İçeriğe atla

Kâtip Bartleby

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
"Kâtip Bartleby"
YazarHerman Melville
Özgün adı"Bartleby, the Scrivener: A Story of Wall Street"
ÜlkeAmerika Birleşik Devletleri
Dilİngilizce
Türkçe basım1991

Kâtip Bartleby (İngilizce: Bartleby, the Scrivener: A Story of Wall Street), Amerikalı yazar Herman Melville'in 1853 yılında kaleme aldığı uzun öykü. Hikâyede bir Wall Street avukatı tarafından işe alınan ve ilk başlarda işine dört elle sarılmakla birlikte önce dosya kopyalamayı, ardından, kendisinden istenen hemen her işi, "Yapmamayı tercih ederim" sözleriyle reddeden kâtip Bartleby anlatılır.

Harvard Üniversitesi'nden Profesör Robert Milder'ın, "başyapıt" olarak değerlendirdiği bu hikâye tüm dünyada büyük ilgi görmüş ve çok sayıda makaleye konu olmuştur.[1]

Hikâyenin konusu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anlatıcı hikâyede adı belirtilmeyen, New York'ta Wall Street'te ofisi olan, 60 yaş civarı bir avukattır. Avukat belgeleri elle kopyalamaları için Hindi (Turkey) ve Kıskaç (Nippers) adında iki müstensih çalıştırmaktadır. Ofiste ayrıca Zencefil (Ginger Nut) adında, getir götür işlerini yapan hukuk öğrencisi bir çocuk bulunmaktadır (Bu lâkapları çalışanlar birbirine vermiştir). Hindi sabahları sakindir, öğleden sonralarıysa sinirli ve kontrolsüz birine dönüşür. Kıskaç ise onun tam tersidir. Sabahları sinirli olur, öğleden sonra sakinleşir. Ofiste işler artınca avukat üçüncü bir eleman almak için ilan verir. Mülayim görünümlü Bartleby'yi diğer iki elemanın ruh halini de dengeleyebileceği umuduyla işe alır.

İlk başlarda Bartleby çok miktarda iş üstlenir ve hepsinin altından başarıyla kalkar. Ancak bir gün, bir belgenin kontrol edilmesine yardım etmesi istendiğinde şu cevabı verir: "Yapmamayı tercih ederim." Bu cevabıyla avukatı hayretler içinde bırakan ve diğer çalışanları da kızdıran Bartleby, gün geçtikçe daha az iş yapmaya başlar ve sonunda hiçbir şey yapmaz olur. Kendisinden istenen her şeye "Yapmamayı tercih ederim" şeklinde cevap verir, zamanının çoğunu da ofisteki pencerelerden birinin hemen dışında yükselen tuğla duvara bakarak geçirir. Acukat, Bartleby'yi anlamak için pek çok girişimde bulunur ama ona yaklaşmayı başaramaz. Üstüne üstlük bir Pazar sabahı tesadüfen ofise gittiğinde Bartleby'nin hiçbir yere gitmediğini, gizlice ofiste yaşadığını anlar ve onu bu halde görünce üzüntüye boğulur.

Çalışanlar Bartleby'nin her zaman ofiste olmasına rağmen, hiçbir iş yapmamasından gittikçe daha fazla rahatsızlık duyarlar. Bu durumun otoritesini sarstığını fark eden avukat bir çözüm aramaya başlar. Bartleby'ye acıdığı, onu işten çıkaramaya içi el vermediği için Bartleby'yi olduğu gibi eski ofiste bırakarak yeni bir adrese taşınır. Bir süre sonra eski ofisin yeni kiracısı, Bartleby'den kurtulabilmek için avukattan yardım istemeye gelir. Bundan bir hafta kadar sonra, eski ofisin sahibi de aynı nedenle avukata gider. Anlatıldığına göre Bartleby ofisten dışarıya çıkarılmıştır ama bütün gün binanın merdivenlerinde oturmakta ve geceleri de kapı eşiğinde uyumaktadır. Avukat, ısrarlara dayanamayarak Bartleby'yle konuşmayı kabul eder. Ona birkaç iş önerir, hatta isterse, daha iyi bir çözüm bulunana kadar onunla birlikte yaşayabileceğini söyler. Bartleby, "herhangi bir değişiklik yapmamayı tercih edeceğini" belirterek avukatın bütün tekliflerini reddeder. Avukat o kadar bunalır ki, ev sahibi ve kiracılar tarafından rahatsız edilmemek için birkaç günlüğüne uzaklara gider.

