İçeriğe atla

Kakadu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Doğal ortamındaki bir Cacatua galerita

Kakadu, Cacatuoidea üst familyasındaki tek familya olan Cacatuidae familyasına ait 21 papağan türünden herhangi biridir. Psittacoidea (gerçek papağanlar) ve Strigopidae ile birlikte Psittaciformes takımını oluştururlar. Familya, çoğunlukla Avustralasya'da dağılım göstermekle birlikte, Filipinler ve Endonezya'nın doğusundaki Wallacea adalarından Yeni Gine, Solomon Adaları ve Avustralya'ya kadar uzanır.

Kakadular belirgin sorguçları ve kavisli gagaları ile tanınırlar. Tüyleri genellikle diğer papağanlarınkinden daha az renklidir, çoğunlukla beyaz, gri veya siyahtır ve genellikle sorguç, yanaklar veya kuyrukta renkli detaylar bulunur. Ortalama olarak diğer papağanlardan daha büyüktürler; ancak en küçük kakadu türü olan sultan papağanı orta büyüklüktedir.[1] Sultan papağanının filogenetik konumu, kakadu soyunun en eski dallarından biri olması dışında hala çözülememiştir. Geri kalan türler iki ana koldadır. Calyptorhynchus cinsine ait beş büyük siyah renkli kakadu bir kolu oluşturur. İkinci ve daha büyük kol ise, beyaz tüylü 12 kakadu türünü ve daha önce ayrılan üç monotipik cinsi içeren Cacatua cinsi tarafından oluşturulur; bunlar pembe ve gri galah, çoğunlukla gri gang-gang kakadu ve büyük siyah tüylü palmiye kakadusudur.

Kakadular tohum, yumru, soğanlı bitki kökleri, meyve, çiçek ve haşere yemeyi tercih ederler. Özellikle yerde beslenirken genellikle büyük sürüler halinde beslenirler. Kakadular tek eşlidir ve ağaç kovuklarında yuva yaparlar. Bazı kakadu türleri, özellikle büyük ve yaşlı ağaçların kesilmesinden sonra uygun yuva kovuklarının azalması nedeniyle habitat kaybından olumsuz etkilenmiştir; aksine, bazı türler insan değişikliklerine iyi uyum sağlayarak tarım zararlısı olarak kabul edilmektedir.

Kakadular kuş yetiştiriciliğinde popüler kuşlardır, ancak ihtiyaçlarını karşılamak zordur. Sultan papağanı, bakımı en kolay kakadu türüdür ve açık ara en çok esaret altında tutulan türdür. Beyaz kakadular, siyah kakadulardan daha yaygın olarak esaret altında bulunur. Vahşi doğada yakalanan kuşların yasadışı ticareti, vahşi doğadaki bazı kakadu türlerinin azalmasına katkıda bulunmaktadır.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Kakadu" kelimesi 17. yüzyıla kadar uzanır ve Hollandaca kaketoe'den türetilmiştir; bu da Endonezce/Malayca kakatua'dan gelir. 17. yüzyıldaki varyantlar arasında cacato, cockatoon ve crockadore bulunurken, 18. yüzyılda cokato, cocatore ve cocatoo kullanılmıştır.[2][3] Bu köken, sırasıyla familya ve cins isimleri olan Cacatuidae ve Cacatua için de kullanılmıştır.[4]

Avustralya argosunda veya halk dilinde, başkaları gizli veya yasadışı faaliyetlerde bulunurken, özellikle de kumar oynarken nöbet tutmakla görevlendirilen bir kişiden "kakadu" olarak bahsedilebilir.[5] Küçük tarım işletmelerinin sahipleri genellikle şakayla veya hafif küçümseyici bir şekilde "kibirli çiftçiler" (cocky farmers) olarak anılırlar.[6]

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Psittaciformes
 
 

Strigopidae - Yeni Zelanda papağanları

 
 
 
 

Cacatuidae - kakadular

 
 
 

Psittacidae - Afrika ve Yeni Dünya papağanları

 
 

