Karaciğer
Karaciğer, sadece omurgalılarda bulunan, detoksifikasyon, protein sentezi ve sindirim için gerekli olan enzimlerin üretimi de dahil olmak üzere pek çok işleve sahip bir organdır.[1][2] İnsanlarda karaciğer karın bölgesinde, diyaframın altında bulunur. Karaciğerle ilgili terimler, tıbbi literatürde genellikle Grekçe karaciğer anlamına gelen ἧπᾰρ (hêpar) sözcüğünden türeyen hepat- kökü ile başlar.
Karaciğer yaşam için gerekli olan hayati bir organdır. Karaciğer yokluğunda veya işlev yitiminde, diyalizle kısa bir süre fonksiyonları devam ettirilebilir fakat karaciğerin fonksiyonunun uzun süreli yokluğunda tek tedavi karaciğer naklidir.[3]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçede karaciğer ve ciğer kelimeleri, Farsça kökenli "karaciğer" anlamına gelen cigar veya cīgar (جگر/جيگر) sözcüklerinden alıntıdır.[4] Orta Farsça'da yer alan yakar veya cagar kelimesinden evrilmiş bu sözcük aynı zamanda Avestaca yākarə, Sanskritçe yákr̥t (यकृत्) ile kökteştir. Tıbbi literatürde çoğunlukla kullanılan hepar (ἡπαρ) ve hepato terimleri Grekçe kökenli olup bu dilde de karaciğer anlamına gelir.[5] Tüm bu kelimelerin ortak atasının Proto-Hint-Avrupa dilinde bulunduğu tahmin edilen *Hi̯ékʷr̥ (*i̯ékʷr̥) kelimesi olduğu varsayılır.[4]
Embriyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]
Embriyolojik olarak karaciğer, germ tabakalarından biri olan endodermden gelişen ön bağırsak ile mezenşimden gelişir. İnsan embriyosunda hepatik divertikül ön bağırsağın mezenşime genişlemiş endodermal bir tüpü olup dallanarak karaciğerin temellerini oluşturur. Bu divertikülün sindirim tüplerine yakın kısmı da dallanarak safra kesesini oluşturur.
Hepatoblastların bölgeye varması ile safra kanalcıkları ve karaciğer sinüsoidleri oluşarak karaciğerin ilkel mimarisi gelişmeye başlar. Karaciğer tomurcuğu kendi içinde loblara ayrılır ve umbilikal ven ductus venosus'a, vitelin ven ise portal vene dönüşür. Bunu hepatoblastların hepatositler ile safra sistemini oluşturacak epitel hücrelere farklılaşması takip eder.
Doğumda karaciğer toplam vücut ağırlığının yaklaşık %4'üne tekabül eder ve ortalama olarak 120 g ağırlığındadır. Erişkinlik döneminde karaciğer, doğumdakinin 12 ile 13 katı ağırlığına ulaşır, tekabül ettiği bu ağırlık toplam vücut ağırlığının yaklaşık %2.5 - %3,5'unu oluşturur.[6]
İşlev
[değiştir | kaynağı değiştir]Karaciğer metabolizmada önemli bir rol oynar. Glikojen depolanması, kırmızı kan hücrelerinin üretimi, plazma ve protein sentezi, hormon üretimi ve detoksifikasyon da dahil olmak üzere vücutta daha birçok alanda işlevi vardır.[7] Karaciğer ayrıca yağ sindirimine yardımcı alkali bir sıvı olan safrayı ve safra asitlerini üretir ve bu salgıyı hepatik kanallar yoluyla safra kesesi ve oniki parmak bağırsağına yollar. Bu yüzden bu organ safra sisteminin bir parçası kabul edilir.
Organ ayrıca doku sentezi ve normal yaşamsal işlevler için gerekli olan küçük ve karmaşık moleküller de dahil olmak üzere yüksek hacimli biyokimyasal reaksiyonları düzenleyen hepatositleri içinde barındırır.[8] Sayı farklı kaynaklarda çeşitlilik gösterse de, karaciğerin yaklaşık 500 tane işlevi olduğu düşünülmektedir.[9]
Anatomi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Karaciğer, insanlarda simetrik olmayan ve dört lobu bulunan kırmızımsı kahverengi renkli bir organdır. Organ diyaframın hemen altında, karın boşluğunun sağ üst kısmında bulunur ve midenin sağ tarafını ve safra kesesini örter.[10] Bir insan karaciğeri normalde 1,4-1,7 kg ağırlığında olup yumuşak ve üçgen şeklindedir.[11] Karaciğer insanlarda hem en ağır iç organ, hem de en büyük bezdir. Lobüller karaciğerin fonksyonel birimleridir ve her lobül temelde milyonlarca hepatositten oluşur.