Avukat işe döndüğünde ev sahibinin polisi aradığını ve Bartleby'yi tutuklattığını öğrenir. Tombs Hapisanesi'ne kâtibi ziyarete gider ve düzgün beslenmesi için bir aşçıya rüşvet verir. Anlatıcı birkaç gün sonra Bartleby'yi tekrar görmeye gittiğinde "yemek yememeyi tercih ettiği için" açlıktan öldüğünü öğrenir.

Avukat hikâyenin sonunda, aylar sonra Bartleby'ye dair bir söylentiden haberdar olduğunu belirtir. Anlatılanlara göre Bartleby bir zamanlar postanede çalışmıştır. Burada, hayatını kaybetmiş insanlara yollanan türlü türlü mektup ve hediyeyi imha etmekle görevlendirilmiştir. Avukat şimdi bu işin, Bartleby gibi bir insanı ne kadar derinden etkilemiş olabileceğini düşünerek üzülmektedir. Öykü avukatın şu sözleriyle sona ere: "Ah, Bartleby! Ah, insanlık!" [2]

Hikâyenin arka planı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Melville'in, Kâtip Bartleby'yi yazarkenki ilham kaynağı, The Lawyer's Story (Avukatın Hikâyesi) adlı bir kitap için 18 Şubat 1853'te Tribune ve the Times'a verilen ilanlardı. Söz konusu kitap popüler romancı James A. Maitland'ın kaleminden çıkmış fakat imzasız olarak yayımlanmıştı.[3] İlanda, kitabın birinci bölümünün tamamı yer alıyordu ve bölüm şu cümleyle başlıyordu: "1843 yazında, elimde kopyalanması gereken çok fazla sayıda tapu bulunduğu için, bir süreliğine, mütevazılığı, sakinliği, beyfendi tavırları ve çalışkanlığından etkilenerek işe bir müstensih daha aldım." Melville'in biyografisini yazan Hershel Parker'a göre bu ilk cümlenin tanıdıklığı dışında bütün bölümde dikkate değer başka hiçbir şey bulunmamaktadır. Eleştirmen Andrew Knighton, Melville'in, Robert Grant White'ın yazdığı ve tembel bir kâtipten bahseden Law and Laziness: or, Students at Law of Leisure (Hukuk ve Tembellik ya da Boş Zaman Hukuku Öğrencileri) adlı kitaptan etkilenmiş olabileceğini de söyler.[4]

Melville, hikâyeyi, önceki romanı Pierre'in aldığı kötü eleştirilere bir tepki olarak yazmış olabilir.[5] Christopher Sten, Melville'in, Ralph Waldo Emerson'ın denemelerinden, özellikle de, Kâtip Bartleby ile paralellik gösteren The Transcendentalist (Deneyüstücü)'ten esinlenmiş olabileceğini öne sürer.[6]

Otobiyografik yorumlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bartleby, diğer yazarları kopyalamayı reddettikten sonra yaşama motivasyonunu kaybeden ve ölen bir yazardır. Hikâyede "kendisinden talep edilen türde yazılar yazmayı inatla reddeden" bir müstensih olarak çizilmiştir. 1851 yılının baharında Melville de, Beyaz Balina (Moby Dick) kitabıyla ilgili olarak benzer hislere sahipti. Bu nedenle Bartleby'nin, Melville'in bir yazar olarak yaşadığı hayal kırıklıklarını temsil ettiği, hikâyenin de "kafa karıştırıcı felsefi sorulara karşı engelleyemediği merakı yüzünden alışılmadık bir yaşantı süren bir yazar hakkında" olduğu söylenebilir.[7] Bartleby, Melville'in ticari ilişkilerini ve toplumla olan ilişkilerini temsil ediyor da olabilir.[8]

Melville, Kâtip Bartleby de bir hukukçu olan John C. Colt'la ilgili ünlü davaya da gönderme yapar. Avukat, Bartleby'ye duyduğu öfkeyi dizginlemek için kendisine "talihsiz Adams'ın ve daha da talihsiz olan Colt'un trajedisini" ve "Colt'un, Adams tarafından nasıl da korkunç bir şekilde zıvanadan çıkarıldığını" hatırlatır.[9][10]

Hikâyenin analizi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ne anlatıcı ne de metnin kendisi, Bartleby'nin davranışının nedenini açıkça ortaya koymaz, bunu okuyucunun yorumuna bırakır.