Psittaculidae - Eski Dünya papağanları

 
 
 
 
 
Cacatuidae
 
 

Calyptorhynchus - siyah kakadular (2 tür)

 
 

Zanda - siyah kakadular (3 tür)

 
 
 
 

Nymphicus - sultan papağanı

 
 
 

Probosciger - palmiye kakadusu

 
 
 

Callocephalon - gang-gang kakadu

 
 
 

Eolophus - galah

 
 
 

Lophochroa - pembe kakadu

 
 

Cacatua - beyaz kakadular ve corellalar (13 tür)

 
 
 
 
 
 
 
 
Brian Smith ve ortak çalışanların 2023 moleküler filogenetik çalışmasına dayanan kakaduların cins düzeyinde kladogramı.[7] Her cinsteki tür sayısı, Frank Gill, Pamela Rasmussen ve David Donsker tarafından Uluslararası Ornitoloji Komitesi (IOC), (şimdi Uluslararası Ornitologlar Birliği) adına tutulan listeden alınmıştır.[8]

Kakadular ilk olarak 1840 yılında İngiliz doğa bilimci George Robert Gray tarafından papağan familyası Psittacidae içinde Cacatuinae altfamilyası olarak tanımlanmıştır ve Cacatua ilk listelenen ve tip cinsidir.[9] Bu grup, farklı otoriteler tarafından zaman zaman tam bir familya veya alt familya olarak kabul edilmiştir. Amerikalı ornitolog James Lee Peters, 1937'deki Check-list of Birds of the World adlı kitabında ve Sibley ve Monroe ise 1990'da bir alt familya olarak tanımlarken, papağan uzmanı Joseph Forshaw 1973'te familya olarak sınıflandırmıştır.[10] Sonraki moleküler çalışmalar, orijinal papağan atalarından en erken ayrılan kolun Strigopidae familyasına ait Yeni Zelanda papağanları olduğunu ve bunu takiben artık iyi tanımlanmış bir grup veya klad olan kakaduların kalan papağanlardan ayrılarak Güney Yarımküre'ye yayılmış ve Psittacoidea üst familyasına ait birçok papağan, muhabbet kuşu, Amerika papağanı, lori, lorigiller, cennet papağanı ve diğer gerçek papağan türlerine çeşitlenmiştir.[11][12][13][14][15][16][17][18][19]

