John Tuzo Wilson
John Tuzo Wilson | |
|---|---|
 Jeofizikçi akademisyen Tuzo Wilson 1992 | |
| Doğum | 24 Ekim 1908 Ottawa, Kanada |
| Ölüm | 15 Nisan 1993 (84 yaşında) Toronto, Kanada |
| Ölüm sebebi | Kalp krizi |
| Eğitim | Toronto Üniversitesi Cambridge |
| Meslek | Jeofizikçi, akademisyen |
| İşveren | Ontario Bilim Merkezi |
| Evlilik | Isabel Jean Dickson |
John Tuzo Wilson (d. 24 Ekim 1908 - ö. 15 Nisan 1993), levha tektoniği üzerinde çok önemli katkıları olan ve Royal Society üyesi Kanadalı ünlü doğa bilimcidir. Sıcak nokta hipotezini ve transform fay terimlerini icat etmiştir.[1][2]
Gençliği
[değiştir | kaynağı değiştir]24 Ekim 1908'de John Armistead ve Henrietta (Tuzo) Wilson çiftinin en büyük çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası John Armistead 1879'da doğmuş ve dünyanın farklı ülkelerinde çalışmış İskoç bir mühendistir.[3] Armistead, ileride Tuzo'nun annesi olacak Henrietta Wilson ile Alberta'da tatildeyken tanışmıştır. 1907'de evlenen çift, daha sonra Ottawa'ya taşınmıştır. Bu kentte Kanada hükûmeti tarafından resmî göreve getirilen Armistead, ilk olarak denizcilik departmanında çalışmıştır. Annesi Henrietta Wilson da doğasever bir insandı ve Tuzo'nun doğa bilimlerine duyduğu aşkı miras aldığı kişiydi. Gençliğinde sıklıkla doğa yürüyüşlerine katılır ve Kanada'nın batısında dağlara tırmanırdı.[1][4]
1930'da Kanada'da Toronto Üniversitesi jeofizik bölümünden lisans seviyesinde mezun olan ilk kişilerden biri olmuştur, daha sonra ikinci lisans diplomasını Cambridge Üniversitesinden aldı. Akabinde Princeton'da Taylor Tom gibi kaliteli yerbilimcilerden ders ve öneriler aldı. Montana'da Beartooth dağlarında saha çalışmalarını tamamladı ve doktora tezini yazıp 1936'da doktorasını aldı.[1][4]
Olgunluk çağı
[değiştir | kaynağı değiştir]Princeton'dan doktora aldıktan sonra Geological Survey of Canada'da asistan jeolog olarak göreve başladı. Bu görevde Tuzo, öğrencilere saha çalışmalarında öncülük ediyordu ve ilk haritalama çalışmalarını da Nova Scotia'da yaptı, ilgili bölgedeki buzulların jeolojisi üzerine bir makale de yayımlamıştır.[1]
Sonraki ataması Quebec'e yapıldı ve daha uzak noktalara saha çalışmaları yaptı. Bu çalışmasında, dönemi için ileri teknikler (hava fotoğrafları) kullandı ve faylar ile daykları bu fotoğraflar üzerinden izleyip haritaladı. 1938'de Isabel Dickson ile evlendi. İkinci Dünya savaşı başladığı zaman o saha çalışmasından dönüp Royal Canadian Engineers birimine katıldı. Savaş süresince Britanya'da savunma amaçlı kazı ve sondaj çalışmalarına katıldı ve 1944'te Kanada'ya Albay rütbesinde döndü.[1]
1946 Haziran'ında Toronto Üniversitesi Fizik bölümüne Jeofizik profesörü olarak atandı. İlk başta, levha tektoniğine kuşkulu şekilde bakan Tuzo özellikle 1950'lerin sonlarında kıtaların yerküre üzerinde sabit konumda olmadıklarını, onların belli kuvvetler etkisinde yer değiştirebileceğine yönelik fikre sıcak bakmaya başlamıştı. 1963'teki çalışmasında Tuzo, deniz tabanı yayılması ve kıta hareketini kabul etmekle kalmayıp okyanusal kabuğun yaşının kıtalara kıyasla çok genç olduğunu göstermiştir. Üstelik okyanus ortası sırtından uzaklaştıkça okyanusal kabuğun yaşının arttığını da belirlemiştir. Kıta hareketlerini sağlayan itici güçlerin manto konveksiyonu, manto'daki yükselme ve sırttan yayılmadan kaynaklandığını kabul etmiştir.[4]
Onun yerbilimlerine en büyük katkısı levha tektoniği üzerine oldu. Tuzo hem Transform fay hem de hot spot (sıcak nokta) kavramlarını ortaya atmıştır. Özellikle levha tektoniğinin, levha sınırları boyunca gerçekleşen volkanik etkinlikleri kolayca açıklaması, ancak bu sınırlara uzak daha iç kısımlardaki volkanik etkinlikleri açıklamaması ciddi bir boşluk oluşturuyordu. İşte hot spot terimi bu boşluğu doldurmuştur.[2][4]