Bir majör depresif bozukluk örneği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bartleby özellikle de yaşamaya karşı motivasyon eksikliğiyle depresyonun tüm klasik belirtilerini gösterir. Pasif bir kişiliğe sahiptir ve yapmayı kabul ettiği işi iyi yapar. Avukata kendi hakkında herhangi bir bilgi vermeyi reddeder. Bartleby'nin ölümü de depresyon teşhisiyle tutarlıdır; hayatta kalmak için hiçbir motivasyonu olmadığından kendini ölümüne aç bırakır.[11]

Psikolojik yansıtma örneği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bartleby karakteri hikâyede, "yaşadığı dünyanın kısırlığını, kişiliksizliğini ve mekanikliğini" eleştiren avukatın "psikolojik ikizi" olarak resmedilmiştir. Hikâyenin sonuna kadar, Bartleby'nin geçmişi hakkında hiçbir şey öğrenemeyiz ve anlatıcının zihninin ürünü olabileceğinden de şüpheleniriz.[12]

Psikanalist Christopher Bollas'a göre hikâyenin odak noktası avukatın (anlatıcının) kendisidir. Bartleby'ye gösterdiği müsamahanın arkasındaki motivasyon açıklanmaya muhtaçtır. Hikâye ilerledikçe avukatın kâtiple özdeşleştiği iyice netleşir. Bu aslında çelişkiler barındıran bir özdeşleşmedir fakat tam da bu nedenle daha da çarpıcıdır.[13]

Anlatıcı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bartleby'nin işvereni avukat, okuyucuya, Bartleby ile çalışmanın nasıl bir deneyim olduğunu birinci ağızdan aksettirir. Kendisini nazik ve cömert bir adam olarak tasvir eder. Bartleby'nin iş ahlakı bozulduğunda, işine devam etmesine izin verir. Ofisteki diğer çalışanlara, Hindi ve Kıskaç'a karşı da hoşgörülüdür. Anlatıcı, Bartleby'ye karşı duyduğu sorumlulukla, onun davranışlarının neden olduğu sorunlardan, dolayısıyla Bartleby'nin kendisinden kurtulma arzusunun arasında kalır.

Felsefi referanslar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kâtip Bartleby hikâyesi, Jonathan Edwards'ın Inquiry into the Freedom of the Will (Özgür İrade Üzerine Araştırma) adlı eserine gönderme yapar. Jay Leyda, Herman Melville'in Bütün Hikâyeleri için kaleme aldığı giriş yazısında Bartleby karakteriyle Joseph Priestley'in The Doctrine of Philosophical Necessity (Felsefi Gereklilik Doktrini) adlı eseri arasındaki benzerliklere dikkat çeker. Hem Edwards hem de Priestley özgür irade ve determinizm konularında çalışmıştır. Edwards, özgür irade için, iradenin karar anından soyutlanması gerektiğini belirtir. Bu bakış açısıyla, Bartleby'nin kendini dünyadan soyutlaması tamamen özgür olmasını sağlayacaktır. Determinizm bağlamındaysa, Bartleby'nin sıra dışı bir yöntemle iradesine sahip çıkışı, sonunda hayatına mal olsa da, onu kendisi dışında belirlenmiş bir yazgıdan korumuş olur.[14]

Kâtip Bartleby ahlâk felsefesi (etik) açısından da irdelenmiştir. Eleştirmen John Matteson hikâyeyi (ve Melville'in pek çok eserini) 19. yüzyıla özgü sağduyu kavramındaki değişime dair bir çeşit araştırma çalışması olarak değerlendirir. Hikâyedeki anlatıcı etik anlayışını "dünyevi sağduyu"yla mı yoksa Hıristiyanlıktaki "agape" kavramıyla mı tanımlayacağının kararsızlığını yaşar.[15] Dört çalışanına ve özellikle de Bartleby'ye karşı davranışlarında insancıl olmak isterken bu isteği hukuk teorisindeki değişimle desteklenen daha yeni, pragmatik ve ekonomik temelli bir sağduyu kavramıyla çelişir. Kitap basılmadan üç yıl önce, 1850'de cereyan eden "George Brown - George K. Kendall" davası Amerika Birleşik Devletleri'nde "makul kişi" tanımının yerleşmesinde etkili olmuş, ihmalkârlığa karşı pozitif eylemliliğin gerekliliğinin altını çizmiştir. Sürekli olarak "makul" ve ekonomik olarak aktif bireyin yanında yer alan yasal ve ekonomik sistemde Bartleby'nin edilgenliğinin yeri yoktur. Onun masum bir şekilde işsizliğe, hapse ve açlığa sürüklenen yazgısı, yeni sağduyu anlayışının, ekonomik olarak atıl bireyler üzerindeki etkisini dramatize eder.

