de çözünür
Manyetik alınganlık (χ)	4,20×10-5 cm3/mol
Yapı
Kristal yapı	Tetragonal, tP4
Tehlikeler
	GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar
İşaret sözcüğü	Tehlike
R-ibareleri	R61, R20/22, R33, R62, R50/53
G-ibareleri	S53, S45, S60, S61
Tehlike ifadeleri	H302 H332, H351, H360Df, H362, H372, H410
Önlem ifadeleri	P201, P260, P263, P280, P301 P312 P330, P308 P313
NFPA 704; (yangın karosu)	3 0 0
Parlama noktası	Yanıcı değil
	Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LDLo (yayınlanan en düşük)	1400 mg/kg (köpek, oral)
AB sınıflandırması	Repr. Cat. 1/3; Zehirli (T); Zararlı (Xn); Çevre için tehlikeli (N)
Güvenlik bilgi formu (SDS)	ICSC 0288
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar	Kurşun sülfür; Kurşun selenid; Kurşun tellürid
Diğer katyonlar	Karbon monoksit; Silisyum monoksit; Kalay(II) oksit
Benzeyen	Kurşun(II,IV) oksit; Kurşun dioksit
Benzeyen bileşikler	Talyum(III) oksit; Bizmut(III) oksit
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Kurşun monoksit olarak da adlandırılan kurşun(II) oksit, Pb O moleküler formülüne sahip inorganik bileşiktir. PbO iki polimorfda oluşur: tetragonal kristal yapıya sahip litarj ve ortorombik kristal yapıya sahip massikot. PbO için modern uygulamalar çoğunlukla kurşun bazlı endüstriyel cam ve, bilgisayar bileşenlerini de kapsayan endüstriyel seramiklerdir. Amfoterik bir oksittir.^[3]

Yapımı

PbO, kurşun metalinin yaklaşık 600 °C'de havada ısıtılmasıyla hazırlanabilir . Bu sıcaklıkta, diğer kurşun oksitlerin havada oksidasyonunun da son ürünüdür:^[4]

PbO₂ Pb₁₂O₁₉ Pb₁₂O₁₇ Pb₃O₄ PbO

Kurşun(II) nitrat veya kurşun(II) karbonatın termal ayrışması da PbO oluşumuna neden olur:

2 Pb(NO₃)₂ → 2 PbO 4 NO₂ O₂

PbCO₃ → PbO CO₂

PbO, ham kurşun cevherlerini metalik kurşun haline getirmek için büyük bir ara ürün olarak üretilir. Kurşun cevheri çoğunlukla galendir (kurşun(II) sülfür). Yaklaşık 1000 °C sıcaklıkta sülfür, oksite dönüştürülür:^[5]

2 PbS 3 O₂ → 2 PbO 2 SO₂

Metalik kurşun, PbO'in karbon monoksit ile yaklaşık 1200 °C'de indirgenmesiyle elde edilir:^[6]

PbO CO → Pb CO₂

Yapısı

X ışını kristalografisi ile belirlendiği gibi, hem polimorflar hem de tetragonal ve ortorombik piramidal dört koordinatlı bir kurşun merkeze sahiptir. Tetragonal formda dört kurşun–oksijen bağı aynı uzunluğa sahiptir. Ancak, ortorombikte bağların ikisi daha kısa ve ikisi daha uzundur. Piramidal görünüş stereokimyasal olarak aktif yalın çift elektron varlığını gösterir.^[7] PbO, tetragonal örgü yapısında meydana geldiğinde buna litarj; ve PbO, ortorombik örgü yapısına sahip olduğunda buna massikot denir. PbO kontrollü ısıtma ve soğutma ile massikottan litarja veya tersi olarak değiştirilebilir.^[8] Tetragonal form genellikle kırmızı veya turuncu, ortorombik formda genellikle sarı veya turuncudur. Ancak, renk yapının çok güvenilir bir göstergesi değildir.^[9] PbO'in tetragonal ve ortorombik formları doğal olarak nadir mineraller olarak bulunur.