Farklı kakadu türlerinin birbirleriyle olan akrabalık ilişkileri genel olarak netleşmiş olsa da,[11][12][14][20][21][22] sultan papağanının (Nymphicus hollandicus) kakaduların evrimsel soy ağacındaki yeri hala kesin olarak belirlenememiştir. Sultan papağanının kakadu ailesindeki konumu hala tartışmalıdır. Bazı araştırmalar, sultan papağanının tüm diğer kakadu türlerinin atası olduğunu, yani kakadu soy ağacının en temelinde yer aldığını göstermektedir.[11][21] Başka araştırmalar ise, sultan papağanının ya Calyptorhynchus cinsine ait siyah kakadularla daha yakın akraba olduğunu (onların kardeş taksonu olduğunu),[14][20][22] ya da beyaz ve pembe kakaduları ve palmiye kakadusunu içeren bir grupla (klad) daha yakın akraba olduğunu öne sürmektedir.[12] Geriye kalan kakadu türleri, iki ana evrimsel grupta (klad) toplanır. Bu gruplardan biri, Calyptorhynchus cinsine ait siyah kakadu türlerini içerirken, diğer grup ise geri kalan tüm kakadu türlerini kapsar.[11][12][14][21][22] Bilim insanlarının çoğunluğu, ikinci grupta siyah palmiye kakadusunun (Probosciger), gri ve kırmızımsı galahın (Eolophus) ve gang-gang kakadusunun (Callocephalon) yer aldığını kabul eder.[11][12][14][21] Ancak, bazı araştırmacılar siyah palmiye kakadusunun (Probosciger) diğer tüm kakadu türlerinden daha önce evrimleşmiş olabileceğini, yani soy ağacının en temelinde yer aldığını öne sürer.[20] Bu ikinci grupta yer almayan diğer kakadu türleri genellikle beyaz veya hafif pembe renklidir ve hepsi Cacatua cinsine aittir.[11][12][13][14][21] Hem Eolophus (galahlar) hem de Cacatua cinsleri, tüylerinde normalden daha az melanin pigmenti bulunduran hipomelanistik türlerdir. Cacatua cinsi kendi içinde iki alt cinse ayrılır: Bunlardan biri genellikle "corellalar" olarak bilinen Licmetis alt cinsi, diğeri ise Cacatua alt cinsidir. Cacatua alt cinsine "beyaz kakadular" da denir.[11][20][21][22][23] Ancak burada bir kafa karışıklığı mevcuttur; "beyaz kakadu" terimi daha geniş bir anlamda tüm Cacatua cinsi için de kullanılmaktadır. Yani, corellalar da dahil olmak üzere tüm Cacatua türlerine genel olarak "beyaz kakadu" denebilir.[24][25] Calyptorhynchus cinsine ait beş kakadu türü ise genellikle "siyah kakadular" olarak bilinir[23] ve Calyptorhynchus ve Zanda olmak üzere iki alt cinse ayrılır. "Calyptorhynchus alt cinsindeki türlerde erkek ve dişi bireyler eşeysel dikromatizm sebebiyle farklı renklere sahiptir.[26] Dişilerin tüylerinde özellikle belirgin çizgiler bulunur. Ayrıca, bu iki alt cins, yavruların ebeveynlerinden yiyecek isterken çıkardıkları seslerin farklılığıyla da ayırt edilebilir.[27]

Kakaduların fosil kayıtları, papağanların genelinden daha sınırlıdır. Bilinen tek gerçek antik kakadu fosili, Avustralya'nın Riversleigh bölgesinde, 16 ila 23 milyon yıl öncesine, yani Erken Miyosen dönemine ait tortularda bulunmuş ve büyük olasılıkla Licmetis alt cinsine ait bir Cacatua türüdür.[28] Bu parçalı fosil kalıntıları, batı corellasına ve galaha benzemektedir.[29] Melanezya'da ise, Yeni Kaledonya ve Yeni İrlanda'da ilk insan yerleşiminden sonra ortadan kaybolduğu anlaşılan Cacatua türlerine ait yarı fosil kemikler bulunmuştur.[30][31] Bu fosiller, Riversleigh fosilinin alt familyaların ayrışma zamanlaması için bir fikir vermesi dışında, kakaduların evrimi ve filogenetik ilişkileri hakkında çok fazla bilgi sunmamaktadır.

Cinsler ve türler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Palmiye kakadusunun güçlü bir gagası ve kırmızı yanakları vardır. 55-60 cm (22-24 in) uzunluğunda ve 910-1.200 g (2,01-2,65 lb) ağırlığında olan bu kuş, en büyük kakadudur.[32]
Calyptorhynchus latirostris, Avustralya'nın Sidney kentindeki Taronga Hayvanat Bahçesi'nde bakıcısıyla birlikte.
Sidney Taronga Hayvanat Bahçesi'nde uçan pembe kakadu.

Kakadu familyası Cacatuidae'de tanınmış alt türler de dahil olmak üzere yaklaşık 44 farklı kuş bulunmaktadır. Bu ailenin mevcut alt bölümü aşağıdaki gibidir:[Note 1]