Karaciğer segmentleri, yaygın olarak kullanılan Couinaud sisteminde, fonksiyonel loblar, ana portal venin çatallanma yoluyla çapraz bir düzleme dayalı toplam sekiz segmenti kapsamaktadır.[12]
Kan akışı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Karaciğere, hepatik arter ve portal ven adı verilen iki büyük kan damarı bağlıdır. Karaciğerin kan arzının yaklaşık u'i hepatik portal ven, geriye kalan %'i ise hepatik arter ile sağlanır. Oksijen açısından ise ihtiyacının yaklaşık yarısı hepatik portal venden, diğer yarısı ise hepatik arterler tarafından karşılanmaktadır.[13]
Portal ven kanı gastrointestinal sistemdeki organlar ile dalak ve pankreastan karaciğere taşır ve sindirilmiş besin yönünden zengindir.[3] Hepatik arter ise abdominal aortta yer alan çölyak arterden dallanır ve oksijen yönünden zengin kanı karaciğerlere iletir.
Bu damarlar kanı, daha sonra karaciğer lobülleri içine dallanacak karaciğer sinüzoidleine taşırlar. Kılcal damarlardan sonra oksijen açısından fakirleşmiş kan, alt ana toplardamara hepatik venler yolu ile drene edilir.[14]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Safra sistemi ve karaciğer -
İnsan karaciğeri kesiti; görülen açık renkli bölgeler tümördür. -
Couinaud sınıflandırmasına göre karaciğer segmentleri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Elias, H.; Bengelsdorf, H. (1 Temmuz 1952). "The Structure of the Liver in Vertebrates". Cells Tissues Organs. 14 (4). ss. 297-337. doi:10.1159/000140715.
- ^ Abdel-Misih, Sherif R.Z.; Bloomston, Mark (2010). "Liver Anatomy". Surgical Clinics of North America. 90 (4). ss. 643-653. doi:10.1016/j.suc.2010.04.017. PMC 4038911 $2. PMID 20637938.
- ^ a b eMedicine'de Liver Anatomy
- ^ a b "ciğer". Nişanyan Sözlük. 13 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2019.
- ^ "Etymology online hepatic". 2 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2013.
- ^ Clemente, Carmin D. (2011). Anatomy a Regional Atlas of the Human Body. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. s. 243. ISBN 978-1-58255-889-9.
- ^ "Anatomy and physiology of the liver – Canadian Cancer Society". Cancer.ca. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015.
- ^ Maton, Anthea; Jean Hopkins; Charles William McLaughlin; Susan Johnson; Maryanna Quon Warner; David LaHart; Jill D. Wright (1993). Human Biology and Health. Englewood Cliffs, New Jersey, USA: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-981176-0. OCLC 32308337.
- ^ {{Kitap kaynağı|isbn=9780721690513|soyadı=Zakim|ad=David|soyadı2=Boyer|ad2=Thomas D.|yıl=2002|başlık=Hepatology: A Textbook of Liver Disease|basım=4.4
- ^ Tortora, Gerard J.; Derrickson, Bryan H. (2008). Principles of Anatomy and Physiology (12.12yayıncı=John Wiley & Sons bas.). s. 945. ISBN 978-0-470-08471-7.
- ^ {{Kitap kaynağı|isbn=978-0-7216-0187-8|yazar1=Cotran, Ramzi S.|yazar2=Kumar, Vinay|yazar3=Fausto, Nelson|yazar4=Nelso Fausto|yazar5=Robbins, Stanley L.|yazar6=Abbas, Abul K.|başlık=Robbins and Cotran pathologic basis of disease|url=https://archive.org/details/robbinscotranpat00kuma|yayıncı=Elsevier Saunders|yer=St. Louis, MO|yıl=2005|sayfa=878|basım=7.7
- ^ "Couinaud classification | Radiology Reference Article". Radiopaedia.org. 24 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015.
- ^ Shneider, Benjamin L.; Sherman, Philip M. (2008). Pediatric Gastrointestinal Disease. Connecticut: PMPH-USA. s. 751. ISBN 978-1-55009-364-3.
- ^ Human Anatomy & Physiology New Masteringa&p With Pearson Etext. Benjamin-Cummings Pub Co. 2012. s. 881. ISBN 9780321852120.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Liver[ölü/kırık bağlantı] at the Open Directory Project.
- VIRTUAL Liver - online learning resource6 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Liver enzymes5 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Liver & various pathologies CAT Scans27 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - CT Cases.net
 | İnsan sindirim sistemi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