Reaksiyonları

Bu maddenin kırmızı ve sarı formları entalpideki küçük bir değişikle ilişkilidir:

PbO_(kırmızı) → PbO_(sarı) ΔH = 1.6 kJ/mol

PbO amfoteriktir, yani hem asitlerle hem de bazlarla reaksiyona girer. Asitlerle, [Pb₆O(OH)₆]⁴ gibi okso kümelerinin aracılığıyla Pb² tuzları oluşturur. Kuvvetli bazlarla, PbO plumbit (plumbat(II) olarak da adlandırılır) tuzları oluşturmak için çözünür:^[10]

PbO H₂O OH⁻ → [Pb(OH)]⁻3

Uygulama alanları

Kurşun camdaki kurşun türü normalde PbO'dir. Bu nedenle, PbO cam yapımında yaygın olarak kullanılır. Cama bağlı olarak, camda PbO kullanmanın faydası camın kırılma indisini artırmak, camın viskozitesini azaltmak, camın elektriksel özdirencini artırmak ve camın X ışınlarını absorbe etme kabiliyetini artırmak gibi bir veya daha fazla olabilir. PbO'in endüstriyel seramiklere eklenmesi (camda olduğu gibi), malzemeleri manyetik ve elektriksel olarak daha inert hâle getirir (Curie sıcaklığını arttırarak) ve genelliklede bu amaçla kullanılır.^[11] Tarihsel olarak PbO, ev seramikleri için seramik sırlarında da yaygın olarak kullanılmıştır ve hâlen kullanılmaktadır, ancak artık yaygın olarak kullanılmamaktadır. Diğer daha az baskın uygulamalar, kauçuğun vulkanizasyonu ve belirli pigmentlerin ve boyaların üretimini içerir.^[3] PbO, katot ışını tüpünün camında X ışını emisyonunu engellemek için kullanılır, ancak esas olarak boyun ve hunide kullanılır çünkü ön panelde kullanıldığında renk değişikliğine neden olabilir. Ön panel için stronsiyum oksit tercih edilir.

Kurşun tüketimi ve dolayısıyla PbO'nun işlenmesi otomobil sayısı ile ilişkilidir, çünkü otomobil kurşun asit akülerinin ana bileşeni olmaya devam etmektedir.^[12]

Özelleşmiş veya azalan kullanımlar

Sert, su geçirmez bir çimento oluşturacak şekilde gliserin ile PbO karışımı, akvaryumların düz cam yanlarını ve tabanlarını birleştirmek için ve ayrıca bir zamanlar pencere çerçevelerindeki cam panellerin yalıtımı için kullanılmıştır. Kurşun boyaların bir bileşenidir.

PbO, bir tür Çin konserve yumurtası olan yüzyıl yumurtalarının kalitesini yapay olarak artırmak ve daha kısa sürede daha fazla kar elde etme sürecini hızlandırmak için kullanıldı. Bu, bazı küçük fabrikalarda vicdansız bir uygulamaydı, ancak Çin'de yaygınlaştı ve skandal 2013'te yaygınlaştıktan sonra birçok dürüst üreticiyi kutularına "kurşunsuz" olarak etiket basmaya zorladı.

Toz halinde litarj formunda, yaldız yapımında kullanılan hava şartlarına dayanıklı bir haşıl oluşturmak için bezir yağı ile karıştırılıp kaynatılabilir. Litarj, altın varağa sıcak ve parlak görünmesini sağlayan koyu kırmızı bir renk verirken, bezir yağı yapışma ve dayanıklı düz bir ciltleme yüzeyi sağlar.

PbO organik sentezde, belirli kondenzasyon reaksiyonlarında kullanılır.^[13]

PbO, Plumbikon adı verilen bir video kamera tüpündeki giriş fotoiletkenidir.

Sağlık sorunları

Kurşun oksit solunduğunda veya yutulduğunda ölümcül olabilir. Deride, gözlerde ve solunum yolunda tahrişe neden olur. Diş eti dokusunu, merkezî sinir sistemini, böbrekleri, kanı ve üreme sistemini etkiler. Bitkilerde ve memelilerde biyolojik birikmeye uğrayabilir.^[14]