Nymphicinae alt familyası

Calyptorhynchinae alt familyası: Siyah kakadular

Cacatuinae alt familyası

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Overview of Cockatiel Size, cockatielworld.co.uk". 3 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2024. 
  2. ^ J. Simpson; E. Weiner, (Ed.) (1989). "cockatoo". Oxford English Dictionary. 2nd. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-861186-8. 
  3. ^ Mynott, Jeremy (2009). Birdscapes: Birds in Our Imagination and Experience. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. s. 319. ISBN 978-0-691-13539-7. 
  4. ^ Higgins, Peter Jeffrey, (Ed.) (1999). Handbook of Australian, New Zealand and Antarctic Birds. Volume 4: Parrots to Dollarbird. Melbourne: Oxford University Press. s. 127. ISBN 978-0-19-553071-1. 
  5. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; HBW isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ Richards, Kel. "ABC NewsRadio: wordwatch, Cockatoo". ABC website. Australian Broadcasting Corporation. 16 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009. 
  7. ^ Smith, B.T.; Merwin, J.; Provost, K.L.; Thom, G.; Brumfield, R.T.; Ferreira, M.; Mauck, W.M.I.; Moyle, R.G.; Wright, T.F.; Joseph, L. (2023). "Phylogenomic analysis of the parrots of the world distinguishes artifactual from biological sources of gene tree discordance". Systematic Biology. 72 (1): 228-241. doi:10.1093/sysbio/syac055. PMID 35916751.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  8. ^ Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, (Ed.) (January 2023). "Parrots, cockatoos". IOC World Bird List Version 13.1. International Ornithologists' Union. Erişim tarihi: 20 June 2023. 
  9. ^ Gray, George Robert (1840). A List of the Genera of Birds, with an indication of the typical species of each genus. London: R. & J.E. Taylor. s. 53. 1 April 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 November 2009. 
  10. ^ Christidis & Boles 2008, s. 148
  11. ^ a b c d e f g Nicole E. White; Matthew J. Phillips; M. Thomas P. Gilbert; Alonzo Alfaro-Núñez; Eske Willerslev; Peter R. Mawson; Peter B.S. Spencer; Michael Bunce (2011). "The evolutionary history of cockatoos (Aves: Psittaciformes: Cacatuidae)" (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 59 (3): 615-622. Bibcode:2011MolPE..59..615W. doi:10.1016/j.ympev.2011.03.011. PMID 21419232. 31 July 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 April 2018. 
  12. ^ a b c d e f Wright TF, Schirtzinger EE, Matsumoto T, ve diğerleri. (2008). "A Multilocus Molecular Phylogeny of the Parrots (Psittaciformes): Support for a Gondwanan Origin during the Cretaceous". Molecular Biology and Evolution. 25 (10): 2141-56. doi:10.1093/molbev/msn160. PMC 2727385 $2. PMID 18653733. 
  13. ^ a b de Kloet, RS; de Kloet SR (2005). "The evolution of the spindlin gene in birds: Sequence analysis of an intron of the spindlin W and Z gene reveals four major divisions of the Psittaciformes". Molecular Phylogenetics and Evolution. 36 (3): 706-21. Bibcode:2005MolPE..36..706D. doi:10.1016/j.ympev.2005.03.013. PMID 16099384. 
  14. ^ a b c d e f Tokita M, Kiyoshi T, Armstrong KN (2007). "Evolution of craniofacial novelty in parrots through developmental modularity and heterochrony". Evolution & Development. 9 (6): 590-601. doi:10.1111/j.1525-142X.2007.00199.x. PMID 17976055. 
  15. ^ Astuti, Dwi; Azuma, Noriko; Suzuki, Hitoshi; Higashi, Seigo (2006). "Phylogenetic Relationships Within Parrots (Psittacidae) Inferred from Mitochondrial Cytochrome-bGene Sequences". Zoological Science. 23 (2): 191-8. doi:10.2108/zsj.23.191. hdl:2115/54809. PMID 16603811.  Geçersiz |hdl-access=free (yardım)
  16. ^ Christidis L; Schodde R; Shaw DD; Maynes SF (1991). "Relationships among the Australo-Papuan parrots, lorikeets, and cockatoos (Aves, Psittaciformes) - protein evidence" (PDF). Condor. 93 (2): 302-17. doi:10.2307/1368946. JSTOR 1368946. 31 December 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 March 2013. 