Politik referanslar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bartleby'nin hikâyesi pek çok kez sivil itaatsizliğin, Mahatma Gandhi türü pasif direnişin örneği olarak yorumlanmıştır.[16] Sloven filozof Slavoj Žižek de benzer bir bakış açısıyla Occupy Wall Street hareketi bağlamında Bartleby'nin meşhur cümlesini alıntılar.[17][18]

Yayın geçmişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hikâye ilk olarak Kâtip Bartleby: Bir Wall Street Hikâyesi adıyla, Putnam's Monthly Magazine dergisinin Kasım ve Aralık 1853 sayılarında, iki bölüm halinde imzasız olarak tefrika edildi.[19] Metin küçük değişikliklerle yazarın The Piazza Tales adlı kitabının, Dix & Edwards yayınevi tarafından 1856 yılının Mayıs ayında Amerika Birleşik Devletleri'nde ve aynı yılın Haziran ayında İngiltere'de yapılan baskılarına dahil edildi.[20]

Türkçe ve Kürtçede Bartleby

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçe ilk basımı 1991 yılında yapılan Kâtip Bartleby zaman içinde Türkçeye en çok çevrilen eserler arasına girdi. N. Berrin Aksoy, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi'nde "Çeviride Çevirmen Seçimleri Işığında Çeviri Eleştirisi" başlıklı bir yazıyla Bartleby'nin üç farklı çevirisini el aldı.[21]

1991 yılında İletişim Yayınları, Münir H. Göle çevirisi ve Bartleby adıyla, Bebekus'un Kitapları, Turhan Aksu çevirisi ve Katip Bartleby: Bir Wall Street Öyküsü adıyla kitabın basımını gerçekleştirdiler.

1999'da Cumhuriyet Kitapları, Cumhuriyet Klasikleri Serisi'nin 84. kitabı olarak, Lale Eren çevirisi ve Bartleby adıyla kitabın yeni baskısını yaptı.

2000 yılında Dost Kitabevi, Jorge Luis Borges'in Babil Kitaplığı'nın 16. kitabı olarak, Yusuf Eradam çevirisi ve Katip Bartleby adıyla eseri yayımladı. Aynı çeviri 2009 yılında Apollon Yayınları'ndan bu kez Türkçe-İngilizce çift dilli olarak çıktı.

2007 yılında Can Yayınları'nda çıkan Kaya Genç çevirisi, 2010 yılında Helikopter Yayınları'ndan da çıktı.

Alakarga Sanat Yayınları 2013 yılında yayımladığı Melville'in Veranda Öyküleri adlı toplamasında Arzu Altınanıt çevirisiyle Bartleby'ye de yer verdi.

Kâtip Bartleby 2014 yılında İlknur Özdemir çevirisiyle bu kez Kırmızı Kedi Yayınları tarafından yayımlandı. Aynı yıl İletişim Yayınları Murat Belge çevirisi ve Yazıcı Bartleby adıyla kitabın yeni bir basımını yaptı. Bu basımda Wyn Kelley'in önsözüne de yer verildi.

2015 yılında İthaki Yayınları Alkım Doğan çevirisiyle, Kâtip Bartleby ile Melville'in bir başka öyküsü Benito Cereno'yu birlikte bastı. Aynı yıl Timaş Yayınları Kâtip Bartleby'yi Sibel Kuşca çevirisiyle fakat bu kez yazarın Billy Budd adlı öyküsüyle birlikte ve "roman" ibaresiyle bastı. Kırmızı Kedi Yayınları 2015'te kitabı, Elif Kaymak çevirisiyle yeniden yayımladı.

2016 yılında arka arkaya farklı yayın evlerinden kitabın yeni basımları yapıldı. Zeplin Yayınları, Peren Demirel çevirisiyle; Kolektif Kitap, Özlem Yüksel çevirisiyle; Kapra Yayınları, Esra Damla İpekçi; Nika Yayınları, Eda Kara ve İş Bankası Kültür Yayınları, Hamdi Koç çevirisiyle eseri yayımladılar.

2017'de Yusuf Eradam'ın çevirisi bu kez Nora'dan çıktı.