Kaynakça

^ Blei(II)-oxid^{[ölü/kırık bağlantı]}. Merck
^ "Kurşun bileşikleri (Pb olarak)". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH).
^ ^a ^b Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a15_249.
^ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2. bas.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419. ^{[sayfa belirt]}
^ Abdel-Rehim, A. M. (2006). "Thermal and XRD analysis of Egyptian galena". Journal of Thermal Analysis and Calorimetry. 86 (2): 393-401. doi:10.1007/s10973-005-6785-6.
^ Lead Processing @ Universalium.academic.ru 24 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Alt address: Lead processing @ Enwiki.net 22 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Şablon:Wells5th^{[sayfa belirt]}
^ A simple example is given in Anil Kumar De (2007). "§9.2.6 Lead (Pb): Lead Monoxide PbO". A Textbook Of Inorganic Chemistry. New Age International. s. 383. ISBN 978-81-224-1384-7. A more complex example is in Turova, N.Y. (2002). "§9.4 Germanium, tin, lead alkoxides". The Chemistry of Metal Alkoxides. Springer. s. 115. ISBN 978-0-7923-7521-0. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2020.
^ Rowe, David John (1983). Lead Manufacturing in Britain: A History. Croom Helm. s. 16. ISBN 978-0-7099-2250-6.
^ Şablon:Holleman&Wiberg^{[sayfa belirt]}
^ Chapter 9, "Lead Compounds", in the book Ceramic and Glass Materials: Structure, Properties and Processing 2 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., published by Springer, year 2008.
^ Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a15_193.pub2.
^ "Organic Syntheses". Organic Syntheses. ; Collective Volume, 2, s. 229
^ "Lead(II) oxide". International Occupational Safety and Health Information Centre. 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2009.

Dış bağlantılar

Case Studies in Environmental Medicine - Lead Toxicity5 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
ToxFAQs: Lead4 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
National Pollutant Inventory - Lead and Lead Compounds Fact Sheet
Webelements PbO 27 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Blei(II)-oxid^{[ölü/kırık bağlantı]}. Merck

[IDLH-2] "Kurşun bileşikleri (Pb olarak)". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH).

[Ullmann-3] Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a15_249.

[4] Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2. bas.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419. ^{[sayfa belirt]}

[5] Abdel-Rehim, A. M. (2006). "Thermal and XRD analysis of Egyptian galena". Journal of Thermal Analysis and Calorimetry. 86 (2): 393-401. doi:10.1007/s10973-005-6785-6.

[6] Lead Processing @ Universalium.academic.ru 24 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Alt address: Lead processing @ Enwiki.net 22 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[7] Şablon:Wells5th^{[sayfa belirt]}

[8] A simple example is given in Anil Kumar De (2007). "§9.2.6 Lead (Pb): Lead Monoxide PbO". A Textbook Of Inorganic Chemistry. New Age International. s. 383. ISBN 978-81-224-1384-7. A more complex example is in Turova, N.Y. (2002). "§9.4 Germanium, tin, lead alkoxides". The Chemistry of Metal Alkoxides. Springer. s. 115. ISBN 978-0-7923-7521-0. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2020.

[9] Rowe, David John (1983). Lead Manufacturing in Britain: A History. Croom Helm. s. 16. ISBN 978-0-7099-2250-6.

[Holl-10] Şablon:Holleman&Wiberg^{[sayfa belirt]}

[11] Chapter 9, "Lead Compounds", in the book Ceramic and Glass Materials: Structure, Properties and Processing 2 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., published by Springer, year 2008.

[12] Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a15_193.pub2.

[13] "Organic Syntheses". Organic Syntheses. ; Collective Volume, 2, s. 229

[14] "Lead(II) oxide". International Occupational Safety and Health Information Centre. 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

g t d Kurşun bileşikleri
Pb(II)	Pb(BiO₃)₂ PbBr₂ Pb(C₅H₅)₂ Pb(C₂H₃O₂)₂ PbC₂O₄ PbC₃₂H₁₆N₈ PbCl₂ Pb(ClO₄)₂ PbCO₃ PbCrO₄ PbF₂ PbHAsO₄ PbI₂ Pb(C₁₁H₂₃COO)₂ Pb(NO₃)₂ Pb(N₃)₂ PbO Pb(OH)₂ PbPo PbP₇ Pb₃(PO₄)₂ PbS Pb(SCN)₂ PbSe PbSO₄ PbSeO₄ PbTe PbTiO₃ PbGeO₃ C₃₆H₇₀PbO₄ PbO2− 2 PbC₂ (varsayımsal)
Pb(II,IV)	Pb₃O₄
Pb(IV)	Pb(C₂H₃O₂)₄ PbCl₄ PbF₄ PbH₄ PbO₂ PbS₂ plumbate Pb(OH)₄ (varsayımsal)