Diğer katkısı olan transform fayların bulunuşu da levha hareketlerinin eksik halkasını tamamlamıştır, çünkü konservatif levha sınırı olarak bilinen bu tür levha sınırı kayaç üreten bir süreçle sonlanmaz. Transform fayların etkisiyle levhalar yatayda birbirlerine paralel, ama zıt yönde hareket ederler. Ayrıca transform fayların, yakınlaşan levha sınırları ve uzaklaşan levha sınırını birbirine bağlayan bir sistematiğe sahip olduğunu da göstermiştir.[2]
Tuzo'nun adı Kanada'da iki genç sualtı volkanına verilmiştir (Tuzo Wilson Seamounts).[4]
1957-1960 yılları arasında Tuzo International Union of Geodesy and Geophysics (IUGG) kurumunun başkanlığı görevini yürüttü. Ayrıca Sovyetler Birliği ve Çin'de saha çalışmaları yürüten ilk batılı akademisyen oldu, Moskova'dan Pekin'e tren ile seyahat etmiştir.[1][4]
1967'de Erindale Koleji müdürü oldu ve 1974'te Ontario Science Centre'da direktör olmak için görevinden ayrıldı. 1983 tarihinde York University of Toronto'da rektör oldu. The Planet of Man belgesel dizisine konuk oldu.[1][4]
15 Nisan 1993'te Toronto'da kalp krizi nedeniyle öldü.[5]
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Tuzo Wilson uluslararası pek çok kurumdan listesi aşağıda verilen ödüller ve madalyalar kazanmıştır.[2][3]
- Massey Üyeliği University of Cambridge (1930)
- R.M. Johnston Madalyası, Royal Society of Tasmania (1950)
- Willet G. Miller Madalyası, Royal Society of Canada (1958)
- S.G. Blaylock Madalyası, Canadian Institute of Mining and Metallurgy (1959)
- Merit ve Gold Madalyası ve nişanı, City of Toronto (1960)
- Logan Madalyası, Geological Association of Canada (1968)
- Bancroft ödülü, Royal Society of Canada (1968)
- Bucher Madalyası, American Geophysical Union (1968)
- Penrose Madalyası, Geological Society of America (1968)
- J.J. Carty Madalyası, U.S. National Academy of Sciences (1974)
- Altın Madalya, Royal Canadian Geographical Society (1978)
- Wollaston Madalyası, Londra Jeoloji Topluluğu (1978)
- Vetlesen Ödülü, Columbia University (1978)
- J. Tuzo Wilson Madalyası, Canadian Geophysical Union (1978)
- Priestly Ödülü, Dickenson College, U.S.A. (1978)
- Rennie Taylor Ödülü, American Tentative Society (Science Writers of U.S.A.) (1978)
- Ewing Madalyası, American Geophysical Union (1980)
- M. Ewing Medal, Society of Exploration Geophysics (1980)
- Albatross Ödülü, American Miscellaneous Society (1980)
- Huntsman Ödülü, Bedford Institute of Oceanography (1981)
- Citizenship Ödülü, Ontario Association of Professional Engineers (1983)
- Encyclopedia Britannia Madalyası ve Ödülü (1986)
- Wegener Madalyası, European Union of Geosciences (1989)
- Killam Ödülü, Canada Council (1989)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g Garland, G.D. "John Tuzo Wilson, 24 October 1908 - 15 April 1993". royalsocietypublishing.org/. The Royal Society. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
- ^ a b c d Editors, Editors. "John Tuzo Wilson". www.ldeo.columbia.edu/. Columbia Climate School. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
- ^ a b Garland, G.D. "The Life of John Tuzo Wilson". www.physics.utoronto.ca. University of Toronto. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
- ^ a b c d e f g Editors, Editors. "JOHN TUZO-WILSON". www.geolsoc.org.uk/. www.geolsoc.org.uk/. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
- ^ Sullivan, Walter. "john tuzo wilson 84 is dead early". New York Times. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