Kitabın pek çok farklı baskısını yapan Kırmızı Kedi 2018'de hem Özlem Gökçek hem de Aybüke Bilgin Hinbest çevirilerini yayımladı. Böylece aynı yayınevi kitabı üç farklı çevirmenle yayımlamış oldu. Karbon Kitaplar ise Esra Damla İpekçi çevirisiyle çıktı. Aynı yıl Ayrıntı Yayınları, Mustafa İrfan Seyrek çevirisiyle yayımladığı, Melville'den Toplu Öyküler I adlı kitaba, Kâtip Bartleby öyküsünü de eklemişti.

2019'da Kopernik Yayınları kitabı Elvan Aytekin çevirisiyle yayımladı. Sel Yayıncılık ise Utku Özmakas çevirisini bastı. Kitap Destek Yayınları'ndan Özge Gökçek çevirisiyle çıktı.

İlknur Özdemir'in çevirisi 2020 yılında bu kez de Sia Kitap'tan çıktı. Aynı yıl kitabın Esra Şimşek çevirisi de Turkuvaz'dan çıktı.

2021'de Ketebe yayınları Mert Kurtuluş çevirisini, Kızıl Panda Elif Kaymak çevirisini yayımladılar. Norgunk'dan çıkan Armağan Ekici çevirisine Gilles Deleuze'ün sonsözü eşlik ediyordu.

Kitabın ilk Kürtçe baskısı ise Lis Yayınları tarafından 2014 yılında yapıldı. Bartlebyê Nivîsevan adıyla çıkan kitabın çevirmeni Kawa Nemir'di.

Eleştirmenlerin görüşü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yayımlandığı tarihte büyük bir başarı elde edemeyen Kâtip Bartleby hikâyesi günümüzde Amerikan hikâyeciliğinin başyapıtları arasında sayılmakta ve "absürt edebiyatın" öncüsü olarak görülmektedir. Hikâye Franz Kafka'nın "Açlık Sanatçısı" ve "Dava" gibi eserlerinde kullandığı temalarla paralellik gösterse de Kafka'nın Melville'den haberdar olduğuna dair hiçbir bilgi mevcut değildir. Kaldı ki Melville Kafka'nın ölümünden sonraki yıllarda bile henüz büyük ölçüde unutulmuş bir yazardır.

Albert Camus, 1998'de The French Review'de yayımlanan, Liselotte Dieckmann'a yazdığı mektupta Melville'in kendisi üzerindeki büyük etkisinden söz eder.[22]

BBC News, 5 Kasım 2019'da açıkladığı "En Etkileyici 100 Roman" listesine Kâtip Bartleby'yi de almıştır.

Uyarlamalar ve referanslar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyarlamalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Hikâye, 1948'de, "The Strange Mister Bartleby" adıyla Favorite Story serisi için radyoya uyarlandı. Anlatıcıyı William Conrad, Bartleby'yi ise Hans Conried canlandırdı.
  • 1953 tarihli bir BBC radyo uyarlamasında anlatıcıyı Laurence Olivier oynadı. Bu, Olivier'ın önemli bir rol üstlendiği tek radyo dizisi olan "Theatre Royal "in bir bölümüydü.
  • York PlayhouseEdward Albee, 1 Ocak - 28 Şubat 1961 tarihleri arasında William Flanagan ve James J. Hinton, Jr. tarafından bestelenen ve librettosu Edward Albee tarafından yazılan Bartleby adlı tek perdelik bir opera sahneledi.[23]
  • Hikâyenin ilk sinema uyarlaması 1969'da Encyclopædia Britannica Eğitim Şirketi tarafından yapıldı. Senaryosu, yapımcılığı ve yönetmenliği Larry Yust tarafından üstlenilen filmde başrollerde James Westerfield ve Patrick Campbell bulunuyordu.The Brady Bunch dizisiyle ünlenen Barry Williams'ın da filmde küçük bir rolü vardı.[24] Hikâye, Bartleby adıyla dört kez daha filme uyarlandı: 1970 uyarlamasında başrolde Paul Scofield yer aldı. 1976'da Fransa'da Maurice Ronet tarafından yapılan uyarlamasında Michel Lonsdale rol aldı. Nicholas Kepros'un oynadığı 1977 versiyonu Israel Horovitz ve Michael B Styer tarafından yapıldı ve bu film 1978 Peabody Ödülleri'nde gösterildi. Son olarak 2001 yılında Crispin Glover ve David Paymer'ın oynadığı ve Jonathan Parker tarafından yönetilen uyarlaması yapıldı.
  • Peter Straub, hikâyeyi 1997 tarihli "Mr. Clubb ve Mr. Cuff" adlı öyküsünde yeniden yorumladı. Stephen King de Bag of Bones romanı için tematik açıdan esinlendi.
  • 2004 yılında BBC Radio 4 için Martyn Wade tarafından radyoya uyarlanan ve Cherry Cookson tarafından yönetilen radyo oyununda Bartleby rolünde Adrian Scarborough, Avukat rolünde Ian Holm, Hindi rolünde David Collings ve Kıskaç rolünde Jonathan Keeble yer aldı.[25]
  • Hikâye, Mart 2007'de Alexander Gelman ve Chicago'daki Organic Theater Company tarafından sahneye uyarlandı.
  • 2009'da Fransız yazar Daniel Pennac, Paris'teki La Pépinière-Théâtre sahnesinde hikâyeyi okudu.[26]
  • Kâtip Bartleby, müziği Daniel Steven Crafts'a ve libretto'su Erik Bauersfeld'e ait iki perdelik bir opera.
  • 2020'de José Luis Munuera hikâyeyi bir resimli roman olarak uyarladı.
  • Hikâye, 2020'de Estonya'daki Von Krahl Theatre için Juhan Ulfsak tarafından Pigem ei (Tercih etmiyorum) adıyla sahneye uyarlandı.[27]

