Kağnı

Türkiye'de kullanılan bir kağnı, 1976

Kağnı, eskiden insanların yük taşımak için kullandıkları araç. Genellikle öküzler tarafından çekilmek suretiyle, bazen de at veya eşekle de kullanılır.

Etimoloji

Divan-i Lugati't-Türk'te "Kaŋlı" (Kanglı) sözcüğü "ağır yük arabası" olarak tanımlanır. Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde "Anaṭoli vilāyetiŋdeki gibi iki tekerlekli kaŋlı (قاكلى) arabalar ile yük taşırlar" cümlesi yer almaktadır. Lehçe-i Osmanî'de ise "Ḳaŋ" (قاك) kelimesi "Tekerlek ve onun gibi müdevver şey, tabla. Sabıkta canilerin boğazına geçirdikleri ağır tomruk" şeklinde izah edilmişir.

Ayrıca “Cansızı çeksin canlılar Kanga ile / Adınız Kangalug olsun, belginiz de araba” cümleleri ile Oğuz Kağan Destanı'nda kağnının icadından söz edilirken Kanglı boyu ile bir ilgi kurulmuştur.

Parçalar

Kağnı Parçaları

Kağnılar; teker, kağnı evi ve boyunduruk olarak 3 parçadan meydana gelir. Tekerlekler ay biçimi 2 tahta ile bunların arasında bir göbekten ibarettir. Tekerin çerçevesine 1 cm kalınlığında 2–3 cm genişliğinde demir çember kızdırılarak geçirilir. Böylece tahta tekerleğin kısa zamanda parçalanıp elden çıkması önlenmiş olur. Tekerlekleri birleştiren dingil üzerine oklar ve bu okların üzerine de kağnı evi tabir edilen kısım oturtulurdu. Boyunduruk ise hayvana kayışla bağlanan kısımdır.

Kağnıyı idare eden kimse ayakta veya oturarak, elindeki 2 metre boyundaki meses veya üvendeire adı verilen ucu nodullu (sivri demir) değnekle öküzlere yön verir. Boyundurukta dört adet ucunda ip veya kayış bağlı zelve olur. Bir de ısınmayı ve dönerin yanmasını önlemek için kağlağı denen bir kap olur, içinde ise yağ ve kayısı çekirdeği ezmesi olur.

Kaynakça

• TRAKYA AĞIZLARINDA YER ALAN ALET VE EŞYA ADLARI, Yrd.Doç. Muharrem ÖZDEN, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 50, Haziran 2017 (Kağnı parçaları hakkında pek çok bilgi içermektedir)
• Türk Etnoğrafya Dergisi, 1956, Sayı: 1, Maarif Vekaleti - Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Maarif Basımevi, Ankara

Dış bağlantılar

• Kağnı, Burhan Oğuz 27 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız

• Kanglılar

Fotoğraflar

• 
  Kağnı -1
• 
  Kağnı -2