  17. ^ Schweizer M, Seehausen O, Güntert M, Hertwig ST (2010). "The evolutionary diversification of parrots supports a taxon pulse model with multiple trans-oceanic dispersal events and local radiations". Molecular Phylogenetics and Evolution. 54 (3): 984-994. doi:10.1016/j.ympev.2009.08.021. PMID 19699808. 
  18. ^ Manuel Schweizer; Ole Seehausen; Stefan T. Hertwig (2011). "Macroevolutionary patterns in the diversification of parrots: effects of climate change, geological events and key innovations". Journal of Biogeography. 38 (11): 2176-2194. Bibcode:2011JBiog..38.2176S. doi:10.1111/j.1365-2699.2011.02555.x. 17 August 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 July 2019. 
  19. ^ Leo Joseph; Alicia Toon; Erin E. Schirtzinger; Timothy F. Wright (2011). "Molecular systematics of two enigmatic genera Psittacella and Pezoporus illuminate the ecological radiation of Australo-Papuan parrots (Aves: Psittaciformes)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 59 (3): 675-684. Bibcode:2011MolPE..59..675J. doi:10.1016/j.ympev.2011.03.017. PMID 21453777. 
  20. ^ a b c d Brown DM, Toft CA (1999). "Molecular systematics and biogeography of the cockatoos (Psittaciformes: Cacatuidae)". Auk. 116 (1): 141-57. doi:10.2307/4089461. JSTOR 4089461. 27 May 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 March 2013. 
  21. ^ a b c d e f Astuti, D (2004). A phylogeny of cockatoos (Aves: Psittaciformes) inferred from DNA sequences of the seventh intron of nuclear β-fibrinogen gene (PDF) (PhD). Graduate School of Environmental Earth Science, Hokkaido University, Japan. 1 October 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 April 2009. 
  22. ^ a b c d Adams M, Baverstock PR, Saunders DA, Schodde R, Smith GT (1984). "Biochemical systematics of the Australian cockatoos (Psittaciformes: Cacatuinae)". Australian Journal of Zoology. 32 (3): 363-77. doi:10.1071/ZO9840363. 
  23. ^ a b Christidis & Boles 2008, s. 151
  24. ^ Forshaw & Cooper 1978, s. 124
  25. ^ Cayley & Lendon 1973, s. 84
  26. ^ Christidis & Boles 2008, s. 150
  27. ^ Courtney, J (1996). "The juvenile food-begging calls, food-swallowing vocalisation and begging postures in Australian Cockatoos". Australian Bird Watcher. 16: 236-49. ISSN 0045-0316. 
  28. ^ Boles, Walter E (1993). "A new cockatoo (Psittaciformes: Cacatuidae) from the Tertiary of Riversleigh, northwestern Queensland, and an evaluation of rostral characters in the systematics of parrots". Ibis. 135 (1): 8-18. doi:10.1111/j.1474-919X.1993.tb02804.x. 
  29. ^ Waterhouse, DM (2006). "Parrots in a nutshell: The fossil record of Psittaciformes (Aves)". Historical Biology. 18 (2): 223-34. Bibcode:2006HBio...18..227W. doi:10.1080/08912960600641224. 
  30. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Steadman06 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  31. ^ Steadman, D; White P; Allen J (1999). "Prehistoric birds from New Ireland, Papua New Guinea: Extinctions on a large Melanesian island". Proceedings of the National Academy of Sciences. 96 (5): 2563-68. Bibcode:1999PNAS...96.2563S. doi:10.1073/pnas.96.5.2563. PMC 26825 $2. PMID 10051683.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  32. ^ Forshaw 2006, s. plate 1
  33. ^ Roselaar CS, Michels JP (2004). "Systematic notes on Asian birds. 48. Nomenclatural chaos untangled, resulting in the naming of the formally undescribed Cacatua species from the Tanimbar Islands, Indonesia (Psittaciformes: Cacatuidae)". Zoologische Verhandelingen. 350: 183-96. 18 August 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 December 2009. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şablon:Kakadular


Kaynak hatası: <ref> "Note" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="Note"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kakadu&oldid=34522386" sayfasından alınmıştır