Ketboğa

Ketboğa Noyan (ölümü 1260), Moğol İmparatorluğu'na bağlı bir grup olan Naymanların^[1] Doğu Hristiyanıydı. Moğol İlhan Hülâgû'nun teğmeni ve sırdaşıydı ve 1258'de Bağdat'ın yağmalanması da dahil olmak üzere Ortadoğu'daki fetihlerinde ona yardımcı olmuştur. Hülâgû, Moğolistan'daki bir törene katılmak üzere kuvvetlerinin büyük bir kısmını yanına aldığında Ketboğa, Suriye'nin kontrolüne bırakıldı ve güneye, Kahire merkezli Memlûk Devleti'ne doğru devam eden Moğol baskınlarından sorumlu oldu. 1260 yılında Ayn Calut Muharebesi'nde öldürüldü.

Hayatı

1252'de Möngke Han, Ketboğa'ya Hülâgû Han'ın ordusunun Nizari İsmaililerin kalelerine karşı ileri muhafızlarına liderlik etmesini emretti. Hülâgû ile birlikte bir dizi kuşatma düzenleyerek Batı İran'a doğru ilerledi ve 1260'ta Şam'ın fethine yardım etmeden önce 1258'de Bağdat'ı yağmalayan kanatlardan birine etti^[2]^[3]^[a]

Orta Çağ tarihçisi Sur Tapınakçısı'nın yazılarından alıntı yapan tarihi kayıtlar, genellikle üç Hristiyan hükümdarın (I. Hethum, VI. Boemondo ve Ketboğa) Şam şehrine zaferle birlikte girdiğini anlatırken,^[4]^[5] modern tarihçiler bu hikâyeyi uydurma olarak nitelendirdiler.^[6]^[7]^[8]

Hülâgû Han, Moğol İmparatorluğu'ndaki iç olaylara (Hülâgû'nun kardeşi Büyük Möngke Han'ın ölümü) yanıt olarak güçlerini geri çektiğinde, Ketboğa, Orta Doğu'da kalan Moğol ordusunun sorumluluğuna bırakıldı:

Hülâgû'nun Suriye ve Filistin'de bıraktığı Ketboğa, toprakları barış ve huzur içinde tuttu. Ve o, Hıristiyanları çok seviyor ve onurlandırıyordu çünkü o, Rabbimiz'in doğuşuna tapınmak için Beytüllahim'e gelen Doğu'nun Üç Kralının soyundan geliyordu. Ketboğa, Kutsal Toprakları kurtarmak için çalıştı.
— Korikoslu Hayton, La flor des estoires de la terre d'Orient (1307).^[9]

Ayn Calut Savaşı

100.000 Moğol askerinden oluşan bir gücün komutasındaki Ketboğa, Moğolların Mısır'a doğru ilerleyişini sürdürmeye çalıştı. Ancak Memlükler, Haçlılarla pasif bir ateşkes müzakere ederek Memlüklerin Haçlı topraklarından kuzeye doğru ilerlemesine ve Haçlıların kalesi Akka yakınında ikmal için kamp kurmasına izin vermişti. Bu şekilde Memlükler, Celile yakınlarında, önemli Ayn Calut Muharebesi'nde (Câlût baharı) tükenmiş Moğol ordusuyla çatışmaya girebildiler. Moğollar yenildi ve Ketboğa yakalandı. Memluk sultanının huzuruna bağlanıp getirildiğinde meydan okurcasına galiplerin başına gelecek Moğol intikamını anlatıyordu. Memluk emirleriyle alay etti ve onların efendilerine ihanet ederken kendisinin her zaman efendisine sadık kaldığını söyledi.^[10] Ketboğa, kıdemli Memlûk Cemal el-Din Akuş el-Şemsi tarafından idam edildi.

Memlük tarihleri Ketboğa'dan saygıyla bahseder; onu, Moğollar Ayn Calut'ta açıkça yenilgiye uğratıldığında geri çekilmeyi reddeden ve geri çekilme ve utanç yerine savaşta ölümü tercih eden büyük bir savaşçı olarak tasvir eder. Ketboğa'nın ölümünün intikamının Hülâgû tarafından alınması bekleniyordu, ancak Hülâgû ile Moğol Altın Orda'dan kuzeni Berke arasındaki iç çatışma bunun olmasını engelledi. Ketboğa'nın ölümü ve Moğolların Ayn Calut'taki yenilgisi, Moğol İmparatorluğu'nun Batıya doğru genişlemesi için sonun başlangıcı oldu. Moğollar önümüzdeki birkaç on yıl boyunca Suriye'yi, Japonya'yı, Macaristan'ı, Polonya'yı ve Güneydoğu Asya'yı işgal etmeye devam etse de, bu, kararlı bir şekilde mağlup edildikleri ve böyle bir kaybın intikamını alamadıkları ilk olaydı.^[11]