Hikâyeye referans veren eserler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Edebiyatta

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Giorgio Agamben'in yazdığı La formula della creazione (1993) ve Gilles Deleuze'ün yazdığı Bartleby, ou la formule adlı felsefe metinleri, Melville'in pek çok fikrini yeniden ele alan iki önemli çalışmadır.
  • Douglas Adams'ın Otostopçunun Galaksi Rehberi adlı roman serisinin 1992 tarihli Mostly Harmless (Çoğunlukla Zararsız) adlı parçasının 12. bölümünde Arthur Dent, hiçbir şeye ihtiyaç duymayan ya da hiçbir şey istemeyen insanların yaşadığı Bartledan'a taşınmaya karar verir. Bartledanlı edebiyatından bir roman okurken, romanın başkahramanının beklenmedik bir şekilde, son bölümden hemen önce susuzluktan öldüğünü görünce şaşkına döner. Arthur, Bartledanlıların başka eylemleri karşısında da şaşkına döner, ancak "Bunu düşünmemeyi tercih eder." "Bartledanlı hikâyelerinde kimsenin hiçbir şey istemediğini" yazar.
  • İspanyol yazar Enrique Vila-Matas 2001 yılında, "çağdaş harflerin endemik hastalığı, hiçliğe dönük olumsuz dürtü ya da çekim" üzerine bir kitap olan Bartleby & Co.'yu yayımladı.
  • Mary Ruefle'nin 2016 tarihli My Private Property (Benim Özel Mülküm) adlı kitabında yer alan "Frank'ı Alın" adlı hikâyede, Melville'in Kâtip Bartleby'sini okumakla görevlendirilen bir lise öğrencisi vardır. Öğrenci, "yapmamayı tercih edeceğini" söylediği zamanlar farkında olmadan Bartleby'yi taklit eder.
  • Seth Stephens-Davidowits, 2017 tarihli Everybody Lies: big data, new data, and what the Internet can tell us about who we really are (Herkes Yalan Söyler: büyük veri, yeni veri ve İnternetten aslında kim olduğumuza dair ne öğrenebiliriz) adlı kitabında, atların üçte birinin yarış atı olmak üzere yetiştirildiğinden fakat gerçekte asla yarışmadıklarından söz eder. Yazar burada Melville'in hikâyesine gönderme yaparken, durumu şöyle açıklar: "'Yapmamayı tercih ediyorlar', o kadar."
  • Jenny Odell 2019 tarihli How to Do Nothing (Hiç Bir Şey Yapmadan) adlı kitabında Bartleby'yi kapitalizmin taleplerine direnmenin ve bir itiraz etiği geliştirmenin örneği olarak gösterir.
  • John Kaag, 2018 tarihli Hiking With Nietzsche: Becoming Who You Are (Nietzsche'yle Yürüyüş: Kendin Olmak) adlı kitabında, Bartleby hikâyesini, özgürlüğün, boyun eğmeye karşı bilinçli öz-yıkımla gerçekleşebileceğini öne süren Nietzscheci ihtimale örnek olarak sunar.
  • Morris Beja, Farrington the Scrivener: A Story of Dame Street (Kâtip Farrington: Bir Dame Caddesi Hkâyesi) adlı kitabında, Katip Bartleby'yi, James Joyce'un Dublinliler'indeki Counterparts (Kısasa Kısas) hikâyesiyle karşılaştırır.
  • Abdulrazak Gurnah, 2001 tarihli By the Sea (Deniz Kenarında) adlı romanında Kâtip Bartleby'ye atıfta bulunur. Baş karakter Saleh Omar, Birleşik Krallık'tan sığınma talebinde bulunurken İngilizce konuşmaktan kaçınmasını Bartleby'nin cümlesini alıntılayarak açıklar.