Notlar

^ "1 Mart'ta Ketboğa, Moğol ordusunun başında Şam'a girdi. Yanında Ermenistan Kralı ve Antakya Prensi de vardı. Halifeliğin eski başkentinin vatandaşları, altı yüzyıldır ilk kez üç Hıristiyan hükümdarın sokaklarında zaferle at koşturduğunu gördü".^[4]

Kaynakça

Özel

^ René Grousset (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. ss. 361 & 363. ISBN 0-8135-1304-9.
^ "Saudi Aramco World "The Battle of Ain Jalut"". Saudiaramcoworld.com. 12 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2013.
^ "Histoire des Croisades III", Grousset, p. 581
^ ^a ^b Runciman 1987, s. 307.
^ "Histoire des Croisades III", Grousset, p. 588
^ David Morgan, The Mongols (2nd ed.)
^ Peter Jackson, "Crisis in the Holy Land in 1260," English Historical Review 376 (1980) 486
^ "While this report cannot be taken literally, it may contain a grain of truth. Armenian troops were part of Ketbuqa's force, while some time during the Mongol occupation Bohemond visited Baalbek and even intended to ask Hulegu for possession of the town. (...) If this prince reached as far as Baalbek, it is most probable that he also passed through Damascus." De Reuven Amitai-Preiss, "Mongols and Mamluks", p.31
^ in Charles Kohler (ed.), Recueil des historiens des croisades, Document Arméniens, tome II, Paris, 1906; quoted in Ugo Monneret de Villard, Le leggende orientali sui Magi evangelici, Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1952, p.162. Quoted in "Histoire des Croisades III", René Grousset, p.593; Nam ipse fuerat de progenie trium regum, qui uenerunt natiuitatem domini adorare (For he was a descendant of the Three Kings who came to the Nativity to adore the Lord). Simon Grynaeus Johannes Huttichius, Novus orbis regionum ac insularum veteribus incognitarum, Basel, 1532, caput XXX, De Cobila Can quinto Imperatore Tartarorum, p.445.
^ Runciman 1987, s. 313.
^ Amitai-Preiss, Reuven. Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260–1281 (first edition). Cambridge: Cambridge University Press, 1998.

Genel

Runciman, Steven (1951-1954). A History of the Crusades (3 cilt) (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press.

[5] "1 Mart'ta Ketboğa, Moğol ordusunun başında Şam'a girdi. Yanında Ermenistan Kralı ve Antakya Prensi de vardı. Halifeliğin eski başkentinin vatandaşları, altı yüzyıldır ilk kez üç Hıristiyan hükümdarın sokaklarında zaferle at koşturduğunu gördü".^[4]

[1] René Grousset (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. ss. 361 & 363. ISBN 0-8135-1304-9.

[2] "Saudi Aramco World "The Battle of Ain Jalut"". Saudiaramcoworld.com. 12 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2013.

[3] "Histoire des Croisades III", Grousset, p. 581

[FOOTNOTERunciman1987307-4] Runciman 1987, s. 307.

[6] "Histoire des Croisades III", Grousset, p. 588

[7] David Morgan, The Mongols (2nd ed.)

[8] Peter Jackson, "Crisis in the Holy Land in 1260," English Historical Review 376 (1980) 486

[9] "While this report cannot be taken literally, it may contain a grain of truth. Armenian troops were part of Ketbuqa's force, while some time during the Mongol occupation Bohemond visited Baalbek and even intended to ask Hulegu for possession of the town. (...) If this prince reached as far as Baalbek, it is most probable that he also passed through Damascus." De Reuven Amitai-Preiss, "Mongols and Mamluks", p.31

[10] Charles Kohler (ed.), Recueil des historiens des croisades, Document Arméniens, tome II, Paris, 1906; quoted in Ugo Monneret de Villard, Le leggende orientali sui Magi evangelici, Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1952, p.162. Quoted in "Histoire des Croisades III", René Grousset, p.593; Nam ipse fuerat de progenie trium regum, qui uenerunt natiuitatem domini adorare (For he was a descendant of the Three Kings who came to the Nativity to adore the Lord). Simon Grynaeus Johannes Huttichius, Novus orbis regionum ac insularum veteribus incognitarum, Basel, 1532, caput XXX, De Cobila Can quinto Imperatore Tartarorum, p.445.

[FOOTNOTERunciman1987313-11] Runciman 1987, s. 313.

[12] Amitai-Preiss, Reuven. Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260–1281 (first edition). Cambridge: Cambridge University Press, 1998.

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]