Sinema ve televizyonda

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Kevin Smith'in 1999 yapımı Dogma filminde, Melville'in karakteriyle benzerlikler gösteren Bartleby adında bir melek karakteri bulunur.
  • 2006 yapımı Accepted filminde Justin Long'un canlandırdığı, Bartleby Gaines adında bir karakter yer alır. Karakterlerin bazı benzerlikler göstermesi dışında film de eserde yer alan temalardan bazılarını kullanır.
  • 2011 yılında Fransız yönetmen Jérémie Carboni, Daniel Pennac'ın "Kâtip Bartleby" okumasından hareketle Bartleby en coulisses adlı belgeseli yaptı.[26]
  • Archer adlı televizyon programının 1. sezonunun 6. bölümü olan "Skorpio" da Archer, Bartleby'den alıntı yapar ve ardından Melville'in "kolay bir okuma olmadığı"nı söyler.
  • Ozark'ın 1. sezonunun "Kaleidoscope" adlı bölümünde Marty karısı Wendy'ye, eğer Del ondan uyuşturucu karteli için çalışmasını isterse, ona Bartleby gibi cevap vereceğini söyler: "Ona en iyi Bartleby taklidimi yapacağım ve 'Yapmamayı tercih ederim' diyeceğim."
  • Amerikan anime web dizisi RWBY'nin 6. sezonunda "The Apathy" adlı bir canavar türünün etrafında dönen hikâye örgüsü, kısmen Melville'in hikâyesinden alınmıştır. Olay örgüsünün merkezinde yer alan ancak görünmeyen bir karakter Bartleby'e selam yollar.
  • Bartleby'den HBO'nun In Treatment adlı dizisinin 3. sezon, 8. bölümünde bahsedilir.

Diğerleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Online ev ödevi sitesi Bartleby.com, adını Melville'in karakterinden almıştır. Site bu kısa öyküyle olan ilişkisini şu cümlelerle açıklar: "Bartleby.com - adaşı olan katibin mütevazı karakterine hürmeten - edebiyat klâsiklerini, kurgu dışı eserleri ve referans kitapları ücretsiz olarak yayımlar." [28]
  • İngiliz dergisi The Economist'te, çalışma ve yönetişim modellerine odaklanan Bartleby adlı bir köşe bulunmaktadır. Köşe bu adı, "çalışanlarını nasıl motive edeceğini bilemeyen yöneticilerin yaşadığı zorluklarla" ve "'yapmamayı tercih etseler bile' patronlarının tuhaf isteklerini yerine getirmeye uğraşan çalışanlarla" empati kurmak için seçmiştir.[29]
  • Aktör Paul Giamatti 2020'in Kasım ayında, New York'taki 92nd Street Y adlı kültür merkezinde Kâtip Bartleby'yi sahnede okudu. Bu okuma internetten canlı yayınlandı. 3 Aralık 2020'de Giamatti ile Andrew Delbanco arasında gerçekleşen muhabbet YouTube'da arşivlenmiştir.[30]
  • Jeff Smith'in çizgi roman serisi Bone'da, ana karakterler Bartleby adında bir yavru Fare Yaratığı evlat edinirler.[31]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Milder, Robert. (1988). "Herman Melville." Emory Elliott (General Editor), Columbia Literary History of the United States. New York: Columbia University Press. 0-231-05812-8, p. 439
  2. ^ Kâtip Bartleby. Şimşek, Esra tarafından çevrildi. Turkuvaz Kitap. 2020. ISBN 9786057717467. 
  3. ^ Johannes Dietrich Bergmann (November 1975). "Bartleby and The Lawyer's Story". 47 (3). Durham, NC: 432-436. doi:10.2307/2925343. ISSN 0002-9831. 
  4. ^ Knighton (2007). "The Bartleby Industry and Bartleby's Idleness". ESQ: A Journal of the American Renaissance. 53: 191-192. 
  5. ^ Daniel A. Wells, ""Bartleby the Scrivener," Poe, and the Duyckinck Circle" 2 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ESQ: A Journal of the American Renaissance, 21 (First Quarter 1975): 35–39.
  6. ^ Christopher W. Sten, "Bartleby, the Transcendentalist: Melville's Dead Letter to Emerson." Modern Language Quarterly 35 (March 1974): 30–44.
  7. ^ Leo Marx, "Melville's Parable of the Walls" 19 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sewanee Review 61 (1953): 602–627
  8. ^ "Compassion: Toward Neighbors". What We So Proudly Hail. 26 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2014. 
  9. ^ Herman Melville (1853). Bartleby, the Scrivener. 
  10. ^ Killer Colt: Murder, Disgrace, and the Making of an American Legend. Random House. 2010. ISBN 978-0-345-47681-4. 
  11. ^ Robert E. Abrams, Bartleby's prolonged silences (mutism) and prolonged periods of standing and staring are also symptoms of catatonia, a syndrome associated with depressive illness '"Bartleby" and the Fragile Pageantry of the Ego" 14 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ELH, vol. 45, no. 3 (Autumn, 1978), pp. 488–500.
  12. ^ Mordecai Marcus, "Melville's Bartleby As a Psychological Double" 7 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., College English 23 (1962): 365–368
  13. ^ "Pushing Paper – Lapham's Quarterly". Laphamsquarterly.org. 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2012. 
  14. ^ Allan Moore Emery, "The alternatives of Melville's "Bartleby" 14 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nineteenth-Century Fiction, vol. 31, no. 2 (September 1976), pp. 170–187.
  15. ^ Matteson, John (2008). "'A New Race Has Sprung Up': Prudence, Social Consensus and the Law in 'Bartleby the Scrivener'". Leviathan. 10 (1): 25-49. doi:10.1111/j.1750-1849.2008.01259.x. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2023 – Project MUSE vasıtasıyla. 
  16. ^ Oktay Valunya. ""Yapmamayı Tercih Ederim", Katip Bertleby, Herman Melville". Martı Dergisi. 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ Slavoj Žižek: Don't Act. Just Think., 28 Ağustos 2012, 16 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 29 Temmuz 2017 
  18. ^ The Dangerous Maybe (29 Ocak 2019). "I Would Prefer Not To: Žižek's Bartleby Politics". Medium.com. 5 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Sealts (1987), 572.
  20. ^ Sealts (1987), 497.
  21. ^ N. Berrin Aksoy (2001). "Çeviride Çevirmen Seçimleri Işığında Çeviri Eleştirisi". Dergipark. 2 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ Jones, James F. (March 1998). "Camus on Kafka and Melville: an unpublished letter". The French Review. 71 (4): 645-650. 
  23. ^ Stanley Hochman (ed.), "Albee, Edward", in McGraw-Hill Encyclopedia of World Drama: An International Reference Work in 5 Volumes, 2nd. ed., New York: McGraw-Hill, 1984, vol. 2, p. 42.
  24. ^ "Britannica Classic: Herman Melville's Bartleby the Scrivener – Britannica Online Encyclopedia". Britannica.com. 11 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2012. 
  25. ^ "BBC Radio 4 Extra - Herman Melville - Bartleby the Scrivener". BBC. 20 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  26. ^ a b "Le spectacle de Daniel Pennac au coeur d'un documentaire télévisuel vendredi soir – La Voix du Nord". Lavoixdunord.fr. 3 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2012. 
  27. ^ "Pigem ei". Von Krahl. 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2022. 
  28. ^ "Welcome to Bartleby.com". www.bartleby.com. 27 Kasım 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2018. 
  29. ^ "Introducing Bartleby, our new column on management and work". The Economist. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2023. 
  30. ^ "Paul Giamatti in Conversation with Andrew Delbanco". 4 Aralık 2020. 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi – YouTube vasıtasıyla. 
  31. ^ "Another Bartleby Surprise", thewhitewhale.net, 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 25 Mayıs 2023 
Kaynak hatası: <references> üzerinde tanımlanan "Bbc2019-11-05" adındaki <ref> etiketi önceki metinde kullanılmıyor. (Bkz: Kaynak gösterme)

Kaynaklar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kâtip_Bartleby&oldid=33807947" sayfasından alınmıştır